Konferencija o Velikom ratu: Teško do konsenzusa o istorijskoj istini

“Prvi svjetski rat – regionalni pristupi i globalni kontekst “ tema je četverodnevne međunarodna naučno-istorijske konferencije koja se održava u Sarajevu povodom sto godina od početka Prvog svjetskog rata. Na ovom skupu otvoren je dijalog o svim aspektima Prvog svjetskog rata - o političkim, socijalnim, ekonomskim i psihičkim posljedicama, o mjestu i ulozi Prvog svjetskog rata u kulturi, medijima, književnosti i udžbenicima.

Naravno pred stotu godišnjicu Sarajevskog atentata sudionici skupa govore o Mladoj Bosni i Gavrilu Principu. Više od 120 istoričara iz regije i svijeta učestvuje na konfernciji koju, uz pomoć evropskih istorijskih instituta, organizuje Institut za istoriju Sarajevo.

„Svijet prije Prvog svjetskog rata“, „Korijeni rata Srbije i Austrije“, „Vanjska politika Srbije prema BiH prije početka Prvog svjestkog rata“, „Hrvatske žene na domaćem frontu“, „Slovenačka sjećanja na rat“, „Sandžak tokom rata“ - samo su neki od naslova naučnih radova na sarajevskom skupu.
Profesor istorije sa čikaškog univerziteta Loyola Edin Hajdarpašić svoj rad je nazvao „Godina X, ili 1914.? Heroizam, nasilje i Mlada Bosna.“ Mlada Bosna je u raznim periodima imala je različita značanja, kaže Hajdarpašić:

„Možda jedna skupina pjesnika, revolucionara, nekih anarhista, socijalista - nije bila jedna zajednička niti, nego želja za jednim naglim preokretom u BiH politici protiv Austrije i za neku viziju južnoslovenske, jugoslovenske države. Šta je Mlada Bosna bila za međuratni period, 20-ih, 30-ih godina, kada imate već različite interpretacije podijeljene po nacionalnim linijama, ili za socijalistički period kada su komunisti ustvari prisvojili Mladu Bosnu kao preteču nekih socijalističkih pokreta, kao pokret koji je oslobodio narode u Jugoslaviji i pripremio ih za socijalističku revoluciju. I tek nakon svega toga dobijate još jedan val komplikovanih reinterpretacija Gavrila Principa i Mlade Bosne“, navodi Edin Hajdarpašić. Direktor Instituta za istoriju Husnija Kamberović kaže da je konferencija dugo pripremana i da je nailazila na brojne prepreke.

„Naš cilj nije bio da na ovoj konferenciji mi mirimo neke stavove, da utvrđujemo neke konačne istine, nego upravo da vidimo da li možemo iz različitih perspektiva gledati i da se da ljudima prilika da sučele argumente. Ja sam bio u ovom panelu koji je govorio najvećim dijelom o politici Srbije prema Bosni i o tome šta je dovelo do samog atentata. Bio je jedan profesor, Nikola Samardžić, koji je došao iz Beograda, i on je donio neku gotovo svoju ličnu priču. Njegovi preci su nekada živjeli u Sarajevu. Početkom Prvog svjetskog rata su otišli iz Sarajeva, borili su se u srpskoj vojsci, dvojica su čak poginula“, podsjeća Kamberović.

Nikola Samardžić, profesor sa beogradskog Filozofskog fakulteta, pominje dvije strane otpora iz Srbije na sarajevsku konferenciju o Prvom svjetskom ratu:
„Ja otpore ne bih suviše komentarisao. I oni potiču delimično iz BiH, oni nisu originalno vezani za srpsku nauku ili srpsku kulturu - mislim na urednicu jednih dnevnih novina koja je došla odvadje i koja sprovodi politiku s početka 90-ih godina. S druge strane, morate razumeti nervozu u Srbiji koja je nastupila ovih dana - jer uvek postoji mogućnost da nas zbog događaja iz 90-ih godina optuže za odgovornost vezano za početak Prvog svetskog rata. Jer Prvi svetski rat je počeo napadom Austro-Ugarske na Srbiju, tj. izazvan je Sarajevskim atentatom, tako da možda ovo nije jedan suviše srećan događaj za srpsku javnost, nauku ili kulturu, tj. možda pojedinci i institucije nisu bili u stanju da prihvate kompleksnost našeg sećanja stogodišnjicu atentata - iako danas Srbija, Bosna ili Austrija nisu iste države, nisu ista društva kao pre 100 godina“, kaže Samardžić.

Tek, profesor Samardžić u svom radu uporedio je sličnost u procesima u međunardonim odnosima koji su se vremenom zaoštravali i traju i danas:

„Usled pojave novih država, a u kontekstu odnosa Srbije, Bosne i Austro-Ugarske, o promeni srpske politike i o ulozi Francuske i Rusije koje su huškale Srbiju protiv Bosne i Austro-Ugarske na isti način na koji danas Rusija i Francuska huškaju Srbiju protiv bivšeg jugoslovenskih suseda, pa i protiv EU, iako je Francuska članica EU, ali budite sigurni da svako ko danas vodi antievropsku politiku u Srbiji ima podršku i francuske i ruske diplomatije. Ukoliko postoje sličnosti u odnosu na vreme od pre 100 godina, ta sličnost je zaista zapanjujuća“, konstatuje Samardžić.

Marko Atila Hoare, profesor sa britanskog Kingston univerziteta, u prvi plan stavlja imperijalističke ciljeve kada je u pitanju početak Prvog svjetskog rata:
„Prvi utisak, to je počelo kao balkanski rat između Austro-Ugarske i Srbije, ali to je ipak postao onda svjetski sukob između velikih sila. To su bile različite imperijalističke namjere Britanije, Njemačke, Austro-Ugarske, Rusije, Francuske“, ocjenjuje Marko Atila Hoare.

Mišljenja su, pak, različita, dodaje Hoare:

„Takva je istorija – nikada se nećemo složiti.“

Profesor sa američkog univeziteta Mičigen Robert Donia napisao je knjigu „Sarajevo-biografija“, a piše o bivšoj Jugoslaviji još od 1965. godine. Kako doći do istorijske istine o Prvom svjetskom ratu? Donia napominje da se svi slažu da je Veliki rat promijenio svijet, ali smatra da je do konsenzusa o istorijskoj istini teško doći:

„Ja vjerujem da ima istorijska istina, ali samo jedan čovjek ne može to u potpunosti završiti, zaključiti taj rad da bude neko obuhvatni opis istorije nekog vremena. Jer kad mi kao istoričari radimo, mi moramo uvijek da izaberemo detalje i činjenice i trendove. Zbog toga svaka istorija u nekom smislu, više ili manje, je subjektivna. Nažalost, ja nisam među onima koji vjeruju da kao rezultat dosta diskusija i mišljenja može svaki put da dođe do konsenzusa ili do dogovora o važnim stvarima“, kaže Robert Donia.