Na mojim putovanjima po centralnoj i istočnoj Evropi tokom protekle tri decenije, isprva kao novinar a kasnije i kao putopisac često sam odsjedao u hotelima širom regije.
Od pada komunizma 1989. godine broj smještajnih kapaciteta doživio je ekspanziju. Veliki hoteli, mali hoteli, pansioni, B&B (noćenje s doručkom), iznajmljivanje stanova za turiste putem interneta, hosteli – u suštini bilo šta što možete naći bilo gdje drugdje, naći ćete i ovdje. A standardi su dramatično porasli.
Ali ja još uvijek imam slabost za one velike hotele s mnogo spratova iz ere komunizma.
Hotel Jiul u Craiovi, Rumunija, zatvoren je 2015. godine i preuređen tako da se više ne može prepoznati. Preuredio ga je kupac Ramada Inn grupa. U svoje vrijeme, Jiul je bio jedan od najjeftinijih, najjezovitijih i najnezaboravnijih hotela u zemlji iz ere komunizma.
Unutrašnjost jednog od apartmana na prvom spratu u hotelu Liul u Craiovi, Rumunija. Enterijer kao da je zaustavljen u vremenu iz 1970-ih, zidovi su kremasto plavi a prekrivač za krevet je pliš tamno plave boje. David Lynch bi se ovdje osjećao kao kod kuće.
Danas to možda nije tako očigledno, ali kada ste putovali kroz bilo koji grad, bez obzira na veličinu, u centralnoj i istočnoj Evropi prije 1989. u potrazi za akcijom – pod ovim mislim na jelo, neko piće i možda bar ili klub – šanse su da je jedino mjesto u gradu u kojem biste to našli bio centralni gradski hotel u državnom vlasništvu.
Godinama je prozračni hodnik u hotelu Thermal u Karlovim Varima, Češka Republika, bio naguran ovim retro-futurističkim foteljama jarkocrvene boje. Uvijek sam se divio uglađenom, stiliziranom enterijeru koji je donekle bio kompenzacija za agresivni eksterijer (foto dole).
Uvijek ste mogli prepoznati takva mjesta po njihovim vrlo svjesno davanim imenima kao „Mir“ ili „Družba“ – ili imena davana po velikim gradovima kao što su „Moskva“ ili „Riga“.
Ne samo da su imali najbolje sobe u gradu, često su imali i najfinije (ili makar najskuplje) restorane i barove. Mnogi su imali i pomalo „riskantne“ noćne klubove koji su se neizostavno odnosili na „klubove za džentlmene“ s imenima poput „Crna mačka“, iako su i oni vrlo često bili neprivlačni isto kao i njihovi zapadnjački parnjaci.
Legendarni hotel Thermal u istorijskim češkim toplicama Karlovi Vari. Slavno odvratni hotel u gradu koji je pun lijepe, ali donekle bljedunjave banjske arhitekture spa centara i hotela iz 19. vijeka. Bazen na krovu bio je poznat tokom vremena komunizma, ali je nažalost prepušten laganom truljenju (provjerio sam posljednji put).
U to vrijeme, hotelima je upravljano iz hotelskih lanaca koje je kontrolisala država izvana turistički prijateljskim imenima, dok se zapravo radilo o nimalo veseloj produženoj ruci ministarstva za unutrašnje poslove ili komunističke partije te zemlje.
Turistička agencija ruske države Inoturist bila je model i sve manje zemlje imale su svoje verzije: Cedok (Čehoslovačka), Orbis (Poljska), itd.
Pročelje velikog hotela Ceahlau u Piatra Neamtu, Rumunija. Dizajneri su se poigrali bojama, svjetlom i materijalima kako bi kreirali modernu, ugodnu estetiku.
Isprva, nije jasno zašto bi partijski i državni aparati bezbjednosti bili toliko zagriženo zainteresovani za upravljanje hotelima dok se ne u obzir ne uzmu činjenice da su ova mjesta bila izvanredne fabrike novca za režim.
Mogli su naplaćivati sobe i usluge u devizama (uglavnom, u to vrijeme američkim dolarima ili njemačkim markama) i imali na raspolaganju klijentelu relativno dobrostojećih stranaca kojima su nudili usluge ispod stola kao što je prostitucija i mijenjanje deviza.
Jednostavno, tu se vrtjelo previše keša da bi se preko toga olako prešlo.
Teška fasada iz sedamdesetih na hotelu „Crno more“ u Varni, Bugarska. Godinama je to bio jedan od vodećih hotela u gradu koji je danas popularan
Pročelje u Varni, bugarskom velikom hotelu „Crno more“, nekada „naj“ mjestu u gradu za aparatčike u usponu karijere. Dopada mi se kako su dizajneri „obukli“ predimenzionirane stubove i ofarbali ih u retro boje krem i pastelnu zelenu. Hotel još radi.
