Razgovarao: Andy Heil
Jasno je da Srbija ima problem sa organizovanim kriminalom, ocijenio je u intervjuu za Radio Slobodna Evropa (RSE) na engleskom jeziku Walter Kemp, viši istraživač Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala sa sjedištem u Ženevi.
Kemp je za RSE govorio o državnom procesuiranju i borbi protiv organizovanog kriminala u Srbiji i regiji Zapadnog Balkana u svjetlu nedavnih hapšenja Veljka Belivuka, vođe kriminalne grupe tzv. kavački klan i njegovih saradnika.
RSE: Vlasti Srbije su početkom februara privele Veljka Belivuka i gotovo dvije desetine njegovih navodnih saradnika pod sumnjom za teški kriminal. Mjesec dana kasnije, u svjetlu izjava koje su uslijedile, da li vidite ove tekuće slučajeve kao ozbiljan sudski proces i znak ozbiljne posvećenosti politike i policije da se bori protiv organizovanog kriminala u Srbiji?
Kemp: To su tekući slučajevi, moglo bi se pretpostaviti da se oni gone snažno i posvećeno, pogotovo od kada je predsjednik (Aleksandar Vučić) rekao da je borba protiv organizovanog kriminala prioritet. Uzimajući to u obzir, očigledno je da dalje zavisi od tužioca i policije, ne od predsjednika, da se nosi sa tim slučajevima.
RSE: Čini se da dugogodišnji načini operacija organizovanog kriminala – na primjer, sumnje na kriminal u fudbalskim krugovima Srbije – ne bi bio moguć bez namjernog zanemarivanja ili saradnje visokih zvaničnika u vladi i/ili policiji. Nezavisni srpski mediji doveli su u pitanje ulogu vladinog sekretara Novaka Nedića i bivše funkcionerke Ministarstva unutrašnjih poslova Dijane Hrkalović, na primjer. Koliki je po vama trenutni problem organizovanog kriminala u Srbiji i zašto Beograd ne može bolje da se nosi sa tim?
Kemp: Jasno je da Srbija ima problem sa organizovanim kriminalom. U protekle dvije godine desio se niz ubistava i drugih incidenata, takođe i tokom krize izazvane COVID-19. Neki od ovih incidenata su povezani sa kotorskim klanom, ali postoje i drugi faktori koji igraju ulogu ovdje, od sitnog kriminala koji je povezan sa fudbalom i huliganima do ozbiljnog organizovanog kriminala, koji kao se čini, u nekim slučajevima operiše u okruženju koje mu pogoduje.
Nema visoko rangiranih tužitelja u ozbiljnim slučajevima
RSE: Opozicija u Srbiji je ukazala na jedan detalj iz 2017.- lično osiguranje Aleksandra Vučića sa njegove inauguracije, gdje su članovi osiguranja bili članovi grupe Veljka Belivuka. Bivša zvaničnica Stranke slobode i pravde, Marinika Tepić u tom kontekstu je rekla da bi Vučić trebao da bude dio istrage o Belivuku. A da se ne spominju nezvanične veze, kao ona Vučićevog sina i njegovo javno zabilježeno prijateljstvo sa (navijačkom grupom) Janjičarima. Još jedna komplikacija je prisluškivanje Vučića. Verujete li da predsjednik Vučić ne smije da zabrani trenutnu istragu o Belivuku, ako bi je ljudi u Srbiji i međunarodna zajednica trebali ozbiljno da shvate?
Kemp: Sistem krivičnog pravosuđa treba da bude nezavisan kako bi mogao da obavlja svoj posao. Ono što upada u oči posljednjih godina jeste nedostatak visoko rangiranih tužitelja u ozbiljnim slučajevima vezanim za organizovani kriminal u Srbiji i drugdje u regionu. Ponekad problem sa pravosuđem može biti teži od problema sa kriminalom.
EU ne želi da uvozi problem organizovanog kriminala
RSE: Nakon inicijalnog hapšenja Belivuka i članova kavačkog kriminalnog klana u februaru, predsjednik Vučić je upotrijebio termin “uvežena mafija” i opisao Belivuka i njegove saradnike kao ogranak crnogorskog kriminalnog klana (navodno kavačkog klana). Da li se slažete sa tom karakterizacijom Belivuka ili da li vjerujete da Vučić netačno predstavlja Belivuka i unutrašnju prijetnju?
Kemp: Kriminalne grupe na Zapadnom Balkanu dobro sarađuju preko granica, čak i između etničkih grupa. Grupe organizovanog kriminala sa Zapadnog Balkana takođe su aktivne i izvan regiona, što uključuje krijumčarenje droge, ali i izvođenje ubistava. Ali, mislim da je Veljko Belivuk bio dobro poznat vlastima i dosta prije nego što se desio sukob među crnogorskim narkoklanovima.
RSE: U oktobru je Evropska unija (EU) u vezi borbe protiv organizovanog kriminala rekla da Srbija još uvijek mora da “uspostavi uvjerljiv dosije o efikasnim istragama, sudskim procesima i konačnim presudama u slučajevima teškog i organizovanog kriminala”, da treba da “poveća svoje napore u rušenju velikih i međunarodno aktivnih kriminalnih organizacija”.
Američka ambasada je u izvještaju Savjetodavnog vijeća za prekomorsku sigurnost u maju 2020. godine Beograd nazvala "Lokacijom koja je velika prijetnjom zbog kriminala usmjerenog na ili koji pogađa službene interese američke vlade". Koliko ozbiljno mislite da neuspjesi Beograda u borbi protiv organizovanog kriminala nanose štetu EU ambicijama Srbije i njenim odnosima sa Zapadom uopšte?
Kemp: Evropska unija ne želi da uvozi problem organizovanog kriminala iz regije, a pristupni proces EU vrlo se jasno određuje prema odgovornostima država prema borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije. Vlada Srbije je u prošlosti preduzimala snažne akcije protiv organizovanog kriminala. Na primjer, operacija „Sablja“ iz 2003. Moglo bi se pretpostaviti da ako je borba sa organizovanim kriminalom prioritet za Srbiju sistem krivičnog pravosuđa će zauzeti čvršći stav naspram kriminalnih grupa i njihovih saradnika.