Ovih dana, dok Bosnu i Hercegovinu potresaju najnovije napetosti povodom pokušaja da se uklone barikade na evropskom putu, pročitao sam u “Fajnanšel tajmsu” (The Financial Times) duhovitu “tranzicijsku anegdotu” iz zemalja koje su nekad bile godinama iza bivše Jugoslavije a danas su bar deceniju-dvije ispred njenih nasljednica s izuzetkom Slovenije. Anegdota govori o susretu dva psa prevratničkih kasnih osamdesetih koji se, dolazeći iz različitih pravaca, susreću na poljsko-češkoj granici. Tada je Čehoslovačka važila kao ekonomski prosperitetnija a Poljska kao slobodnija zemlja. “Šta ćeš ti u Češkoj?” – pitao je češki pas. “Hoću da jedem meso, ali – šta ćeš ti u Poljskoj?” – Hoću da lajem!
U Bosni i Hercegovini nijedna ta želja, za prosperitetom ili slobodom govora, nije se ostvarila u gotovo dvije decenije od propasti jednopartijskog “bivšeg režima”. Na ekonomskom planu – privatizacija se pretvorila u pljačku i bogaćenje stranačkih i rodbinskih izabranika i siromašenje najvećeg dijela stanovništva. Na planu razvoja demokratije – umjesto klasičnog višestranačja s partijama organizovanim oko društveno sudbonosnih tema kakve su evropski put i sveopšti razvoj, zavladalo je etničko višestranačje s partijama svrstanim pod nacionalne i vjerske zastave, a lajalo se najviše preko plota.
I najnoviji pokušaj visokog predstavnika međunarodne zajednice u BiH, Miroslava Lajčaka, da deblokira rad državnih institucija i da nakon dvogodišnjeg nazadovanja vrati BiH na evropski put u bosanskoj javnosti pretežno se tumači kroz tu prizmu nacionalnih torova: njegova se intervencija za uspostavljanje funkcionirajuće države predstavlja kao “ugrožavanje interesa jednog naroda”, špekuliše se s mogućim smjenjivanjem dvojice najodgovornijih za blokadu proevropskih reformi i tako im se učvršćuju pozicije “čuvara vitalnih nacionalnih interesa”, a bulumenta nacionalno uvijek spremnih komentatora i akademika za po kući dokazuje kako čitava ta evropska priča i nije baš čemu: ako smo Srbi – tu su i Srbija i Rusija da se založe za nas, ako smo Bošnjaci – Evropa ionako ne želi bosanske muslimane.
U tom raspirivanju s jedne strane panslavensko-pravoslavne a sa druge panislamske solidarnosti može biti stanovitih interesa trenutno vladajućih partija i ličnosti ali ako se interesi, kao u ostalom svijetu, mjere stranim ulaganjima i poslovnim perspektivama, onda je očito da oslanjanje na “bratske veze” ne može biti dugoročni interes ni jednih ni drugih: Rusija – na koju se toliko računa u srpskim današnjim traumama oko Kosova i Republike Srpske – je tek osamnaesta na rang-listi investitora u Srbiji a muslimani su u BiH investirali uglavnom u džamije i to često kao “svjetionike” širenja nebosanskog, pa i antievropskog, učenja islama. Zato u Bosni danas nije nimalo pametno postavljati pitanje “hoće li Evropa bosanske muslimane” – jer Evropa sigurno neće zbog njih odustajati od vlastitih standarda i vrijednosti – nego je jedino logično pitanje: jesu li bosanski muslimani iskreno posvećeni tim vrijednostima? Neki njihovi predstavnici to očito dovode u sumnju poput, recimo, ambasadora u Danskoj koji se u svojevremenoj globalnoj uzbuni povodom “danskih karikatura” pridružuje delegaciji ambasadora islamskih zemalja u protestu danskim vlastima: kao da se u svijetu demokratije, kojem bi kao da pripadamo, na pisanje novina reaguje državnim protestnim notama umjesto eventualnog uljudnog privatnog pisma uredniku.