Centralna veza partijskih vođa, tipova iz državne bezbjednosti, lokalnih varalica i zapadnih biznismena davali su hotelima ljigavu vibru.
U ranijem postu na mom blogu o odlascima i dolascima u praški hotel Intercontinental tokom 1980-ih, opisao sam pročelje hotela ostacima smrada od dima Marlboro cigareta i prejakih parfema. Mjesto je bilo prepuno aljkavih mjenjačnica i privlačnih žena „studentica prava“ koje su se opuštale uz piće u baru. Bio je deprimirajući ali – valja priznati – poprilično fascinantan prizor.
Nekada vodeća adresa za posjete komunističkih zvaničnika. Praški hotel „Praha“ srušen je 2014. kako bi se napravilo prostora za školu koja nikada nije sagrađena. Brutalistički dizajn datira iz ranih ’70-ih iako je hotel bio završen tek 1981. godine. Svih 136 soba imale su privatne terase i pogled na Stari grad u daljini.
Praško neslavno komunističko igralište, hotel „Praha“ u brutalističkom stilu, uhvaćen na fotografiji tokom rušenja 2014. Bio je to veličanstven trn u oku, s jednim od najboljih koktel barova u stilu ‘70-ih koji su ikada napravljeni. Među gostima koji su ga posjećivali bili su i Leonid Brežnjev i (mnogo kasnije tokom 1990-ih) Tom Cruise.
Kao posljedica antikomunističke revolucije u centralnoj i istočnoj Evropi 1989. o ovim hotelima se nije vodilo brige. Državni lanci uglavnom su se raspali i prodali i privatizovani (često stranim) investitorima.
Neki od većih, bolje pozicioniranih nekretnina danas cvjetaju, ali mnogo njih, mora se priznati, ružnih nebodera bore se u utakmici s novim generacijama manjih hotela, butik-hotela i privatnih ponuda koje se oglašavaju na stranicama kao što je Airbnb.
Komunisti su voljeli da pokazuju „seljačku“ kulturu, ovdje je prikazana u punom sjaju u pročelju slavnog hotela Riga u Ruseu, Bugarska. Izrezbareno drvo upareno sa stiliziranim cvijećem iz ‘60-ih godina preko blijedo ofarbanog poda u nijansama lavande. Moj bugarski prijatelj Nik Krastev rekao mi je da su drveni rezbareni paneli zapravo djelo njegovog očuha Mirija Naneva, napravljeni početkom ’70-ih.
Ovaj članak donosi kolekciju fotografija nekih od mojih omiljenih hotela iz istočne i centralne Evrope kako su izgledali u proteklih desetak godina od kada pišem turističke vodiče.
Fotografije pokazuju neke od najboljih i najgorih aspekata ovih uvrnutih međusvjetova u kojima duhovi starih komunističkih režima često zaostaju godinama nakon što su srušene političke strukture koje su ih podržavale.
Napomena urednika: Ovaj tekst je originalno objavljen na autorovom blogu
I danas, panoramom Bukurešta dominira oštra, čudno pozicionirana zgrada hotela Intercontinental. Tokom 1970-ih hotel je bio simbol netipične pozicije Rumunije između Istoka i Zapada, ali hotel je utonuo u duboki nemoral tokom posljednjih godina režima Nicolae Ceausescua tokom kasnih ‘80-ih. Danas je povratio status pristojnog hotela s četiri zvjezdice.
Prednja fasada hotela u Drobeta-Turnu Severin, Rumunija. Državne zastave lepršaju preko futurističkog uzletišta iznad prednjeg ulaza kao žig zgrada iz ‘60-ih i ‘70-ih. Lanac hotela Continental bio je tobožnji vlasnik mnogih rumunskih hotela iz komunističkog perioda i danas upravlja njima.
Predimenzionirani hotel „Kosmos“ u Chisinau, Moldavija, klasični primjer sovjetskog gigantizma iz 1970-ih koji nije uspio da pronađe svoju prirodnu klijentelu u moderno doba. Sobe su premale i loše opremljene kako bi odgovarale cijenama koje je menadžment trebao za poboljšanja svoje imovine. Još ćemo vidjeti šta će se desiti.
Hotel-kula „Muntenia“ u Pitešiju, Rumunija. Tipični komunistički bijeli slon, prevelik za održavanje sa malim sobama koje ne odgovaraju luksuznim cijenama. Posljednji put kada sam provjerio bio je uglavnom prazan, ipak i dalje jak i stabilan.
Elegantni, tradicionalni elementi u hodniku hotela „Muntenia“ u Pitešiju, Rumunija, ukazuju na utjecaj soc-realizma iz 1950-tih. Iz mog iskustva, soc-realističke zgrade često imaju vrlo detaljne čak buržujske dizajne enterijera, kao da je njihov plan bio stvoriti luksuz za radnika.
