Ponešto učestali vašingtonski razgovori o tome šta bi Sjedinjene Države trebalo da urade na Balkanu prošlih nedjelja počeli su da oblikuju narastajući konsenzus o nekoliko ključnih preporuka Obaminoj administraciji. Prvo – da je neophodno da Sjedinjene Države i daljne aktivno učestvuju u dovršavanju projekta europeazacije zapadnobalkanskog područja; drugo – da Vašington, zajedno s Evropskom Unijom i NATO-om, treba da potvrdi neupitnost teritorijalnog integriteta bosanske države i da stavi do znanja i bosanskim i regionalnim akterima da svijet neće priznati nikakva jednostrana ni “otcjepljenja” ni “ukidanja” a da će i napredovanje Srbije prema evropskim integracijama zavisiti od njene podrške državnosti Bosne i Hercegovine; treće – američka uloga u tom projektu europeizacije regiona bila bi da zajedno s evropskim partnerima utvrdi popis obaveza koje BiH mora ispuniti i da zatim udruženo potiču, prate i nagrađuju napredovanje prema postavljenim ciljevima.
A kad i zagovornicima etnoteritorijalnih fantazija i onima koji očekuju da svijet nametne rješenja po mjeri njihovih očekivanja – i, što je naročito važno, najširoj javnosti na obje strane tih krajnosti – postane jasno da od takvih očekivanja neće biti ništa, ukloniće se i najveći izvor strahova i napetosti i otvoriti prostor za bavljenje sasvim praktičnim aspektima projekta europeizacije. Bilo je vrlo zanimljivo slušati, ovih dana u Vašingtonu, razmišljanja o Zapadnom Balkanu – i posebno o Bosni i Hercegovini – američkog diplomate koji je imao zapaženu ulogu u nastojanjima za okončanje rata a zatim je posljednjih desetak godina tek posmatrao zbivanja u regionu ne učestvujući direktno u američkoj politici. Neopterećen, dakle, dnevnim dozama balkanskih uznemirenja – tamošnjim licitiranjem krajnostima “ukidanja” ili “otcjepljenja” dejtonskih entiteta koje je dovelo do potpune obustave pa i vraćanja unazad reformi neophodnih za pridruženje Evropi – ovih dana u krugu kolega s balkanskim iskustvom izložio je, kako je naglasio, “sasvim ličnu” platformu obnovljenog američkog angažovanja u dovršavanju započetih balkanskih poslova. Ograda o “ličnom” karakteru ovih razmišljanja bila mu je potrebna da se zbog njegove nekadašnje bliskosti s Klintonovom administracijom njegovi stavovi ne bi pripisivali novoj administraciji – koja tek treba da odluči šta će raditi na Balkanu – ali ne treba sumnjati da će u administraciji predsjednika čiji je moto da sasluša sva relevantna mišljenja prije odlučivanja o važnim poslovima njegovi pogledi imati određen uticaj.
Taj bivši američki učesnik u mirovnom procesu zapaža, recimo, da se politička dominacija nacionalističkih projekata nad političkim životom Bosne i Hercegovine zasniva na upotrebi straha od “drugoga” ali i na vrlo opipljivim instrumentima dominacije: na partijskim – a ne stručnim – kriterijima u zapošljavanju i napredovanju u javnoj službi; na monopolu u raspolaganju javnim fondovima i kupovini uticaja državnim novcem; na kontroli nad javnom imovinom i njenom privatizacijom.
To već upućuje na očite prioritete u Bosni i Hercegovini. Prvi je – reforma ustava, sračunata na uspostavu vladavine prava, koja onda sama dokida vlast vladajućih partija nad instrumentima političke dominacije. Reforma mora dati državnoj vladi sva ovlašćenja da zastupa zemlju i donosi odluke neophodne za pristupanje Evropskoj Uniji; mora ukinuti uslove za političku patronažu nad upravljanjem javnim novcem i zapošljavanjem; pojednostaviti odlučivanje na državnom nivou tako da se etnički veto primjenjuje samo na pitanja od zaista vitalnog nacionalnog interesa i ravnopravnosti; i provesti do kraja evropske standarde ljudskih prava uključujući i izbor predsjednika države čija ovlašćenja mogu biti i ceremonijalna i simbolična, kao u slučajevima recimo Njemačke ili Italije, ali se u njegovom izboru ne mogu održati etnička organičenja.
