U najnovijem Mostu Radija Slobodna Evropa razgovaralo se o odnosima između Srbije i Crne Gore koji su posljednjih godina na silaznoj putanji. Sagovornici su bili Blagoje Grahovac, geopolitički analitičar iz Podgorice, i Predrag Simić, profesor Fakuleta političkih nauka iz Beograda.
Bilo je reči o tome može li se Srbija pomiriti sa činjenicom da je Crna Gora nezavisna država, u kojoj meri različit odnos prema nezavisnosti Kosova opterećuje odnose između dve zemlje, o nedavnoj izjavi novog patrijarha Srpske pravoslavne crkve Irineja da su Srbi i Crnogorci jedan narod, o tome da li srpska elita želi da izigrava ulogu starijeg brata u odnosima sa Crnom Gorom, o različitom odnosu prema antifašizmu, o saradnji srpske i crnogorske mafije, kao o tome šta se može očekivati nakon nedavne izjave predsednika Srbije Borisa Tadića da je njegova zemlja spremna da okrene novu stranicu u odnosima sa Crnom Gorom.
Srbija je živela u dvije iluzije
Predrag Simić: Delimično je i to u pitanju, a delimično i frustracije koje je vrlo snažna propaganda, koja je pratila referendum o nezavisnosti u Podgorici, izazvala u Srbiji, kao i uverenje da je politika Podgorice, kao, na primer, u slučaju Kosova, često suprotna interesima Srbije. Međutim, treba reći da, uprkos uzavrelim emocijama, niko ni u jednom trenutku nije negirao pravo Crnoj Gori na nezavisnost, niti činjenicu da je Crna Gora nastala kao država u isto vreme kad i Srbija, ili, da se našalim, dva minuta pre Srbije pošto su na Berlinskom kongresu priznavali po abecedi, pa slovo c dolazi pre slova s. Crna Gora ima svoj istorijski kontinuitet i svoje istorijske osobenosti, pa prema tome, bez obzira da li se to nama u Srbiji sviđalo ili ne, ima pravo na svoju državnost.
Blagoje Grahovac: Ono što bih sa sigurnošću mogao reći je da odnosi između građana Srbije i Crne Gore, čini mi se, nikada u istoriji nijesu bili bolji. A što se tiče odnosa između dvije državne politike, odnosno između dvije političke elite, sigurno možemo govoriti o političkoj patologiji. O čemu se, zapravo, radi? Gledano istorijski možemo reći da se tu uglavnom radilo o međusobnom prevarantskom ponašanju. Ne zaboravimo da ju u Crnoj Gori stolovala dinastija Petrovići, a u Srbiji Karađorđevići, i da su oni neprekidno proizvodili velikosrpstvo, a iza toga je u suštini stajalo ko će koga nadmudriti da uzme prijesto. Nakon toga se desila 1918. godina koja je bila tipična ankesija. To je sada istorija, a što se tiče današnje političke elite u Crnoj Gori njoj je, kad se pred njom nađu problemi koje ne može riješiti, najlakše prizvati u pomoć istoriju - da Crnoj Gori prijeti opasnost od Srbije. Po mom mišljenju, Crnoj Gori danas ne prijeti opasnost ni od koga osim od, možda, same sebe i svoje politike, niti Srbiji prijeti opasnost od bilo koga osim od njene vlastite politike.
Predrag Simić: Ovaj slučaj bi mogao da liči na onu narodnu poslovicu - kćerku kara snaji prigovara, jer se u potezu Podgorice video uticaj nekoga drugog, to jeste da kroz stavove Podgorice govore i projektuju svoju politiku neke druge zemlje. Povlačenjem ambasadora želeo se demonstrirati čvrst stav Srbije, kao što je to ranije bio slučaj sa otkazivanjem gostoprimstva crnogorskom ambasadoru nakon što je Podgorica priznala Prištinu. Međutim, to su stvari koje se odvijaju na političkom nivou, ali život teče dalje. Pošto je gospodin Grahovac pominjao istoriju, današnji odnosi Beograda i Podgorice pomalo me podsećaju na odnose Beograda i Cetinja negde tamo u poslednjim decenijama 19. veka kada su ti odnosi bili zaoštreni, ali su vrlo brzo došli na svoje mesto.
