Navršilo se trinaest godina od kako je Kosovo proglasilo nezavisnost. Na dan njenog proglašenja 17. februara 2008., u centru glavnog grada Prištine postavljen je spomenik NEWBORN (NOVOROĐENČE), simbol kosovske nezavisnosti i podsećanje na cenu koja je za nju plaćena.

Simbolično sa tog mesta svake godine šalju se ka svetu poruke kosovske javnosti. Moto ove godine je ukazivanje na podršku nekadašnjoj Oslobodilačkoj vojsci Kosova (OVK). Reč je o gerilskoj formaciji kosovskih Albanaca koja je vodila rat za oslobođenje od Srbije, kao i za zaustavljanje nasilja srpskih vojnih i policijskih snaga koje je kulminiralo tokom sukoba 1998. i 1999. godine.

Ove godine poruke podrške OVK posebno su osetljive pošto se u pritvoru Specijalnog suda u Hagu od novembra 2020. nalaze neki od njenih nekadašnjih vodećih lidera. Među njima i Hašim Tači (Hashim Thaci) koji se predao sudu 5. novembra 2020. godine, nakon što je podneo ostavku na mesto predsednika države.

Pored Tačija, istom optužnicom za dela ratnih zločina obuhvaćeni su i njegovi saradnici iz perioda rata, Jakup Krasnići (Krasniqi), Kadri Veseli (Veselji) kao i Redžep Seljimi (Rexhep Selimi). Svi su u pritvoru gde čekaju suđenje.

Raspoloženje na Kosovu se iz godine u godinu menjalo, različita pitanja su postajala prioritetna, što se na neki način moglo pratiti i kroz poruke sa spomenika u centru Prištine. Koje su poruke sa spomenika poslate proteklih godina?

NEWBORN, 2008.

Spomenik je za svega jedanaest dana napravio umetnik Fisnik (Ismaili) Ismailji.

Na dan kada je postavljen 2008. godine, svoj potpis na njega stavilo je preko 150.000 ljudi. Prvi su se potpisali bivši predsednik Kosova Fatmir Sejdiu i tadašnji premijer Hašim Tači.

NEWBORN je napravljen od čeličnog okvira a prekriven je metalnim slojem od 4 milimetra. Svako slovo je visoko tri metra i teško jednu tonu. Ovo je najposećeniji spomenik na Kosovu.

Od 17. februara 2008. godine, sedam slova ovog spomenika, do pete godišnjice od proglašenja nezavisnosti Kosova, nisu menjala izgled.

Autor Fisnik Ismailji za Radio Slobodna Evropa (RSE) navodi da su od samog početka postojale dve ideje kako će spomenik nastaviti da živi.

Prva ideja je bila, navodi Ismailji, da se konzervacijom spomenika sačuvaju potpisi iz dana proglašenja nezavisnosti. Vreme je činilo svoje, a kako navodi Ismailij kosovske vlasti nisu utvrdile jasan plan održavanja, poruke nisu mogle biti sačuvane. Stoga je odlučeno da NEWBORN spomenik svake godine menja izgled.

Zahvalnost, 2013.

Vlada Kosova je 2013. godine odlučila da se NEWBORN oboji u žuto i tako vrati izgled koji je ovaj spomenik imao na samom početku. Žuta je jedna od boja kosovske zastave.

Fisnik Ismailji je bio nezadovoljan takvim izgledom spomenika pa je pozvao građane da mu se pridruže u crtanju zastava zemalja koje su do te godine priznale nezavisnost Kosova. Do tada je Kosovo priznalo 96 zemalja sveta, uključujući i 22 države EU.

NEWBORN, 2014.

Na šestu godišnjicu od proglašenja nezavisnosti Kosova, NEWBORN je prekriven bojama koje predstavljaju uniforme zemalja koje su pomogle u oslobađanju Kosova, tojest onih koje su podržale intervenciju NATO iz 1999. protiv tadašnje Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), kojom su snage Srbije prisiljene da napuste Kosovo i prepuste njegovu teritoriju međunarodnoj zaštiti.

Svako slovo na spomeniku je prekriveno šarama koje identifikuju vojsku NATO zemalja.

Slobodno se izrazite, 2015.

U znak sećanja na prvi izgled NEWBORN-a, kada su se ljudi potpisivali na spomenik i izražavali svoja osećanja, verzija iz 2015. je bila samo nastavak te priče, kaže Fisnik Ismailji.

Uz moto "Slobodno se izrazi, osećaj se dobro", građani su mogli da crtaju na spomeniku po svojoj želji, osim slova "E", koje je obojeno crnom bojom kao simbol masovnog iseljavanja građana Kosova te godine.

Prema zvaničnim podacima Kosovske agencije za statistiku, tokom 2015. godine, Kosovo je napustilo više od 75.000 građana.

Izolacija, 2016.

Oblačno nebo omotano bodljikavom žicom je 2016. godine simbolizovalo izolaciju, nemogućnost Kosova da se integriše u Evropsku uniju i globalno pitanje izbeglica. Bodljikava žica na spomeniku NEWBORN je bila poziv svetu da pronađe rešenje za ta pitanja.

Proces dobijanja liberalizacije viza za građane Kosova je započeo 2012. godine, ali on još nije završen.

Srušimo zidove, 2017.

U 2017. godini, poruka NEWBORN-a je bila inovativnija i direktnija a odnosila se na dizanje zidova širom sveta, ali i na zid koji se gradio u Severnoj Mitrovici u neposrednoj blizini glavnog mosta na reci Ibar, koji deli grad na severni deo sa većinskim srpskim stanovništvom i južni u kome živi većinski albansko stanovništvo.

Veći deo konstrukcije spomenika je stajao uspravno a bio je prekriven bojama zida, dok su slova "N" i "W" položena na zemlju vodoravno.

Zid u Severnoj Mitrovici su 2016. godine počele da grade tamošnje lokalne vlasti. Međutim, za zvaničnu Prištinu izgradnja ovog zida je bila nelegalna jer je podrazumevala podelu i naloženo je njegovo rušenje, što je na kraju i urađeno.

Decenija, 2018.

Te godine Kosovo je obeležilo 10. godišnjicu od proglašenja nezavisnosti. Slovo "B" je na spomeniku NEWBORN zamenjeno brojem 1, čime je dobijen broj 10, jer je stajao odmah posle slova O. Broj 10 je obojen zlatnom bojom, dok su ostala slova bila obojena srebrnom.

Zaštita zemlje, 2019.

NEWBORN je 2019. godine bio posvećen zaštiti životne sredine, imajući u vidu da je globalno zagrevanje bilo aktuelno pitanje širom sveta. Te godine je kvalitet vazduha u glavnom gradu Kosova, Prištini, bio na alarmantnom nivou, jer su premašeni svi preporučeni standardi.

Beskrajni ratovi, 2020.

NEWBORN je u 2020. Bio posvećen žrtvama seksualnog nasilja tokom sukoba širom sveta. Na svakom slovu su bile ispisane rečenice koje opisuju iskustva žrtava seksualnog nasilja tokom rata na Kosovu.

Prema podacima institucija i organizacija koje se bave zaštitom prava ove kategorije, na Kosovu je tokom rata bilo 20.000 žrtava seksualnog nasilja.

Podrška ratu OVK, 2021.

Ove godine građani spomenik NEWBORN oslikavaju svojim dlanovima vojničkim bojama, kako bi pružili podršku ratu Oslobodilačke vojske Kosova (OVK).