To raspirivanje euroskepticizma podsjeća me na nedavni razgovor s američkim diplomatom koji mi je, zabrinut zbog blokade evropskog puta, rekao: “Čini mi se da Bosance i Hercegovce može ujediniti samo zajednički neprijatelj i čini mi se da smo to mi – međunarodna zajednica”.
Pokušaj deblokade naišao je, očekivano, na najžešći otpor premijera srpskog entiteta koji je uostalom i prije Lajčakovog dolaska u BiH govorio da će, ako bude morao birati između srpske policije i Evrope uvijek izabrati policiju. Sada je – na primjer u polusatnom razgovoru u programu Oko TV Srbije – otišao i mnogo dalje u čuđenju što nam stranci odlučuju o tome šta je evropski put, oslikavajući Bosnu “kao mačku koja juri svoj rep” i kao “kočnicu u razvoju Republike Srpske”, naglašavajući kako je njegov jedini identitet srpstvo i ako mu Republika Srpska ne može biti država onda je to Srbija.
Prilično dramatičan slučaj zamjene teza.
Bosna i Hercegovina, naime, i sa svim dejtonskim ustupcima balkanskim “momcima s oružjem” jeste država a Republika Srpska je – u skladu s predratnom kompozicijom stanovništva – jedan od njena dva multietnička entiteta. Raspodjelom ovlašćenja između države i entiteta nije se htjelo dati ovlaštenje entitetskim predstavnicima da po pustoj volji paralizuju rad državnih institucija i zato je Lajčakova intervencija, kao i slična ranija nastojanja njegovih prethodnika, nužan korak u uspostavi funkcionalnosti državnih institucija. Dodikova prijetnja o tome da će povlačenjem predstavnika svoje partije blokirati rad državnih institucija je već potrošena karta: on je to ionako činio u posljednje dvije godine naslađujući se slikom “mačke koja juri svoj rep”.
Da li će sada Lajčak zaista smijeniti Dodika i Silajdžića, koji je blokirajući ustavne reforme dao ovom prvom izgovor za blokadu svih drugih koraka prema Evropi, zapravo je potpuno nevažno pitanje u poređenju s ogromnom štetom koju blokadom napredovanja prema Evropi i jedan i drugi nanose “konstitutivnim narodima” koje predstavljaju. Dovoljno je zaviriti u samo jedan dokument, Svjetski investicioni izvještaj za 2007. godinu, pa da se vidi kolika je cijena zaostajanja u ispunjavanju uslova za pridruženje Evropi. Taj izvještaj godinama pokazuje direktnu vezu između usvajanja evropskih normi nezavisnog pravosuđa, borbe protiv organizovanog kriminala i korupcije, povećanja transparentnosti i odgovornosti u poslovanju i obima direktnih stranih investicija. U dvjema najnovijim članicama Evropske Unije, Rumuniji i Bugarskoj, ukupna vrijednost stranih investicija od 2000. godine dostigla je 62 milijarde dolara, sto je 18 puta više nego u prošloj deceniji. Hrvatska, pa i Crna Gora – s obzirom na broj njenog stanovništa – s postepenim prihvatanjem evropskih normi takođe privlače sve značajnije strane investicije. Pred tim činjenicama, iscrpljivati se sudbinom Silajdžića ili Dodika nije više nacionalizam već očiti mazohizam.
Da li će sada Lajčak zaista smijeniti Dodika i Silajdžića, koji je blokirajući ustavne reforme dao ovom prvom izgovor za blokadu svih drugih koraka prema Evropi, zapravo je potpuno nevažno pitanje u poređenju s ogromnom štetom koju blokadom napredovanja prema Evropi i jedan i drugi nanose “konstitutivnim narodima” koje predstavljaju.