Blagoje Grahovac: Srbija je živjela u dvije iluzije - njenoj najvećoj iluziji, to je Kosovo, i njenoj najslađoj iluziji, to je Crna Gora. Nakon što je 2006. godine na referendumu izglasana samostalnost Crne Gore Srbija se prisilno morala odreći svoje najslađe iluzije - zajedničke državesa Crnom Gorom. Što se tiče njene najveće iluzije - Kosova, ona je razriješena onako kako je razriješena i Srbiji treba pomoći da konačno shvati realnost. Ako analiziramo odnose između Srba i Albanaca, možemo reći da su ta dva naroda u prošlosti sve probali, samo jedno nikad nijesu probali, a to je prijateljstvo. U Crnoj Gori je nešto drugačiji slučaj. Crna Gora je svoje odnose sa Albancima, koji ovdje žive, uvijek gradila na prijateljstvu. I, naravno, ishod je povoljan. I Srbija bi konačno trebalo da izađe iz zone zabluda i shvati realnost. Nije priznanje Kosova od strane Crne Gore šteta za Srbiju. To je korist za Srbiju. Treba znati da je za dobre odnose na Balkanu ključan prijateljski odnos između Hrvatske i Srbije, a za proizvođenje nemira odnos između Srbije i Crne Gore. Evo i zašto. Kad god su do sada Srbija i Crna Gora bile u dobrim odnosima, znajte da je neko treći platio cijenu. Kad su Srbija i Crna Gora bile u lošim odnosima, govorim o političkim elitama, tada su stradali građani Srbije i Crne Gore.
Blagoje Grahovac: To je nerazuman akt, to je izraz pomanjkanja političke mudrosti. Beograd treba konačno da shvati da je Kosovo realnost i da ne postoji veći zadatak za politiku Srbije od uspostavljanja prijateljskog odnosa sa Kosovom. Međutim, retorika koja se čuje u Beogradu nikako ne doprinosi poboljšanju odnosa na Balkanu. Problem je u ponašanju političke elite i Srpske pravoslavne crkve za koju ja procjenjujem da u posljednjim decenijama pravi velike štete na prostoru Balkana. Ja zapravo ne mogu više da prepoznam šta je državna, a šta je crkvena politika u Srbiji. Ako posmatrate bilo koji skup, teško ćete na prvi pogled zaključiti da li je on državni ili crkveni, tako da možemo govoriti o kleru koji je ušao duboko u politiku, a to nikada nije dobroo.
Predrag Simić: Odnos Srbije prema Kosovu, ili prema onome što se ovde naziva jednostranim proglašenjem nezavisnosti, u suštini se ne razlikuje od politike Kine prema Tajvanu, Izraela prema svom statusu, ili svojevremeno Zapadne Nemačke koja je imala takozvanu Halštajnovu doktrinu. (Foto: Danas)Predrag Simić: Kad je u pitanju Kosovo, pogledi Beograda i Podgorice doista se razlikuju. Odnos Srbije prema Kosovu, ili prema onome što se ovde naziva jednostranim proglašenjem nezavisnosti, u suštini se ne razlikuje od politike Kine prema Tajvanu, Izraela prema svom statusu, ili svojevremeno Zapadne Nemačke koja je imala takozvanu Halštajnovu doktrinu. Podsetio bih da je 1958. godine, kada je Titova Jugoslavija uspostavila diplomatske odnose sa tadašnjim DDR-om, Nemačka prekinula odnose sa Jugoslavijom, iako je imala vrlo razvijene veze sa našom zemljom, a to je bilo i vreme kada je najviše naših gastarbajtera otišlo u Nemačku. Kad je reč o odnosima sa kosovskim Albancima, ja sam skoro pet godina učestvovao u kontaktima tadašnje srpske demokratske opozicije sa predstavnicima Albanaca, znam da je jako mnogo napora uloženo da se oni privole na saradnju u borbi protiv Miloševićevog režima, ali oni nisu urodili plodom jer je njih interesovala samo nezavisnost. U krajnjoj liniji albanski politički korpus na Kosovu je na izvestan način pomagao Miloševiću, jer ne zaboravite da je Milošević pred kraj svoje vlasti zavisio upravo od onih 35 mesta u Skupštini Srbije koja su dolazila Kosova i koja mu je praktično poklanjao albanski bojkot. Ti retki kontakti sa Albancima su posle 1999., a naročito posle onih nemira marta 2004. i proglašenja nezvisnosti u februaru 2008. godine zamrli i u ovom trenutku praktično nema nikakvih kontakata između Beograda i Prištine. Takvo stanje neće trajati u nedogled, ali kako iz njega izaći? Mislim da blizina Evropske unije izuzetno blagotvorno deluje na zemlje kandidate i na normalizaciju njihovih međusobnih odnosa. Setimo se da su Austrija i Italija rešile tirolski problem upravo uoči ulaska Austrije u Evropsku uniju, da ne pominjem neke druge slučajeve, Irsku, na primer. Što se tiče odnosa Srbije i Crne Gore, ako se udaljimo od verbalnog hladnog rata, koji s vremena na vreme izbija po medijima, ekonomski odnosi napreduju i vrlo su stabilni. Ministar Mrkonjić govori da Srbija želi da kupi Luku Bar, da želi da izgradi autoput do granice sa Crnom Gorom, a videli smo da je Crna Gora krenula sa autoputem Bar - Boljare. Ne treba zaboraviti ni činjenicu da Beograd u ovom trenutku ima najveći broj vazdušnih letova upravo sa Podgoricom.
