Tačan broj Srba na Kosovu i dalje će biti nepoznat.
Većina njih, posebno na severu Kosova, bojkotovala je popis koji je sproveden u periodu od 5. aprila do 24. maja, a pojedini su se žalili i da im niko nije zakucao na vrata, na šta je Agencija za statistiku odgovorila da su imali problema sa srpskim popisivačima koji su "zbog pritiska" odbili da odrade svoj posao.
Glavna srpska politička partija, Srpska lista, tada je rekla da Srbi jednostavno neće učestvovati na popisu. RSE je o tome pisao krajem maja.
Stoga je Agencija za statistiku umesto broja popisanih izašla sa procenom broja srpskih stanovnika u četiri opštine na severu – Severna Mitrovica, Zvečan, Zubin Potok i Leposavić.
Na osnovu procene koju je objavila Agencija za statistiku 19. decembra, u tom delu Kosova živi oko 20.000 Srba. A popisanih Srba u ostalih šest opština južno od Ibra (Gračanica, Klokot, Novo Brdo, Parteš, Štrpce, Ranilug) ima 27.316.
Na teritoriji celog Kosovu, posle konačnih rezultata i na osnovu popisanih na jugu i procenjenih na severu, živi 53.021 Srba, što je 2,31 odsto od ukupnog stanovništva.
Srpska zajednica bojkotovala je popis i 2011. godine, dok na severu nije uopšte održan. Agencija za statistiku je tada procenila da na Kosovu živi oko 25.000 Srba.
S toga se broj te zajednice od 1999. zasniva samo na procenama, što stranih organizacija, što kosovskih, ali i srpskih institucija.
Šta kažu drugi?
Nevladina organizacija Aktiv sa sedištem u Severnoj Mitrovici, u svom izveštaju "Popis stanovništva iz ugla zajednice kosovskih Srba" iz 2022. navela je kako se najrelevantnijom i najpribližnijom procenom smatraju procene OEBS-a i ECMI-ja (Evropski centar za pitanja manjina).
Prema ovoj proceni, na Kosovu je 2013. godine živelo 146.128 Srba. Kasnijih podataka, nema.
Predsednik Srbije Aleksandar Vučić je u svom govoru 2019. rekao da je u 2017. godini na Kosovu živelo oko 95.000 Srba, od toga 48 odsto na severu i oko 52 odsto na jugu.
Prema podacima Agencije UN za izbeglice (UNHCR), u periodu od 1999. do 2004. godine oko 200.000 lica je raseljeno sa Kosova u Srbiju. Međutim, prema podacima Ministarstva za zajednice i povratak u Vladi Kosova, povratka gotovo da nije bilo protekle dve godine. Veruje se da se vratilo oko 30.000.
Šta kažu birački spiskovi?
Prema podacima Centralne izborne komisije Kosova, na poslednjim lokalnim izborima 2021. godine pravo glasa u deset opština sa srpskom većinom imalo je oko 99.000 birača od ukupno 1,885.448.
Vanredni lokalni izbori u opštinama na severu bili su raspisani i aprila 2023. kada je, prema CIK-u, pravo glasa u Severnoj Mitrovici, Zvečanu, Leposaviću i Zubinom Potoku, imalo oko 46.000 birača sa pravom glasa. Ovi birački spiskovi se odnose na sve punoletne građane sa pravom glasa.
S druge strane, u Srbiji je nešto više od 119.000 birača evidentirano u opštinama širom Kosova, pokazuje javno dostupni pregled broja birača po mestu prebivališta od 23. oktobra 2024. godine.
Ova pretraga predstavlja uvid u birački spisak koji vodi Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave Srbije, od koga je RSE zatražio objašnjenje na šta se tačno odnose brojevi birača u opštinama na Kosovu – da li se radi o srpskim državljanima koji žive na Kosovu, interno raseljenim licima ili nekoj drugoj kategoriji. Odgovori nisu stigli do objavljivanja ovog teksta. Inače, Srbi sa Kosova imaju pravo glasa u Srbiji na parlamentarnim ili predsedničkim izborima.
Drugi javno dostupni registri u Srbiji ne vode evidencije o broju stanovnika na Kosovu.
Posledice bojkota popisa
Na osnovu Zakona o finansiranju lokalnih samouprava, dodela grantova opštinama se zasniva na broju opšte populacije, broju manjinskog stanovništva i geografskoj površini.
Građani sa kojima je ekipa RSE razgovarala tokom popisa stanovništva bili su podeljenog mišljenja kada je reč o učešću u tom procesu. Oni koji su podržavali popis navodili su da žele da znaju tačan broj Srba koji živi na Kosovu, dok su drugi bili protiv "jer je narod već otišao".
Bekim Saljihu (Salihu) iz kosovskog Instituta za napredne studije GAP je za RSE ukazao da će neučestvovanje Srba u procesu registracije stanovništva imati posledice po budžet opština i lokalni ekonomski razvoj.
"Prvo, opštine u kojima živi većinsko srpsko stanovništvo suočiće se sa smanjenim budžetom, jer značajan deo njihovog budžeta Vlada izdvaja na osnovu broja stanovnika. Drugo, opštine koje predvode Srbi neće moći da procene svoj ljudski i ekonomski potencijal, što će dovesti do nedostataka bilo koje strategije ili planova koje budu preduzimali", ocenio je Saljihu.
Novinarka iz Severne Mitrovice, Ana Marija Ivković, čak smatra i da će zvanične podatke poslednjeg popisa stanovništva zloupotrebljavati i Priština i Beograd.
"Priština će projekcije koristiti kao relevantne, Beograd kao nerelevantne", navodi ona.
* Saradnja na tekstu Natalija Jovanović