Kako Sjedinjene Države pored svih drugih strateških međunarodnih prioriteta najvjerovatnije neće značajnije povećavati neposredno angažovanje na Balkanu, preporuka je da aktivnije podržavaju evropske i regionalne partnere. Na evropskom nivou – mogu obnoviti partnerstvo s Francuskom, Njemačkom i Velikom Britanijom; u Briselu - imaju diplomatske potencijale da podrže regionalna nastojanja Solaninog ureda; sa Evropskom komisijom – treba da primijene u bosanskom slučaju iskustva i načine koji su doprinijeli da se transformiše zakonodavstvo 27 država koje su danas članice Unije; sa NATO-om – može se uraditi više u reformi bezbjednosnog sektora uključujući vojsku i policiju.
U regionu, potencijalno značajan doprinos može dati Srbija, ali – kako zaključuje ovaj američki posmatrač – njoj treba ostaviti da sama odluči
koliko su za nju važne euroatlantske integracije: kao osnov za takvo odlučivanje mogu poslužiti koristi koje ima Hrvatska od približavanja Evropi i pridruženja NATO-u, u vidu povećanih stranih investicija i privilegija slobodnih putovanja i poslovanja u Evropi. To uključjuje i odlučivanje u Srbiji o trenutno vrlo osjetljivim pitanjima kao što su približavanja Evropi uz nepriznavanje nezavisnosti Kosova ili ozbiljno preispitivanje koliko dugo Srbija može trošiti nekih 100 miliona eura na održavanje paralelnih srpskih institucija na Kosovu u vrijeme kad mora pozajmljivati četiri puta toliko za vlastite potrebe.
Kad se na projekt europeizacije regiona gleda iz ovog sasvim praktičnog ugla, bez opterećenja maglama etničkih isključivosti, lako je prepoznati da i Evropa može imati razvojni interes da prigrli i Zapadni Balkan: sa prolaskom, kad-tad, sadašnjih ekonomskih potresa ljudski potencijal pridruživanja nekih 20 miliona stanovnika zapadnobalkanskih zemalja zajedno s hidroenergetskim potencijalima BiH, termoenergetskim potencijalima Kosova, značajem Srbije u prenosu energije mogu postati mnogo privlačniji nego što izgledaju danas.
A kad i zagovornicima etnoteritorijalnih fantazija i onima koji očekuju da svijet nametne rješenja po mjeri njihovih očekivanja – i, što je naročito važno, najširoj javnosti na obje strane tih krajnosti – postane jasno da od takvih očekivanja neće biti ništa, ukloniće se i najveći izvor strahova i napetosti i otvoriti prostor za bavljenje sasvim praktičnim aspektima projekta europeizacije. Bilo je vrlo zanimljivo slušati, ovih dana u Vašingtonu, razmišljanja o Zapadnom Balkanu – i posebno o Bosni i Hercegovini – američkog diplomate koji je imao zapaženu ulogu u nastojanjima za okončanje rata a zatim je posljednjih desetak godina tek posmatrao zbivanja u regionu ne učestvujući direktno u američkoj politici. Neopterećen, dakle, dnevnim dozama balkanskih uznemirenja – tamošnjim licitiranjem krajnostima “ukidanja” ili “otcjepljenja” dejtonskih entiteta koje je dovelo do potpune obustave pa i vraćanja unazad reformi neophodnih za pridruženje Evropi – ovih dana u krugu kolega s balkanskim iskustvom izložio je, kako je naglasio, “sasvim ličnu” platformu obnovljenog američkog angažovanja u dovršavanju započetih balkanskih poslova. Ograda o “ličnom” karakteru ovih razmišljanja bila mu je potrebna da se zbog njegove nekadašnje bliskosti s Klintonovom administracijom njegovi stavovi ne bi pripisivali novoj administraciji – koja tek treba da odluči šta će raditi na Balkanu – ali ne treba sumnjati da će u administraciji predsjednika čiji je moto da sasluša sva relevantna mišljenja prije odlučivanja o važnim poslovima njegovi pogledi imati određen uticaj.