Rusofilstvo političkih elita i Srbije i Crne Gore
Blagoje Grahovac: Čini mi se da se sveštena lica u Srpskoj pravoslavnoj crkvi više ponašaju kao politički komesari negokao sveštenici. Znao je novoizabrani patrijarh da će tom izjavom u srce dirnuti mnoge građane Crne Gore, pa ipak je to izgovorio. To nije mudro. Na kraju krajeva, da Crnogorci u svojoj istoriji nikada i nijesu bili narod, pa da su odlučili da svoj identitet grade u posljednih pola godine ili godinu - imaju na to pravo. A činjenica je da su Crnogorci autohton narod. No, htio bih da nešto kažem o jednom drugom parametru koji određuje odnose Srbije i Crne Gore. Mislim na organizivani kriminal i mafije. Mafije u Srbiji i Crnoj Gori itekako sarađuju i niko ih ne dira dokle god i jednoj i drugoj političkoj eliti to odgovara. Kad uđu u zonu interesa neke političke elite, počinju svađe i nakon toga se oni koji bježe od zakona u Crnoj Gori sklanjaju u Srbiji, a oni koji bježe od zakona u Srbiji sklanjaju se u Crnoj Gori. I to pokazuje kolika je količina neiskrenosti u odnosima između političkih elita. A kada politička elita Crne Gore nema odgovor na goruća pitanja života građana, onda se odmah prizove populus i kaže se da ugrožavanje dolazi iz Srbije. Još jedna tema je važna za odnose Srbije i Crne Gore, riječ je o antifašizmu. U Crnoj Gori se antifašizam gaji, dok se danas u Srbiji, koja je u Drugom svjetskom ratu platila veliku cijenu fašizmu, antifašizam protjeruje, a priziva se ono drugo, nevaljalo, pa je, bojim se, na sceni fašizacija društva. A Srbija i Srbi, a i sam pripadam tom nacionalnom korpusu, imali bi razloga da budu ponosni što su nasljednici antifašitičke tradicije. Kad je riječ o sličnostima rekao bih da je političkim elitama u Srbiji i Crnoj Gori zajedničko rusofilstvo. Na nesreću, prljavi ruski kapital, koji se zavrtio preko zapadnih meridijana i došao na ove naše prostore, nigdje nije našao tako plodno tle kao u Srbiji i Crnoj Gori. I, naravno, da tada dolaze do izražaja mafije, spregnute sa političkim elitama.
