Mislim da i kod islamističkih i krajnje desnih ekstremista postoji čitava subkultura koja današnje konflikte povezuje sa srednjim vijekom u doba križara, u vrijeme Osmanskog carstva i Kosovske bitke, kaže dopisnik londonskog Economista za Istočnu Evropu Tim Judah u intervjuu za 'Zašto?'.
Zašto: Brenton Tarrant, koji je na Novom Zelandu ubio destine ljudi u napadu na džamiju, je, kao i Anders Breivik, koji je izvršio sličnan napad na kamp za mlade u Norveškoj 2011., je, čini se, imao Radovana Karadžića kao jednog od uzora, pored drugih ličnosti i događaja iz bliže i dalje balkanske prošlosti. Sa druge strane militantna organizacija Islamska država Iraka i Levanta, koja je vrbovala stotine članove u regionu, je stradanje muslimana na Balkana navodila kao jedan od razloga za njihovu borbu i u propagandnim materijalima ovo područje proglašavala za jedno od budućih bojišta i dijelova samoproglašenog kalifata. Otkud ta veza, možda možemo reći, i privlačnost Balkana za ove skupine?
Judah: Mislim da na obje strane postoji čitava galaksija, čitava subkultura koja današnje konflikte povezuje sa srednjim vijekom u doba križara, u vrijeme Osmanskog carstva i Kosovske bitke.
Ovo je nešto što su ljudi u bivšoj Jugoslaviji znali osamdesetih i devedesetih kada je došlo do obnove interesa za ovaj period, svakako od strane političara.
To je istrajalo i preuzeto je od krajnje desničarskih i islamističkih grupa i uvećalo se u subkulturi društvenih medija širom svijeta u posljednjih nekoliko decenija.
Zašto: Krajnje desničarske organizacije su inspiracije su uglavnom crpile u Drugom svjetskom ratu i nacistima ali sve češće svoju borbu predstavljaju kao borbu protiv islama i kao sukob vjera i civilizacija?
Judah: Ovo je narativ koji su i krajnje desničarske i nacionalističke grupe na Balkanu same koristile.
Uvijek bi govorili da je to borba hrišćanstva protiv islama, konkretno pravoslavnog hrišćanstva, i većina nas koji posmatramo Balkan nismo primjetili da postoji ta velika subkultura krajnje desničarskih, nacionalističkih grupa koje su to preuzele i povjerovale u to.
Breivik je neko ko je povjerovao u to, posljednjih nekoliko godina bilo je izvještaja o britanskim krajnje desničarskim bijelim supremacističkim grupama koje također vjeruju u ovaj narativ i vjeruju u ideju srednjevjekovnih vitezova koji brane hrišćanstvo od islama.
On im osigurava istorijsku nit, istorijski narativ u koji mogu povjerovati.
Zašto: Sa druge strane, islamistički ekstremisti su navodili stradanje muslimana u BiH, i Srebrenicu kao simbol toga, te sudbinu Palestinaca kao jedan od glavnih uzroka sukoba sa Zapadom i razloga za uspostavljanja kalifata?
Judah: To je, čini se, najočigledniji primjer.
Ali ako pogledate direktniju paralelu, postoje ekstremistički radikalni islamisti koje se vraćaju do Španije i Andaluzije i protjerivanja iz Španije u srednjem vijeku, dok Srbi, na primjer, kažu da gdje god su srpski grobovi, tu je Srbija u najekstremnijoj, nacionalističkoj retorici.
Ima onih koji kažu da gdje je prije bila islamska vlast tamo opet mora biti.
Na izvjestan način, tu postoji jedna paralela, kao i vraćanje na uglavnom davno zaboravljene srednjevjekovne borbe.
Zašto: IDIL je uspio infiltrirati Balkan i regrutovati članove koji su djelovali u okviru, čini se, donekle decentralizovane ali jedinstvene strukture. Ekstremni desničari u Evropi djeluju, čini se, više autonomno, ali da li vidite naznake nekog trenda da bi moglo doći do pokušaja njihove koordinacije i uključivanja desničarskih ekstremista sa Balkanu u tu strukturu?
Judah: Primjer koji pada na pamet je činjenica da je u posljednjih pet godina možda bilo nekoliko stotina, brojevi nisu sasvim jasni i poznati, Srba koji su otišli da se bore za ruske ili proruske snage u istočnoj Ukrajini.
Oni se pozivaju na istu ideologiju, odbranu pravoslavnog hrišćanstva, odbranu Rusije i odbranu veza između Rusije i Srba.
Isto tako, islamisti, vjerovatno u većim brojevima, su išli da se bore za Islamsku državu.
Zašto: Samo nekoliko dana prije napada na Novom Zelandu, u Višegradu je održano okupljanje četnika, čijom je ideologijom i stavovima kao i Karadžićem, čini se, bio inspirisan i napadač u Christchurchu?
Judah: Mislim da bi se borili protiv Karadžića kao inspiracije i da jeste i nije bilo četničkog okupljanja u Višegradu.
Činjenica da je nekoliko dana prije ovog incidenta bilo okupljanje četnika u Višegradu je koincidencija, ali, kao što sam rekao, u ovim krajnje desničarskim bijelim supremacističkim krugovima, odabrali su i priključili se ovom ekstremno nacionalističkom krilu na Balkanu.
Našli su u tome skoro romantičnu viziju i borbe koja traje, na jedan ili drugi način, od srednjeg vijeka do danas.
Oni sebe vide kao vitezove na jedan romantičan način kakvi su oni bili u srednjem vijeku.
To je jedan iskrivljen način gledanja na istoriju, ali ovi ljudi trebaju neku vrstu opravdanja da bi dali smisao onome što rade i u šta vjeruju.
