U intervjuu za Radio Slobodna Evropa profesor sa Filozofskog fakulteta u Sarajevu Dubravko Lovrenović govori o izbjegličkoj krizi, podizanju bodljikavih žica u srcu Evrope, te animozitetu nekih političara prema ljudima koji spas pokušavaju pronaći u zemljama Evropske unije.
O najvećoj izbjegličkoj krizi od Drugog svjetskog rata na teritoriji Evrope razgovaramo sa profesorom Filozofskog fakulteta u Sarajevu Dubravkom Lovrenovićem.
RSE: Najveća izbjeglička kriza nakon Drugog svjetskog rata, u srcu Evrope. No, ono što je karakteristično za ovu krizu jeste automatsko zatvaranje nekih granica – bodljikave žice u Mađarskoj, na granici sa Srbijom, na granici sa Hrvatskom. Neke druge države također najavljuju podizanje žičanih ograda. Šta mislite o svemu tome? Zašto Evropa diže ograde?
Lovrenović: Problem nastaje u dvije stvari. Jedan problem je struktura Evropske unije, politička struktura Evropske unije prije svega, koja se veže uz jedan historijski fenomen – ja bih ga nazvao 'evropska recepcija islama'. Ona je najtješnje povezana prije svega sa recepcijom Osmanskog carstva u Evropi, automatski i sa recepcijom islama, koja je daleko od toga da je pozitivna. To danas možemo da vidimo, mogli smo i ranije, ali danas je to jedna jako prisutna tema, i u historiografiji, i vrlo jednostavno je za shvatiti o čemu se radi. Sad dolazimo do žica, do barijera, do vrlo često izražene ksenofobije, do militantnih izjava pojedinih vodećih političkih ličnosti, predsjednika ili premijera pojedinih država, i dolazimo do ovoga da se pitamo šta se dešava. S jedne strane, vodeće zemlje Evropske unije aktivno su sudjelovale u kreiranju današnjih prilika na Bliskom Istoku, iz kojih područja dolaze migranti. S druge strane, očito je da Evropska unija nema jednu, a kamoli dugoročnu, čak ni kratkoročnu strategiju šta uraditi sa 700.000 migranata. Sutra će to biti milion, a možda će u budućnosti biti i dva miliona, ukoliko se ova ratna situacija u njihovim zemljama ne razriješi. Rekao sam na početku – stvar je kompleksna i vrlo jednostavno je sada govoriti o tome šta bi trebalo uraditi. Problem ima svoju humanitarnu, svoju političku, svoju kulturološku i civilizacijsku dimenziju. Sadašnje stanje stvari govori da Evropska unija, nažalost, nema strategije kako primiti jednu ogromnu masu ljudi, a s druge strane je u situaciji da pravi jednu takvu strategiju. Konačno, sve se dešava u jednom izuzetno nepovoljnom političkom ambijentu u kojem je islam dobio etiketu terorističke religije, što je, naravno, daleko od istine, međutim, nažalost, ta ideja je putem medija i putem raznih mreža interneta jako široko rasijana i u tom kontekstu zaista ostaje jedna Terra incognita za to šta će se u budućnosti dešavati.
RSE: Vi ste u jednom intervjuu kazali da je riječ o svojevrsnoj seobi naroda. Šta to može značiti za zemlje Evropske unije, za Evropu općenito, i da li je, možda zbog toga što to može značiti veliki broj kulturološki drugačijih ljudi, više izražen taj animozitet koji zaista osjećamo u Evropi?
Lovrenović: Izraz 'seoba naroda' koristi se zapravo da bi se opisao veliki selidbeni val u kojem je u petom, šestom i sedmom stoljeću nestalo Rimsko carstvo. Danas, kad primijenimo taj izraz na ovu situaciju o kojoj mi govorimo, postavlja se pitanje: da li takav selidbeni val može dovesti u pitanje političke i ekonomske temelje Evropske unije. Mislim da ne može dovesti i da Evropska unija prije svega ima problem sa samom sobom. Naime, Evropska unija se možda jeste etablirala u nekoj mogućoj mjeri kao ekonomska zajednica, međutim, ova je situacija postavlja pred druge probleme, prije svega političke naravi. Pokazuje se da Evropska unija ne funkcionira kao skladan politički orkestar. Od vremena prve srednjevjekovne Evrope Karla Velikog, do Evropske unije – to bi bilo jako zanimljivo sa historiografskog stajališta objasniti – ali postoji jedna osnovna linija, a to je da se Evropska unija od tada do danas, evropska zajednica, pokušaj evropske integracije, možemo tako to nazvati, nikad nije uspio politički etablirati. Ja mislim, i rekao sam to, i ponovit ću – svaka kriza je i neka šansa. Ja mislim da iskustvo Evropske unije, i naše iskustvo, ovdje, u Bosni i Hercegovini, proteklih 25 godina, jasno govori o jako negativnoj ulozi evropske zajednice i Evropske unije u Bosni i Hercegovini – da je Evropska unija u Bosni i Hercegovini sebe, prije svega, diskreditirala tzv. aktivnim nečinjenjem, što naravno ne isključuje našu primarnu odgovornost za okolnosti u kojima živimo. Mislim da su slučajevi, kao što je bila Bosna i Hercegovina, ona je slučaj i danas, i veliko je pitanje koliko je Evropa naučila iz iskustva Bosne i Hercegovine. Meni se čini da se to jedno iskustvo i stav vodećih evropskih, ali i drugih evropskih država, na neki način ponavlja u modificiranoj formi kada je riječ o migrantima koji dolaze sa Istoka.