Predrag Simić: Mislim da rusofilstva nesumnjivo ima u Srbiji, ali da je izjava ruskog ambasadora u NATO paktu gospodina Rogozina da bi Rusija u slučaju da Srbija uđe u NATO pakt bila primorana da preispita svoj stav prema Kosovu stavila na veliko iskušenje iskrene rusofile u Srbiji. Svojevremno, posle 5. oktobra, kada me je jedan visoki nemački diplomata zapitao kakav će biti stav petooktobarske Srbije prema Rusiji i Kini, ja sam mu odgovorio ono što i dan danas mislim: “U Srbiji se od marta do oktobra o Rusiji može misliti šta se hoće, a od oktobra, čim se temperatura približi nuli, pa negde do marta svi postajemo rusofili”. Objektivno je to tako. I to nema nikakave veze ni sa crkvom, ni sa panslovenstvom. To je prosto surova ekonomska realnost i mislim da i najveći prozapadnjaci u Srbiji nisu mogli reći ništa protiv ulaska Srbije u projekt Južni tok. Što se tiče fašizma, mislim da se često pojednostavljuje ono što se događa ovde. I u Srbiji i Crnoj Gori tradicija antifašizma je kontinuirana, ali opterećuje je činjenica da je tokom Drugog svetskog rata i u Srbiji i u Crnoj Gori buktao žestok građanski rat između partizana i četnika. Oba pokreta su nastala kao antifašistička, a građanski rat je te odnose kasnije iskomplikovao. Današnja Crna Gora je zauzela stav u prilog jedne strane, a u Srbiji je to mnogo manje definisano, teško je naći jedan čvrst stav čak i u vrhovima političke vlasti. Mislim da ćemo morati izaći na kraj s tim prebrojavanjem ko je poginuo na strani partizana, a ko na strani četnika i to će verovatno biti visoko na listi prioriteta u ovom periodu pre nego što uđemo u Evropsku uniju.
Blagoje Grahovac: Srbija je danas država gdje se pojavljuje najviše profašističkih pokreta. Dobro, neko može njihovu pojavu smatrati dijelom građanskih i političkih sloboda, ali u svakom slučaju ti pokreti ugrožavaju slobodu drugih, što nije dobro. Inace, treba reći da je u Srbiji fascinantna građanska hrabrost i demokratičnost Beograda. I bez obzira što je posljednih 20 godina u Srbiji na sceni bila politika, koja bi se mogla nazvati politikom zločina, građanska hrabrost i evropska usmerenost građana Beograda je zadivljujuća. To je za svako poštovanje. I još nešto što je danas veoma važno i što može uticati da iscijelimo loše odnose - to je put kojim je Srbija krenula u raščišćavanju organizovanog kriminala koji može da ima i pojedine krakove prema Crnoj Gori. Navijajmo da Srbija to dovede to do kraja, jer ako ne bude tako, budimo sigurni da će mafije ponovo doći sebi, da će se se oporovati i ponovo izazvati političke probleme na Balkanu. Koliko će to koga koštati mogu samo da predpostavim, ali ima nagovještaja da će možda koštati i mnoge političke elite i mnoge političke ličnosti.
Politički mentori u akademskim i crkvenim krugovima
Omer Karabeg: U Crnoj Gori je dosta prisutno uverenje da srpska politička elita u odnosima sa Crnom Gorom na neki način želi da izigrava starijeg brata.
Blagoje Grahovac: Najveći problem pravi grupa mentora. Na nesreću, u politici Srbije već 20 godina imamo iste savjetnike i mentore. Iako su se mijenjale vlade, mentori su uglavnom ostajali isti. Tačno se zna koji je to krug ljudi - to su određeni akademski i crkveni krugovi. Foto: Savo Prelević
Blagoje Grahovac: Prvenstveno na njih. Iz te dvije institucije dolaze mentori političkih priča i političkog djelovanja u Srbiji. Ali građani Srbije to uočavaju i oni više nemaju toliki uticaj na njih, a to je najbitnije. Ali, da budemo pravični, politika Srpske pravoslavne crkve nije bez odraza i na pojedine ljude u samom političkom vrhu Crne Gore. I ovdje u Crnoj Gori bar dvojica ljudi pravili su političke ispade vezane za Srpsku pravoslavnu crkvu, a nalaze se na najvišim državnim funkcijama.
Omer Karabeg: Gospodine Simiću, slažete li se da bi odnosi bili mnogo bolji kad ne bi bilo mentora?