Manji gradovi, kao što je Targovište, Rumunija (na fotografiji), razvili su se tako da su postali ovisni o njihovim hotelima soliterima iz komunizma (kao Dambovita hotel). Ovo su često bili najbolja (ili jedina) mjesta sa smještajem i funkcionisala su kao lokalni centri moći.
Nažalost ova garnitura od žute kože u hotelu Dambovita u Trgovištu, Rumunija, zamijenjena je nakon moje posljednje posjete. Dizajnerska estetika je dijelom pogurala loš ukus do krajnjih granica: “Toliko loše da je dobro”.
Praški hotel International, savršeno očuvan primjer arhitekture soc-realizma iz 1950-ih. Hotel je bio „poklon“ od Staljina, Česi su pokazali svoju zahvalnost tako što su ga izgradili daleko na periferiji grada.
Formalna elegancija recepcije praškog hotela International iz 1950-ih. Mnogi od hotela koji su izgrađeni u ovoj ranoj fazi komunističke arhitekture u istočnoj Evropi ukrašavali su pročelja i enterijere koji bi se mogli nositi sa Zapadom u to vrijeme. Nažalost, ovaj stil se nije primjenjivao i na male i loše opremljene sobe.
Pogled iz daljine na praški hotel International. Kada je Staljin ponudio Česima soc-realistički toranj tokom ranih 1950-ih, praške vlasti su se odlučile da ga izgrade u ruralnom stambenom distriktu – daleko od očiju grada.
Jedan od akcenata u hotelu International, nedirnuti enterijer iz ’50-ih, je i tapiserija Starog grada u Pragu na jednom od zidova pročelja. Na samom vrhu tapiserije jednostavno se može uočiti/učitati masivna statua Staljina koja je stajala na vrhu parka Letna od 1955. do 1962. godine
Raskošni enterijer hotela Balkan u Sofiji, Bugarska, još jedan je primjer utjecaja 1950-ih i soc-realizma u uređenju enterijera. Hotel je godinama bio adresa broj 1. u prijestonici a kasnije je profitirao od investicija i dizajna iz lanca Sheraton.
Hotel Unirea uzdiže se iznad centra Iašija, Rumunija. Odsjeo sam tu nekoliko puta tokom godina i divio se njegovoj anonimnosti bez duše i lijepim pogledima na trg.
Nametljivi hotel „Riga“ u Ruseju, Bugarska. Komunistička adaptacija internacionalnog stila koji je vladao Zapadom od kasnih 1950-ih do ranih 1970-ih. Nekada glavna adresa u gradu, „Riga“ je još uvijek udobno mjesto s prelijepim pogledima na rijeku Dunav.
Veličanstveni komunistički spomenik gradu Rzeszów, Poljska, dobro se slaže sa hotelom Rzeszów, pravolinijska arhitektura (u pozadini fotografije). Hotel u stilu ‘70-ih preuređen je i sada je vrlo fin i udoban hotel sa četiri zvjezdice.
Stari hotel „Forum“ u Krakovu, Poljska. Jednom je to bilo najveličanstvenije mjesto za boravak u gradu. Dragulj brutalističke arhitekture dominira obalom rijeke, gradio se godinama tokom 1970-ih, pored toga vrlo brzo se na njega zaboravilo.
Brutalistički hotel Forum iz 1970-80-ih u Krakovu više ne radi kao hotel, promijenjena mu je namjena u opušteni kafić, bar i restoran: Forum Przestrzenie. Dizajn kafića se poigrao s pređašnjom funkcijom zgrade i pokazao kako stari ružni prizori mogu biti reciklirani.
Prednja strana Grandhotel Starý Smokovec, planinskog odmorišta u Slovačkoj na Visokim Tatrama vrlo lako bi se mogao zamijeniti za “Grand Budapest Hotel”, Wesa Andersona. Ovaj film je sniman u Görlitzu, ljupkoj vremenskoj kapsuli na granici Poljske i Njemačke, ali iskustvo iz stvarnog života bilo je dostupno svakome ko je putovao na Visoke Tatre.
Još jedan snimak Grandhotel Starý Smokovec, prelijepu alpsko-baroknu arhitekturu iz 19. vijeka u slovačkim Tatrama. Struktura očigledno da datira prije dolaska komunizma u Čehoslovačku. Ovi stari buržuj hoteli često su predstavljali izazov ideologiji i režimu te su im ponekad pravili vrlo dramatične detalje s cvjetnim aranžmanima ili statuama na prominentnim mjestima kako bi ih učinili (za svoje vrijeme) politički korektnijim.
* Mark Baker je freelance novinar i putopisac stacioniran u Pragu. Napisao je vodiče i članke za Lonely Planet, Frommer’s i Fodor’s. Njegovi tekstovi su, pored ostalog, objavljivani u National Geographic Traveleru i The Wall Street Journalu
