Goran Penev, demograf*, za 'Zašto?' objašnjava zbog čega veći deo Zapadnog Balkana bilježi trend smanjenja stanovništva.
- Rat
Ovo su u svakom slučaju dugoročni trendovi i ne mogu da se objasne samo trenutnom situacijom.
Smanjenje stanovništva u Srbiji je prisutno već od 2000-ih godina, od početka 21. veka.
Sa Bosnom i Hercegovinom je drugačija situacija zbog velikog iseljavanja i zbog rata u devedesetim godinama te ogromnog broja izbeglica, pre svega kao posledica ratnih dešavanja.
Hrvatska isto ima smanjenje stanovništva, kao posledicu tog negativnog migracionog salda i većeg broja iseljavanja nego doseljavanja, tako da je taj migracioni element, odnosno migraciona komponenta kretanja stanovništva vrlo bitna.
- Iseljavanje
Ono što je karakteristično za sve tri zemlje je i da su sve tri u zoni negativnog prirodnog priraštaja, znači da je broj umrlih veći od broja živorođenih.
Hrvatska i Srbija su tradicionalno niskofertilitetna područja bila i u vreme Jugoslavije, to je nastavljeno i sada, stanovništvo se već decenijama ne reprodukuje, rađanja su nedovoljna za zamenu generacija, za prostu reprodukciju.
Stanovništvo zbog sve manjeg, nižeg fertiliteta -- znači rađanja po jednoj ženi, zbog sve manjeg broja živorođenja -- zbog većeg broja odseljenih nego doseljenih, postaje sve starije i to uzrokuje i tu disproporciju broja umrlih i rođenih i onda imamo rezultat da opada broj stanovnika.
Posljednjih godina je i Bosna i Hercegovina, koja je tokom sedamdesetih, osamdesetih godina u vreme Jugoslavije, spadala u grupu natprosečnih sa prirodnim priraštajem, zajedno sa Crnom Gorom i Makedonijom i Kosovom, došla takođe u zonu negativnog prirodnog priraštaja i normalno u takvoj situaciji je posledica smanjenje stanovništva.
To je dugoročan trend i naravno ne može da se objasni samo trenutnom ekonomskom i političkom situacijom, a dodatno ekonomska situacija utiče na intenzivna iseljavanja, odnosno do negativnog migracionog salda, što dodatno otežava situaciju.
- Starosna struktura
Crna Gora od svih zemalja takozvanog Zapadnog Balkana ima, može se reći, najbolje demografske performanse.
Oni imaju čak posljednjih godina trend povećanja fertiliteta što nije karakteristično za ostale zemlje regiona ali jeste karakteristično za relativno veliki broj zemalja koje su imale taj tranzicioni šok, bivših socijalističkih zemalja koje su došle do jednog, devedesetih godina posebno, do jednog vrlo niskog nivoa fertiliteta i posljednjih godina u posljednjoj deceniji dolazi do povećanja fertiliteta.
Crna Gora poslednjih godina pokazuje lagani trend povećanja fertiliteta, znači prosečnog broja dece po jednoj ženi, imaju i dalje pozitivan migracioni saldo, pozitivan prirodni priraštaj, pardon, znači veći je broj živorođenih nego umrlih što je potpuno u suprotnosti sa stanjem u Srbiji i Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.
Imaju povoljniju starosnu strukturu, međutim i oni imaju, po procjenama, negativan migracioni saldo zbog toga što, govorim procene, što ne postoje dovoljno pouzdani podaci o iseljavanjima i doseljavanjima u Crnu Goru.
- Migracioni saldo
Što se tiče Makedonije, ona nije imala popis od 2002. godine i svi podaci o kretanju ukupnog stanovništva su u stvari procene i nedovoljno pouzdane.
Oni imaju i dalje pozitivan prirodni priraštaj međutim stopa ukupnog fertiliteta i u Makedoniji opada.
Ono što je karakteristično je negativan migracioni saldo koji je konstantan u toj državi, to je tradicionalno emigraciono područje.
Što se tiče Albanije i Kosova, to su područja sa najvišim fertilitetom u Evropi ali također sa negativnim rastom stanovništva, odnosno sa smanjenjem stanovništva, pre svega i isključivo zbog negativnog migracionog salda zbog velikog iseljavanja iz zemlje.
To, sa jedne strane, ne samo da je bilo uzrokovano na Kosovu događajima iz devedesetih godina, iseljavanjem više od 100.000 Srba, pre svega, i Roma, već posle toga naročito velikog iseljavanja stanovništva albanske nacionalne pripadnosti tako da prema rezultatima popisa iz 2011. stanovništvo je malobrojnije nego 1991. godine.
* Goran Penev je istraživač u Centru za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka u Beogradu i član međunarodne asocijacije DEMOBALK