Predrag Simić: Mislim da je pomalo je stereotip da su Srpska pravoslavna crkva i Srpska akademija nauka, iako za to imadosta razloga, i danas toliko uticajni. Upravo poslednjih nekoliko meseci možemo videti da se obe te nacionalne institucije dosta menjaju. Srpska akademija nauka je primila neobično veliki broj mlađih kandidata, a nešto se dešava i sa Srpskom pravoslavnom crkvom nakon dolaska novog patrijarha. Ali pošto nisam stručnjak za to, ja bih to ostavio po strani. Mene malo više brine to što primećujem da se od najmlađe generacije srpskih političara često čuje da Srbija mora biti lider na Balkanu. Ja ne vidim zašto Srbija mora biti lider na Balkanu. Ja mislim da Srbija, pre svega, mora biti lider samoj sebi, odnosno mora biti u stanju da napravi održivu državu nakon raspada jugoslovenskog projekta u koji je srpski narod tokom 200 godina uložio jako mnogo i ljudi i snage. Kome Srbija treba da bude lider? Hrvatima, Bošnjacima, Albancima, Crnogorcima, Makedoncima? Da li Srbija u ovom trenutku ima onu ulogu koju je imala zahvaljujući razvoju svog građanskog društva krajem 19. i početkom 20. veka sarađujući sa oslobodilačkim pokretima susednih naroda? Zbog toga sam malo zabrinut kad čujem tu priču o liderskoj ambiciji. Srbija mora biti dobar lider sama sebi, a ako u tome uspe, ja mislim da će vrlo lako naći komunikaciju i sa Crnogorcima i sa ostalim južnoslovenskim narodima.
Blagoje Grahovac: Ukoliko Srbija istraje u borbi protiv organizovanog kriminala, koji očigledno nije samo srpski nego regionalni problem, onda ćemo svi odati priznanje Srbiji i predsedniku Tadiću da je Srbija okrenula novi list. Što se tiče ambasadora on će se morati vratiti, jer će politička elita Srbije konstatovati da je napravila grešku. Neće je javno priznati, ali će konkretnim potezom vraćanja ambasadora to praktično učiniti. Inače, potpuno se slažem sa analizom profesora Simića o liderstvu. Na ovim našim prostorima niko neće da kaže da želi da bude lider u uspostavljanju sloboda, ljudskih prava i ekonomske razvijenosti. Ali zato se trude da budu lideri u nekim drugim stvarima, kao što je, na primer, snaga vojske. Ankete pokazuju da od svih institucija najviše ugleda imaju crkva i vojska. A gdje god u nekom društvu crkva i vojska imaju najveći ugled, znajte da je to društvo militantnih civila i slabih vojnika. A ratove nikad ne proizvode demokrate civili i dobri vojnici, nego militantni civili i slabi vojnici.
Predrag Simić: Pre ili kasnije. O tome vam mogu govoriti iz vlastitog iskustva. Ja sam bio ambasador Srbije u Francuskoj, pa sam povučen posle francuskog priznanja nezavisnosti Kosova, ali već za šest meseci sam se vratio na svoje mesto. Međutim, s ambasadorom ili ne, život ide dalje. Jer, konačno, nisu prekinuti diplomatski odnosi, konzularni odnosi normalno funkcionišu, tako da ne očekujem da će poremćaji biti trajni. Ali trzavica će biti. To je na neki način u tradiciji srpsko-crnogorskih odnosa. Ponovio bih, međutim, da je evropska perspektiva za nas jedini put izlaska iz onoga što se zove logika balkanskih sukoba.
Pročitajte i ovo:
Radikalizacija odnosa nije u interesu ni Podgorice ni Beograda
Patrijarh uvredio i Crnogorce
Oštre reakcije iz Podgorice: Patrijarh negira crnogorsku naciju
Podgorica i Priština uspostavile odnose, demarš Beograda
Najava Marovića pogoršaće odnose sa Srbijom?
Ambasadorka Crne Gore proglašena "personom non grata"
Bilo je reči o tome može li se Srbija pomiriti sa činjenicom da je Crna Gora nezavisna država, u kojoj meri različit odnos prema nezavisnosti Kosova opterećuje odnose između dve zemlje, o nedavnoj izjavi novog patrijarha Srpske pravoslavne crkve Irineja da su Srbi i Crnogorci jedan narod, o tome da li srpska elita želi da izigrava ulogu starijeg brata u odnosima sa Crnom Gorom, o različitom odnosu prema antifašizmu, o saradnji srpske i crnogorske mafije, kao o tome šta se može očekivati nakon nedavne izjave predsednika Srbije Borisa Tadića da je njegova zemlja spremna da okrene novu stranicu u odnosima sa Crnom Gorom.
Srbija je živela u dvije iluzije
Omer Karabeg: Otkako je Crna Gora juna 2006. godine proglasila nezavisnost, odnosi između Srbije i Crne Gore prepuni su trzavica i međusobnih optuživanja, jednom rečju ne liče na normalne odnose dve susedne države. Da li je glavni razlog tome to što Srbija nikako ne može da se pomiri sa činjenicom da je Crna Gora samostalna država?
