Lokalne samouprave trpe zbog dominacije entiteta

U poslijeratnoj Bosni i Hercegovini općine i gradovi svedeni su na jedinice lokalne samouprave gotovo beznačajnog ustavno-pravnog kapaciteta. Glavnu riječ vode entiteti, odnosno Republika Srpska i Federacija BiH.

Brojne su incijative međunarodnih i nevladnih organizacija kojima se lokalnoj samoupravi pokušava vratiti nekašnji značaj. Iako je BiH ratificirala Evropsku povelju o lokalnoj samopravi, za razvoj i jačanje lokalne samouprave neophodne su izmjene Ustava, na koje će se političari teško odlučiti jer one gotovo sigurno znače gubitak moći entiteta, te kantona u Federaciji.

Čak četiri puta Opština Novo Sarajevo našla se na Ustavnom sudu Federacije pokušavajući vratiti javne prihode koji im po Zakonu o lokalnoj samoupravi pripadaju, a koje je preuzeo Kanton Sarajevo. Iako je odluka donesena u korist Opštine, do danas nije i realaizirana.

„Prije dvije godine ja sam dobio apelaciju na Ustavnom sudu o obavezi Kantona Sarajevo da donese zakon o raspodjeli javnih prihoda. Nažalost, Vlada Kantona Sarajevo i Skupština Kantona još uvijek nisu donijeli taj zakon, što i dalje omogućava da zavlače ruke u džep jedinica lokalne samouprave“, navodi Nedžad Koldžo načelnik Opštine Novo Sarajevo.

Sarajevska opština tek je jedan u nizu primjera koji svjedoče o odnosu spram lokalne samouprave. Uz to treba napomenuti da se radi o jednoj od najbrojnjih opština u Bosni i Hercegovini koja kao takva ipak predstavlja relevantnog partnera ostalim nivoima vlasti u pregovorima.

U većini slučajeva općinski nivo nema niti zakonske niti materijalne mogućnosti da izvršava svoje obaveze, ili, kako naglašava Dalida Demirović iz Centra civilnih inicijativa:

„Svaki nivo vlasti nastoji da sebi preuzme određeni dio privilegija i naravno, sve se vrti oko sredstava.“

Nefunkcionalnost lokalne samouprave primjećuju i građani:

„Jedan običan dokument treba godinama, ne mjesec dana, nego godinama“, „Kako da budemo zadovoljni? Nismo zadovoljni ništa. Ja sam imala problema kad je bilo za povrat stana, da se vratim u svoj stan“, kažu oni.

Inicijative koje dolaze od jedinica lokalne samouprave gotovo u pravilu se odbacuju, dok se vrlo često važne odluke za općine i gradove donose na višim nivoima vlasti, mimo zakona koji podrazumijeva upravo aktivno učešće lokalnih zajednica.

„Svake godine milion i po ili dva miliona kubnih metara šljunka izvozi se sa područja opštine Šamac, urušava se najplodnija posavska zemlja. Opština i lokalna zajednica od toga ima samo trideset posto koncesione naknade koju ne plaćaju koncesionari, a izvuku taj šljunak, unište nam puteve, unište nam usjeve“, kaže načelnik Opštine Šamac Savio Minić.

Komplicirane procedure

Centralizacija računa i odvlačenje novca u druge, bogatije krajeve u kojima su centri moći, više je pravilo nego izuzetak u Bosni i Hercegovini. Ono što posebno zabrinjava je neravnomjerna raspoređenost sredstava što je, slaže se i načelnik Bijeljine Mićo Mičić, često politički definirano.

„Ja sam sedam-osam godina načelnik i gradonačelnik grada. Nisam nikada dobio marku za lokalni put, a tri i po miliona sredstava godišnje ide iz Bijeljine za puteve Republike Srpske.“

Načelnik Općine Čitluk, Ivo Jerkić, kaže:

„Ako imate svoje političke predstavnike na višim razinama vlasti, naravno da ćete dobiti veći dio sredstava. Ja bih volio, ja kao načelnik, i većina kolega, da se to ipak sustavno radi. To je jedan zajednički dio za nerazvijene, a da se bar sustavno i vraća.“

Iako strategija razvoja lokalne samouprave postoji, malo toga se provodi u praksi. Preklapanje nadležnosti sa višim novima vlasti vrlo često i najobičnije procedure zakomplicira, što zasigurno nije dobra poruka za potencijalne investitore.

„Nedopustivo je da se okolinska dozvola u nekom tamo ministarstvu čeka čitavu godinu dana, da se za vodnu saglasnost ide prvo u kanton, pa onda mjenice za vode, godinu dana, dvije godine, a sve to u iščekivanju građevniske dozvole. Jedan italijanski investitor u oblasti poljoprivredne proizvodnje poslije tri godine nije došao niti do urbanističke saglasnosti i naravno da je otišao“, naglašava Hojdur Hojkurić, pomoćnik načelnika Opštine Tešanj.

Iako je Bosna i Hercegovina ratificirala Evropsku povelju o lokalnoj samoupravi, za razvoj i jačanje lokalne zajednice neophodne su izmjene Ustava. Brojne su inicijative međunarodnih i nevladnih organizacija kojima se lokalnoj samoupravi pokušava vratiti nekadašnji značaj. Pod pokroviteljstvom švicarske ambasade načelnici šest opština s područja cijele BiH postali su nedavno promotori nužnosti izmjena zakona koji se uz ostalo odnose na pripadnost javnih prihoda, ali i međuopćinsku suradnju.

Podsjetimo da je lokalna samouprava bitan segmenet i ustavnih izmjena u Federciji koje su nedavano pod pokroviteljstvom američke ambasade predstavljeni u Sarajevu. Jedan od autora, Vehid Šehić, iz Foruma građana Tuzla, upozorava kako je matrica ponašanja ista u oba entiteta.

„Živimo u vremenu kada - ako on ili oni kroz određena zakonska rješenja vide da će izgubiti poziciju, oni će biti apsolutno protiv.“

Upitan da prokomentira nužnost ustavnih izmjena, Mićo Mičić, načelnik Opštine Bijeljina, prenio je svoja iskustva o posjeti Švicarkoj, uz ostalo kazavši:

„Jedni viču da su konfederacija, jedni viču da su federacija, a njima svejedno, zato što sve osnovne svoje potrebe završavaju u jedinicama lokalne samouprave.“