Hiljade ljudi okupilo se 25. maja u Beogradu na litiji koja je prošla centralnim beogradskim ulicama i bila posvećena žrtvama masovnih ubistava u Srbiji.

Takozvanu Spasovdansku litiju predvodio je patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC) Porfirije sve do Hrama Svetog Save.

Porfirije je tokom litije služio pomen stradalima, kao i žrtvama porodičnog i drugog nasilja.

U Beograd je povodom litije donet kovčeg sa posmrtnim ostacima vladike Nikolaja Velimirovića, koga je Crkva pre dve decenije proglasila za svetitelja, dok kritičari ukazuju na njegove antisemitske i antizapadne stavove.

Ova tradicionalna manifestacija održava se manje od mesec dana nakon što je u dva odvojena masakra u Beogradu i okolini glavnog grada ubijeno 18 osoba, uglavnom mladih.

Na litiji su, pored nekoliko hiljada građana i sveštenstva, učestvovali i predstavnici Grada Beograda, pripadnici Vojske i Policije Srbije.

Tanja, koja je prisustvovala litiji u Beogradu, bacila je latice cveća ispred povorke u čast stradalima.

Ona za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da su joj tragični događaji u Srbiji veoma teško pali.

"Tu blizu radim i onda sam sve vreme slušala te sirene i to je bilo vrlo potresno. Znači mi što sam ovde danas", rekla je ona.

Sa tim se složio i Darko, koji je prethodne događaje okarakterisao kao "poražavajuće za društvo".

"Jednostavno smrt bilo kog deteta ovog sveta je velika tragedija, pogotovo za srpski narod koji je pretrpeo velike nedaće…()…", rekao je on.

Na litije gleda kao na "nešto najsvetije" što Crkva i država mogu da urade u ovom trenutku.

"To su litije koje nas ohrabruju i koje nas uzdižu iz svih ovih nedaća i svih problema", istakao je Darko.

Litija uz mošti kontroverznog vladike Nikolaja

Informativna služba SPC je saopštila u toku litija da je "preko 100.000 ljudi, sabranih oko kivota vladike Nikolaja Srpskog, ispunilo centralne ulice srpske prestonice tokom Spasovdanske litije", te da je to "najveći molitveni skup u istoriji Beograda".

"Ovogodišnja slava Beograda, Vaznesenje Gospodnje, i Spasovdanska litija zbog bola i tuge usled stradanja i gubitka života mladih ljudi u opštinama Vračar i Mladenovac protiče u znaku reči Svetog vladike Nikolaja Žičkog i Ohridskog: Molitvom izmolimo blagosloveni mir među ljudima", piše u saopštenju.

Patrijarh Porfirije je ispred Hrama Svetog Save poželeo dobrodošlicu vladiki Nikolaju.

"Dobro nam došao sveti vladiko Nikolaje, dobro došao u srpsku prestonicu, dobro došao na Spasovdan, slavu tvog i našeg grada. Zavapili smo i ti si nam došao u ovo smutno vreme, kada su velike nevolje navalile na tvoj rod", rekao je patrijarh.

Helsinški odbor za ljudska prava je dan uoči Spasovdanske litije ocenio da Srpska pravoslavna crkva podstiče rastući antisemitizam u Srbiji.

Ova nevladina organizacija podseća da je Nikolaj Velimirović bio izraziti antisemita i da je u svojim tekstovima i govorima rasistički govorio o Jevrejima.

"U svom delu 'Kroz tamnički prozor' napisanom 1944. godine on je Jevreje optužio za sva zla zapadne civilizacije a tada je već bio dovršen genocid nad evropskim Jevrejima i ubijeno ih je šest miliona", navodi Helsinški odbor.

Iza Nikolaja Velimirovića ostalo je oko 50 knjiga teoloških i političkih rasprava.

On je 1920. došao na čelo Bogomoljačkog pokreta, reakcionarnog udruženja vernika SPC, iz kojeg je potom regrutovan deo članstva u fašistički pokret ZBOR na čelu sa kvislingom Dimitrijem Ljotićem.

Ljotić se tokom Drugog svetskog rata i nacističke okupacije Jugoslavije stavio na raspolaganje okupatoru, a Srpski dobrovoljački korpus (SDK), čiji je ideolog bio, učestvovao je, između ostalog, u kragujevačkom masakru 1941. godine, kada je streljano oko 3.000 civila.

I sam Velimirović je javno iskazao divljenje prema Adolfu Hitleru 1935. godine, dve godine nakon što je njegova nacionalsocijalistička partija preuzela vlast u Nemačkoj i uspostavila vladavinu terora.

Kakav je stav SPC po društvenim pitanjima?

Prema još uvek aktuelnim rezultatima popisa iz 2011. godine, u Srbiji je najbrojniju versku zajednicu čine pravoslavni vernici (85 posto). Srpska pravoslavna crkva, kao krovna organizacija oko koje su vernici okupljeni, je decenijama unazad rasadnik konzervativnih ideja.

Iako je po dolasku na čelo SPC važio za predstavnika liberalnije struje unutar Crkve, patrijarh Porfirije urušio je tu sliku nakon što je polovinom maja objavljen snimak sa prazničnog ručka, na kojem se vidi kako prvi čovek SPC oštrim jezikom govori o Zakonu o rodnoj ravnopravnosti, obraćajući se neimenovanoj ženskoj osobi sa "jadnice" i "bednice".

Informativna služba SPC je u potom navela da Porfirije te izjave nije uputio svim ženama, već je "govorio u jednini i mislio na jednog državnog funkcionera".

Rodno senzitivni jezik, koji podrazumeva korišćenje ženskog oblika za profesije i titule žena, propisan je Zakonom o rodnoj ravnopravnosti iz 2021. godine. Porfirije je i u aprilu 2023. godine, pozvao da se "obustavi nasilje nad srpskim jezikom", kao i da se ukinu odredbe "protivustavnog zakona" kojim se rodno osetljiv jezik nameće.

Ovo nije prvi put da se SPC meša u zakonodavna pitanja. Sinod SPC, koji predstavlja crkvenu vladu, je marta 2021. ocenio neprihvatljivim predlog zakona o istopolnim zajednicama, čiji je cilj da unapredi položaj LGBTI+ zajednice.

Kao argument, Sinod je naveo da je "ogromna većina predloženih odredbi u suprotnosti sa ...()...praksom Crkve na kojima je duhovno i moralno utemeljen naš srpski narod, kao i celokupna evropska civilizacija".

Bivši patrijarh Irinej je svojevremeno otišao korak dalje, pa je homoseksualnost okarakterisao kao "neprirodnu anomaliju" i "bolest koju treba lečiti".

Takođe, SPC se prethodnih godina u više navrata javno protivila abortusu, zahtevajući od države da zabrani namerni prekid trudnoće, osim ukoliko se obavlja iz medicinskih razloga.