Predrag Simić: Delimično je i to u pitanju, a delimično i frustracije koje je vrlo snažna propaganda, koja je pratila referendum o nezavisnosti u Podgorici, izazvala u Srbiji, kao i uverenje da je politika Podgorice, kao, na primer, u slučaju Kosova, često suprotna interesima Srbije. Međutim, treba reći da, uprkos uzavrelim emocijama, niko ni u jednom trenutku nije negirao pravo Crnoj Gori na nezavisnost, niti činjenicu da je Crna Gora nastala kao država u isto vreme kad i Srbija, ili, da se našalim, dva minuta pre Srbije pošto su na Berlinskom kongresu priznavali po abecedi, pa slovo c dolazi pre slova s. Crna Gora ima svoj istorijski kontinuitet i svoje istorijske osobenosti, pa prema tome, bez obzira da li se to nama u Srbiji sviđalo ili ne, ima pravo na svoju državnost.
Blagoje Grahovac: Ono što bih sa sigurnošću mogao reći je da odnosi između građana Srbije i Crne Gore, čini mi se, nikada u istoriji nijesu bili bolji. A što se tiče odnosa između dvije državne politike, odnosno između dvije političke elite, sigurno možemo govoriti o političkoj patologiji. O čemu se, zapravo, radi? Gledano istorijski možemo reći da se tu uglavnom radilo o međusobnom prevarantskom ponašanju. Ne zaboravimo da ju u Crnoj Gori stolovala dinastija Petrovići, a u Srbiji Karađorđevići, i da su oni neprekidno proizvodili velikosrpstvo, a iza toga je u suštini stajalo ko će koga nadmudriti da uzme prijesto. Nakon toga se desila 1918. godina koja je bila tipična ankesija. To je sada istorija, a što se tiče današnje političke elite u Crnoj Gori njoj je, kad se pred njom nađu problemi koje ne može riješiti, najlakše prizvati u pomoć istoriju - da Crnoj Gori prijeti opasnost od Srbije. Po mom mišljenju, Crnoj Gori danas ne prijeti opasnost ni od koga osim od, možda, same sebe i svoje politike, niti Srbiji prijeti opasnost od bilo koga osim od njene vlastite politike.
Povlačenjem ambasadora želeo se demonstrirati čvrst stav Srbije, kao što je to ranije bio slučaj sa otkazivanjem gostoprimstva crnogorskom ambasadoru nakon što je Podgorica priznala Prištinu.
Omer Karabeg: Priznanje nezavisnosti Kosova, a potom i nedavno uspostavljanje diplomatskih odnosa između Podgorice i Prištine posebno je naljutilo Beograd, pa je Srbija povukla svog ambasadora iz Podgorice. Gospodine Simiću, ne čini li vam se da je Beograd preoštro reagovao, rekao bih čak i oštrije nego kada je to isto uradila Hrvatska?
Predrag Simić: Ovaj slučaj bi mogao da liči na onu narodnu poslovicu - kćerku kara snaji prigovara, jer se u potezu Podgorice video uticaj nekoga drugog, to jeste da kroz stavove Podgorice govore i projektuju svoju politiku neke druge zemlje. Povlačenjem ambasadora želeo se demonstrirati čvrst stav Srbije, kao što je to ranije bio slučaj sa otkazivanjem gostoprimstva crnogorskom ambasadoru nakon što je Podgorica priznala Prištinu. Međutim, to su stvari koje se odvijaju na političkom nivou, ali život teče dalje. Pošto je gospodin Grahovac pominjao istoriju, današnji odnosi Beograda i Podgorice pomalo me podsećaju na odnose Beograda i Cetinja negde tamo u poslednjim decenijama 19. veka kada su ti odnosi bili zaoštreni, ali su vrlo brzo došli na svoje mesto.
Blagoje Grahovac: Srbija je živjela u dvije iluzije - njenoj najvećoj iluziji, to je Kosovo, i njenoj najslađoj iluziji, to je Crna Gora. Nakon što je 2006. godine na referendumu izglasana samostalnost Crne Gore Srbija se prisilno morala odreći svoje najslađe iluzije - zajedničke države
Omer Karabeg: A kako gledate na na povlačenje ambasadora?
