Karađorđevići između politike i istorije

Karađorđevići više nisu „neprijatelji naroda“. Sudskom rehabilitacijom kraljice Marije (supruge u Marseju ubijenog Aleksandra) završena je rehabilitacija poslednjeg člana dinastije Karađorđević kojima je posle Drugog svetskog rata ukazom iz 1947. godine oduzeta imovina i državljanstvo. Ova sudska odluka dolazi kao vrhunac događaja, tokom kojih su prenošeni posmrtni ostaci Karađorđevića u Srbiju. Sve u organizaciji državnih organa. Kako će se ubuduće gledati na istorijsku ulogu Karadjordjevića i može li politika ispraviti nejasnoće prošlosti, ili taj posao treba prepustiti istoričarima?

Iako skoro sedam decenija od njih zapravo ništa ne zavisi pitanje Karađorđevića ipak malo koga ostavlja ravnodušnim. Nekada smatrani skoro pa državnim neprijateljima, danas se rehabilituju.

U poslednjih 25 godina dosta toga se promenilo, te se odnos prema prošlosti danas više zasniva na ozbiljnim dokumentima i analizama, kaže istoričar Slobodan Marković. On navodi da su komunističke vlasti bile selektivne prema različitim pripadnicima kraljevskih porodica iz prošlosti.

“Komunističke vlasti su bile selektivne u odnosu na različite pripadnike kraljevskih porodica iz prošlosti i zadržali su sve ulice sa srednjevekovnim vladarima, sa imenima Karađorđa, Miloša, Mihaila, ali sve vladare od kralja Milana na dalje su izbrisali iz spiska ulica, uklonili njihove spomenike i označili ih kao neku vrstu, imlicitno ili eksplicitno, neprijatelja radničkog pokreta, samim tim u neprijateljem naroda. U međuvremenu su se pojavili istoriografski radovi, dokumenta koja su skinula sloj po sloj sa te vrste mistifikacija tako da taj proces teče potpuno nezavisno od samog pravnog položaja i pitanja rehabilitacije”, kaže Marković.

On navodi da je još 2001. godine vraćanjem državljanstva princu Aleksandru Karađorđeviću stavljen van snage Ukaz Predsedništva Prezidijuma Federativne Narodne Republike Jugoslavije iz 1947. godine kojim je Karađorđevićima oduzeta imovina i državljanstvo, a da je 2011. godine Zakon o rehabilitaciji kolektivno rehabilitovao sva lica iz dinastije Karađorđević na koje se odnosio pomenuti ukaz donet posle Drugog svetskog rata.

Ispravljanje nepravde prema ljudima koji su iz političkih i ideoloških razloga bili lišeni ljudskih prava, ali i ispravljanje istorije, ocene su koje se mogu čuti od onih koji su se zalagali za proces rehabilitacije. Međutim, istoričarka Branka Prpa misli da sudovi ne treba da se upliću u prostor istorijske nauke.

“I mene interesuje ne to kako će se odnositi ko prema nekakvim istorijskim činjenicama nego evo, ja recimo, istoričar ne delim to mišljenje suda i šta ćemo sad? Kako ćemo tu situaciju rešavati u budućnosti da istoričari imaju dokumenta, nova saznanja i hoće da jedan istorijski period i određene istorijske ličnosti opišu u tom kontekstu, da li to znači da će istoriografija i istoričari doći u sukob sa zakonom?”, pita se Prpa.

Sudske odluke o rehabilitaciji Karađorđevića pratila je i ekshumacija posmrtnih ostataka sedmoro članova porodice, prenetih sa različitih destinacija iz sveta na Oplenac gde su sahranjeni.

A koliko je pitanje Karađorđevića osetljivo i danas videlo se na samoj sahrani posmrtnih ostataka četvoro člana porodice u maju prošle godine. Govor premijera Ivice Dačića prekidan je zvižducima a u medijskim izveštajima iz tih dana zabeleženo je da se ćulo i “živeo kralj, hoćemo kralja”.

„Greške se danas ispravljaju, zato je veoma važno da u budućnosti srpski narod bude jedinstven, da ne pravi greške zato što ideologija ima mnogo a Srbija je samo jedna“, reči su iz Dačićevog govora koji je praćen zvižducima i povicima.

Strasti je smirio predsednik Tomislav Nikolić rečima „smirite se, pred crkvom smo“. Nikolić je tom prilikom događaj u Topoli opisao i kao ispravljanje velike nepravde.

„Otklanjajući posledice strašnog greha, koji je počinio neko pre nas, činimo još jedan korak ka jedinstvu“, poručio je tada Nikolić.

A kako za to vreme istoričari vide Karađorđeviće? Branka Prpa kaže da se oni mogu posmatrati u nizu političkih postupaka kojima se ta dinastija odlikovala.

“Od toga da učestvuju u stvaranju jugoslovenske države, da se prvi jugoslovenski kralj Aleksandar I Karađorđević meša u politiku na način da potpuno blokira parlamentarni život te kraljevine. Imamo na kraju kao ishod te vladavine diktaturu. Onda možemo da gledamo i to da su oni bili antifašisti, da su zauzeli stav koji je bio deo antifašističke koalicije Evrope. S druge strane, imate posleratni period da je naslednik Aleksandra I Karađorđevića abdicirao na osnovu međunarodnih dogovora”, kaže Prpa.

U međuvremenu je rehabilitovan i princ Pavle Karađorđević, nekadašnji namesnik Kraljevine Jugoslavije koji je 1945. godine bio proglašen za zločinca. On se uglavnom pamti po ulozi u vezi sa potpisivanjem Trojnog pakta.

“Zbog čega je uostalom morao i da napusti funkciju koju je vršio zbog pobune unutar same zemlje, građani su se pobunili protiv takvog ugovora sa silama osovine, tako da je i njegova smena u suštini politički potpuno legitimna”, navodi Prpa.

Čini se da će bez obzira na rehabilitaciju članova dinastije Karađorđević ona, po svemu sudeći, biti i dalje predmet istorijskih polemika.