Osim fudbala – engleskog zbog najžešće lige, italijanskog zbog Rome s Džekom, Pjanićem i Zukanovićem, španskog zbog Barcelone – na televiziji najviše gledam vijesti BBC-a: po prisustvu uživo i na najudaljenijim tačkama planete oni su bez konkurencije po informativnosti i po akuelnosti dijaloških emisija i tematskih foruma. Ovih dana, na žalost, njihovim vijestima dominiraju uznemirujuće slike izbjegličke tuge – očajnih majki čija se djeca smrzavaju i gladuju na otvorenom ili u neuslovnim šatorskim naseljima, gomila očajnika koje gube strpljenje i navaljuju na žičane ograde u pokušaju da prođu dalje u Evropu i policije koja ih zaustavlja štitovima i palicama i baca na njih suzavac ne štedeći ni djecu, uplakanog mladog čovjeka dvadesetih godina koji pred kamerama kaže: „Je li ovo Evropa? Da sam to znao ostao bih u Siriji“.
Gdje je, zaista, Evropa?
Bio sam neposredni svjedok entuzijazma i novog samopoštovanja s kojim je 1. maja 2004. godine deset država – od kojih je sedam pripadalo bivšem „Istočnom bloku“ – u najvećem talasu proširenja zajedno primljeno u članstvo Evropske Unije. Kao tadašnji predstavnik za štampu agencije za drogu i organizovani kriminal Ujedinjenih nacija sa sjedištem u Beču organizovao sam 29. aprila konferenciju za štampu o tome kakve su prednosti i izazovi tog proširenja Unije. Uoči konferencije za štampu o tome smo održali i sastanak s akreditovanim ambasadorima tih zemalja. Lako se bilo složiti o tome koliki je značaj širenja najviših međunarodnih standarda vladavine prava za suzbijanje organizovanog kriminala, trgovine drogom i ljudima i koliko u tome ima i potrebe i prostora za saradnju i među državama i sa specijalizovanim agencijama: naša je, recimo, na putu proširenja pružala pomoć državama kandidatkinjama u usklađivanju domaćeg zakonodavstva s konvencijama protiv organizovanog kriminala, terorizma i korupcije. Iz tog razgovora, ipak, najdublje me se dojmilo gotovo jednodušno insitiranje ambasadora – od slovenačkog do češkog – da u svojim analizama i planovima ne dijelimo članice Evropske unije na „stare“ i „nove“.
Naglašavali su da su njihove zemlje temeljito ispunjavale sve uslove potpune „eurokompatibilnosti“ i da zvaničnim prijemom u Evropsku Uniju postaju njene punopravne članice s jednakim uvažavanjem i jednakim pravom glasa.
Bio je to simboličan trenutak – mislilo se – definitivnog brisanja ideologije „berlinskog zida“ i „željezne zavjese“ i veliki korak prema ostvarivanju ideala „Evrope cjelovite i sloodne“.
Na to me ovih dana podsjeća italijanska kolegica koja me, pišući knjigu o Evropi našeg vremena, pita: kako gledam na izbjegličku dramu na granicama Evrope ovih dana. Kažem joj kako o tome razmišljam iz perspektive bosanskog iskustva iz 1992. i perspektive nekoga ko – i nakon svega – vjeruje kako je pripadanje Evropi jedino poželjan ishod i za Bosnu i Hercegovinu i za njene susjede.
U bosanskom iskustvu, mi smo – zajedno s Jugoslavijom – bivajući izvan sovjetskog bloka evropsko uzbuđenje povodom uklanjanja i „zida“ i „zavjese“ gledali kao tuđu sreću i priču. Tada smo svi osim Slovenije, koja je već tada bila za „Europu zdaj“ (Evropu sada), propustili da se ukrcamo u voz pridruženja i umjesto toga uskoro smo se našli u ratnim grozotama i dubokom razočarenju Evropom: ona nije imala ni ideja ni volje da zaustavi ubijanje i progone a bosanski prognanici su bili ponižavani u redovima za vize pred evropskim ambasadama ili na granicama ujedinjene Evrope.
Sadašnja izbjeglička tragedija, sa podizanjem novih zidova i zavjesa, suspenzijom šengenske slobode kretanja i okrutnog postupanja evropskih policija prema nesretnicima koji spasavaju djecu iz užasa Sirije, Iraka, Afganistana i drugih zona sukoba, vraća Evropu dvije i po decenije unazad
Sadašnja izbjeglička tragedija, sa podizanjem novih zidova i zavjesa, suspenzijom šengenske slobode kretanja i okrutnog postupanja evropskih policija prema nesretnicima koji spasavaju djecu iz užasa Sirije, Iraka, Afganistana i drugih zona sukoba, vraća Evropu dvije i po decenije unazad. Njene institucije, kao u slučaju Bosne i Hercegovine 1992-95, pokazuju odsustvo ideja kako da se odgovori na ovaj izazov. Njen odgovor kreće se u rasponu od početne dobrodošlice prognanima njemačke kancelarke Angele Merkel i apela pape Franje evropskim katolicima da otvore vrata žrtvama progona do zalupljivanja vrata pred izbjeglima u nekim od „novoevropskih“ država koje su imale najveće koristi od uklanjanja „zida“ i „zavjese“.
Svijet je – dakle, ne samo Evropa – propustio da interveniše na samim izvorima krize: onda kad, podržavajući svrgavanje diktatura Sadama-Gadafija-Asada, nije imao nikakve planove za „ljeto nakon proljeća“ ostavljajujući vakum u koji su širom Bliskog Istoka umarširali propovjednici najekstremnijih izopačenja islamskog učenja proglašavajući „IDIL“ na širokim područjima bliskoistočnih zemalja, provodeći teror genocidnih razmjera nad vjerskim manjinama – pa čak i pripadnicima „drugačijeg islama“ – s kulminacijom u ritualnim egzekucijama talaca i terorističkim napadima u srcu Evrope koji su razumljivo potakli i islamofobiju i strahove da bi u talasima izbjeglih u Evropu mogli da dođu i teroristi sužavajući tako prostor i najumjerenijim evropskim političarima da podržavaju prihvat prognanih. Sve do jučerašnje poruke s evropskog vrha „svim potencijalnim ilegalnim ekonomskim migrantima“: „Ne dolazite u Evropu“.