Blagoje Grahovac: To je nerazuman akt, to je izraz pomanjkanja političke mudrosti. Beograd treba konačno da shvati da je Kosovo realnost i da ne postoji veći zadatak za politiku Srbije od uspostavljanja prijateljskog odnosa sa Kosovom. Međutim, retorika koja se čuje u Beogradu nikako ne doprinosi poboljšanju odnosa na Balkanu. Problem je u ponašanju političke elite i Srpske pravoslavne crkve za koju ja procjenjujem da u posljednjim decenijama pravi velike štete na prostoru Balkana. Ja zapravo ne mogu više da prepoznam šta je državna, a šta je crkvena politika u Srbiji. Ako posmatrate bilo koji skup, teško ćete na prvi pogled zaključiti da li je on državni ili crkveni, tako da možemo govoriti o kleru koji je ušao duboko u politiku, a to nikada nije dobroo.
Rusofilstvo političkih elita i Srbije i Crne Gore
Omer Karabeg: Nedavno je novoizabrani patrijarh Srpske pravoslavne crkve Irinej izjavio da su Srbi i Crnogorci jedan narod. Kako gledate na tu izjavu, gospodine Grahovac?
Blagoje Grahovac: Čini mi se da se sveštena lica u Srpskoj pravoslavnoj crkvi više ponašaju kao politički komesari nego
Predrag Simić: Mislim da rusofilstva nesumnjivo ima u Srbiji, ali da je izjava ruskog ambasadora u NATO paktu gospodina Rogozina da bi Rusija u slučaju da Srbija uđe u NATO pakt bila primorana da preispita svoj stav prema Kosovu stavila na veliko iskušenje iskrene rusofile u Srbiji. Svojevremno, posle 5. oktobra, kada me je jedan visoki nemački diplomata zapitao kakav će biti stav petooktobarske Srbije prema Rusiji i Kini, ja sam mu odgovorio ono što i dan danas mislim: “U Srbiji se od marta do oktobra o Rusiji može misliti šta se hoće, a od oktobra, čim se temperatura približi nuli, pa negde do marta svi postajemo rusofili”. Objektivno je to tako. I to nema nikakave veze ni sa crkvom, ni sa panslovenstvom. To je prosto surova ekonomska realnost i mislim da i najveći prozapadnjaci u Srbiji nisu mogli reći ništa protiv ulaska Srbije u projekt Južni tok. Što se tiče fašizma, mislim da se često pojednostavljuje ono što se događa ovde. I u Srbiji i Crnoj Gori tradicija antifašizma je kontinuirana, ali opterećuje je činjenica da je tokom Drugog svetskog rata i u Srbiji i u Crnoj Gori buktao žestok građanski rat između partizana i četnika. Oba pokreta su nastala kao antifašistička, a građanski rat je te odnose kasnije iskomplikovao. Današnja Crna Gora je zauzela stav u prilog jedne strane, a u Srbiji je to mnogo manje definisano, teško je naći jedan čvrst stav čak i u vrhovima političke vlasti. Mislim da ćemo morati izaći na kraj s tim prebrojavanjem ko je poginuo na strani partizana, a ko na strani četnika i to će verovatno biti visoko na listi prioriteta u ovom periodu pre nego što uđemo u Evropsku uniju.
Blagoje Grahovac: Srbija je danas država gdje se pojavljuje najviše profašističkih pokreta. Dobro, neko može njihovu pojavu smatrati dijelom građanskih i političkih sloboda, ali u svakom slučaju ti pokreti ugrožavaju slobodu drugih, što nije dobro. Inace, treba reći da je u Srbiji fascinantna građanska hrabrost i demokratičnost Beograda. I bez obzira što je posljednih 20 godina u Srbiji na sceni bila politika, koja bi se mogla nazvati politikom zločina, građanska hrabrost i evropska usmerenost građana Beograda je zadivljujuća. To je za svako poštovanje. I još nešto što je danas veoma važno i što može uticati da iscijelimo loše odnose - to je put kojim je Srbija krenula u raščišćavanju organizovanog kriminala koji može da ima i pojedine krakove prema Crnoj Gori. Navijajmo da Srbija to dovede to do kraja, jer ako ne bude tako, budimo sigurni da će mafije ponovo doći sebi, da će se se oporovati i ponovo izazvati političke probleme na Balkanu. Koliko će to koga koštati mogu samo da predpostavim, ali ima nagovještaja da će možda koštati i mnoge političke elite i mnoge političke ličnosti.
Politički mentori u akademskim i crkvenim krugovima
Omer Karabeg: U Crnoj Gori je dosta prisutno uverenje da srpska politička elita u odnosima sa Crnom Gorom na neki način želi da izigrava starijeg brata.