RSE: Mi stalno možemo čuti iz nekih razvijenih evropskih zemalja taj strah od kulturološkog mijenjanja sadašnje Evrope. Da li je on, po Vašem mišljenju, uopšte opravdan?
Lovrenović: Kulturološki strah obično dolazi sa one strane gdje postoje određene praznine, gdje postoji nesigurnost u vlastiti identitet. To je prva premisa s kojom treba raščistiti, kada je u pitanju, između ostalog, i Evropska unija. Evropska unija nije formirala, niti, meni se čini, može formirati evropski identitet. Danas o tome postoje velike rasprave. U suštini mislim da ne postoji zajednički evropski indentitet članica Evropske unije. Postoje određeni zajednički ekonomski interesi i sigurnosni problemi i to je osnovna osovina oko koje se okreće Evropska unija. Odatle strahovi o kulturološkom mijenjanju Evropske unije bivaju razumljivi, iako ne i opravdani. Da li jedno područje koje ima, mislim, 500 miliona stanovnika, koje je visoko razvijeno, solidno politički i pravno organizirano, može biti ugroženo od jedne skupine od milion ili dva miliona ljudi – to je zaista pitanje za raspravu. Šta se u tom slučaju može desiti? U suštini, meni se čini, tu postoje dva koncepta oko kojih bi se mogla voditi rasprava. Prvi koncept govori da vodeće evropske zemlje imaju ekonomski rast, ali nemaju demografski rast. Zemlje iz kojih dolaze migranti imaju demografski, ali nemaju ekonomski rast. Ako već postoje ti strahovi, ako su opravdani, postavlja se pitanje – da li bi Evropskoj uniji bilo puno isplativije investirati u zaustavljanje ratova koji se sada trenutno vode, čime bi se i migrantska kriza posredno ili neposredno riješila, ili je pak onda rješenje u primanju jednog većeg broja ljudi, što sa sobom nosi otvorena pitanja i otvorene probleme.
RSE: Historijski gledano, seobe naroda, kako ste ih nazvali, dešavale su se i ranije. Zbog čega je ova potpuno drugačija?
Lovrenović: Ova je drugačija iz puno aspekata. Jedan od tih aspekata jeste onaj koji sam već spomenuo – razlika između migracija koje su se dešavale, recimo od '60. godina na ovamo, u Zapadnu Evropu, i ovih migracija, koje su potpuno drugog karaktera, koje su, osim toga, masovne. Te migracije koje su se prije dešavale nisu bile predstavljene u medijima i nije bilo ni potrebe da ih se predstavi u medijima na ovaj način. Danas imate jedan problem koji, izgleda, postaje svakim danom sve veći i kojemu se rješenje ne nazire. Već je to jedan opasan signal – signal koji nije moguće otkloniti iz misaonog polja – da se tim problemom pozabavi puno dublje i na puno suštinskiji način nego li je to, recimo, ono što možemo vidjeti u evropskim institucijama – jedna diskusija koja postaje i tragična i komična – a to je diskusija o tzv. kvotama. Kao da će raspoređivanjem tih kvota useljenika biti riješen problem. Neće biti riješen i toga su, ja vjerujem, vodeći ljudi, lideri Evropske unije, svjesni, ali ostaje činjenica da Evropa na ovu krizu reagira ad hoc i bez jedne izgrađene strategije. Po tome je ova kriza, migrantska kriza, kako je zovu, jedinstvena. Ona svakim danom postaje sve masovnija, postaje sve brojnija i jasne su pretpostavke da će u budućnosti ona također imati svoje talase, također imati svoje sudionike, a s druge strane, iz Evrope, osim bodljikavih žica, rasprava o kvotama i prebacivanja odgovornosti s jednih na druge, do sada nismo vidjeli nijednu strategiju koja bi obećavala.