Taj bivši američki učesnik u mirovnom procesu zapaža, recimo, da se politička dominacija nacionalističkih projekata nad političkim životom Bosne i Hercegovine zasniva na upotrebi straha od “drugoga” ali i na vrlo opipljivim instrumentima dominacije: na partijskim – a ne stručnim – kriterijima u zapošljavanju i napredovanju u javnoj službi; na monopolu u raspolaganju javnim fondovima i kupovini uticaja državnim novcem; na kontroli nad javnom imovinom i njenom privatizacijom.
To već upućuje na očite prioritete u Bosni i Hercegovini. Prvi je – reforma ustava, sračunata na uspostavu vladavine prava, koja onda sama dokida vlast vladajućih partija nad instrumentima političke dominacije. Reforma mora dati državnoj vladi sva ovlašćenja da zastupa zemlju i donosi odluke neophodne za pristupanje Evropskoj Uniji; mora ukinuti uslove za političku patronažu nad upravljanjem javnim novcem i zapošljavanjem; pojednostaviti odlučivanje na državnom nivou tako da se etnički veto primjenjuje samo na pitanja od zaista vitalnog nacionalnog interesa i ravnopravnosti; i provesti do kraja evropske standarde ljudskih prava uključujući i izbor predsjednika države čija ovlašćenja mogu biti i ceremonijalna i simbolična, kao u slučajevima recimo Njemačke ili Italije, ali se u njegovom izboru ne mogu održati etnička organičenja.
Kako Sjedinjene Države pored svih drugih strateških međunarodnih prioriteta najvjerovatnije neće značajnije povećavati neposredno angažovanje na Balkanu, preporuka je da aktivnije podržavaju evropske i regionalne partnere. Na evropskom nivou – mogu obnoviti partnerstvo s Francuskom, Njemačkom i Velikom Britanijom; u Briselu - imaju diplomatske potencijale da podrže regionalna nastojanja Solaninog ureda; sa Evropskom komisijom – treba da primijene u bosanskom slučaju iskustva i načine koji su doprinijeli da se transformiše zakonodavstvo 27 država koje su danas članice Unije; sa NATO-om – može se uraditi više u reformi bezbjednosnog sektora uključujući vojsku i policiju.
U regionu, potencijalno značajan doprinos može dati Srbija, ali – kako zaključuje ovaj američki posmatrač – njoj treba ostaviti da sama odluči
koliko su za nju važne euroatlantske integracije: kao osnov za takvo odlučivanje mogu poslužiti koristi koje ima Hrvatska od približavanja Evropi i pridruženja NATO-u, u vidu povećanih stranih investicija i privilegija slobodnih putovanja i poslovanja u Evropi. To uključjuje i odlučivanje u Srbiji o trenutno vrlo osjetljivim pitanjima kao što su približavanja Evropi uz nepriznavanje nezavisnosti Kosova ili ozbiljno preispitivanje koliko dugo Srbija može trošiti nekih 100 miliona eura na održavanje paralelnih srpskih institucija na Kosovu u vrijeme kad mora pozajmljivati četiri puta toliko za vlastite potrebe.
Kad se na projekt europeizacije regiona gleda iz ovog sasvim praktičnog ugla, bez opterećenja maglama etničkih isključivosti, lako je prepoznati da i Evropa može imati razvojni interes da prigrli i Zapadni Balkan: sa prolaskom, kad-tad, sadašnjih ekonomskih potresa ljudski potencijal pridruživanja nekih 20 miliona stanovnika zapadnobalkanskih zemalja zajedno s hidroenergetskim potencijalima BiH, termoenergetskim potencijalima Kosova, značajem Srbije u prenosu energije mogu postati mnogo privlačniji nego što izgledaju danas.