Blagoje Grahovac: To je sigurno prisutno desetljećima, ali u posljednje vrijeme, imam dojam, oni koji bi željeli da imaju tu ulogu shvataju da od toga nema ništa. Najveći problem pravi grupa mentora. Na nesreću, u politici Srbije već 20 godina imamo iste savjetnike i mentore. Iako su se mijenjale vlade, mentori su uglavnom ostajali isti. Tačno se zna koji je to krug ljudi - to su određeni akademski i crkveni krugovi.
Omer Karabeg: Mislite li na Srpsku akadamiju nauka i Srpsku pravoslavnu crkvu?
Blagoje Grahovac: Prvenstveno na njih. Iz te dvije institucije dolaze mentori političkih priča i političkog djelovanja u Srbiji. Ali građani Srbije to uočavaju i oni više nemaju toliki uticaj na njih, a to je najbitnije. Ali, da budemo pravični, politika Srpske pravoslavne crkve nije bez odraza i na pojedine ljude u samom političkom vrhu Crne Gore. I ovdje u Crnoj Gori bar dvojica ljudi pravili su političke ispade vezane za Srpsku pravoslavnu crkvu, a nalaze se na najvišim državnim funkcijama.
Omer Karabeg: Gospodine Simiću, slažete li se da bi odnosi bili mnogo bolji kad ne bi bilo mentora?
Predrag Simić: Mislim da je pomalo je stereotip da su Srpska pravoslavna crkva i Srpska akademija nauka, iako za to ima
Omer Karabeg: Predsednik Srbije Boris Tadić nedavno je izjavio da je Srbija spremna za okretanje nove stranice u odnosima sa Crnom Gorom. Očekujete li uskoro neke korake u tom pravcu? Recimo, prvi korak bi bio da Srbija vrati ambasadora u Podgoricu.
Blagoje Grahovac: Ukoliko Srbija istraje u borbi protiv organizovanog kriminala, koji očigledno nije samo srpski nego regionalni problem, onda ćemo svi odati priznanje Srbiji i predsedniku Tadiću da je Srbija okrenula novi list. Što se tiče ambasadora on će se morati vratiti, jer će politička elita Srbije konstatovati da je napravila grešku. Neće je javno priznati, ali će konkretnim potezom vraćanja ambasadora to praktično učiniti. Inače, potpuno se slažem sa analizom profesora Simića o liderstvu. Na ovim našim prostorima niko neće da kaže da želi da bude lider u uspostavljanju sloboda, ljudskih prava i ekonomske razvijenosti. Ali zato se trude da budu lideri u nekim drugim stvarima, kao što je, na primer, snaga vojske. Ankete pokazuju da od svih institucija najviše ugleda imaju crkva i vojska. A gdje god u nekom društvu crkva i vojska imaju najveći ugled, znajte da je to društvo militantnih civila i slabih vojnika. A ratove nikad ne proizvode demokrate civili i dobri vojnici, nego militantni civili i slabi vojnici. Omer Karabeg: Gospodine Simiću, očekujete li da će uskoro ambasador Srbije biti vraćen u Podgoricu?
Predrag Simić: Pre ili kasnije. O tome vam mogu govoriti iz vlastitog iskustva. Ja sam bio ambasador Srbije u Francuskoj, pa sam povučen posle francuskog priznanja nezavisnosti Kosova, ali već za šest meseci sam se vratio na svoje mesto. Međutim, s ambasadorom ili ne, život ide dalje. Jer, konačno, nisu prekinuti diplomatski odnosi, konzularni odnosi normalno funkcionišu, tako da ne očekujem da će poremćaji biti trajni. Ali trzavica će biti. To je na neki način u tradiciji srpsko-crnogorskih odnosa. Ponovio bih, međutim, da je evropska perspektiva za nas jedini put izlaska iz onoga što se zove logika balkanskih sukoba.
Pročitajte i ovo:
Radikalizacija odnosa nije u interesu ni Podgorice ni Beograda
Patrijarh uvredio i Crnogorce
Oštre reakcije iz Podgorice: Patrijarh negira crnogorsku naciju
Podgorica i Priština uspostavile odnose, demarš Beograda
Najava Marovića pogoršaće odnose sa Srbijom?
Ambasadorka Crne Gore proglašena "personom non grata"
