Bosna i Hercegovina ne provodi presude Evropskog suda za ljudska prava, iako se na to obavezala članstvom u Savjetu Evrope. Prijemom još 2002. godine, BiH je preuzela obaveze poštivanja i zaštite ljudskih prava u skladu sa Evropskom konvencijom koja štiti osnovna prava i sloboda čovjeka.
U decembru ove godine navršiće se puna decenija od presude Sejdić-Finci, nakon koje je uslijedio niz presuda i novih tužbi Sudu za ljudska prava kojima se ukazuje na diskriminatorske odredbe Ustava BiH. Postoje mehanizmi koji bi mogli prisiliti BiH na provođenje presuda, ali je upitno koliko postoji volja da se oni primijene, kažu sagovornici Radija Slobodna Evropa (RSE).
Postoji sistem u okviru Savjeta Evrope koji bi mogao da djeluje zbog toga što Bosna i Hercegovina ne sprovodi, a samim tim i ne poštuje presude Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu.
Za RSE tu proceduru pojašnjava sudija tog suda Faris Vehabović, navodeći da praćenje odluka Suda prelazi u nadležno tijelo, komitet Savjeta Evrope za praćenje provođenja presuda Evropskog suda za ljudska prava. Ukoliko se utvrdi da ih zemlja neopravdano dugo neizvršava, prema toj zemlji se mogu provesti određene mjere.
„Prije svega da kažem da Bosna i Hercegovina neozbiljno shvata svoja prava i obaveze, koje ima u okviru međunarodnih institucija. Što se mjera tiče one su isključivo političke i kreću se od toga da se Bosni i Hercegovini uskrati pravo glasanja unutar rada Parlamentarne skupštine Vijeća Evrope do toga da se država može isključiti iz Vijeća Evrope radi neizvršavanja presuda. Jer, na taj način pokazuje da joj nije mjesto među porodicom demokratskih država. Evropski sud sam ne može uraditi više nego što je uradio. Donio je odluke i što se suda tiče tu je kraj bilo kakvih aktivnosti. Kao niti jedan drugi sud, nemamo policiju koja stoji iza nas, bilo kakvu državnu silu, kao što je to u okviru pravnih poredaka država, već se radi o međunarodnom sudu koji jednostavno ima samo političke alate da se pozabavi neizvršavanjem presuda“, navodi Vehabović.
Savjet Evrope se ipak zanima dokle se stiglo sa provođenjem presuda Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, što je pokazala i nedavna posjeta šefa Odjela za izvršavanje presuda tog Suda Frederika Sundberg-a Sarajevu. Iz Centralne izborne komisije nakon sastanka sa Sundbergom je saopšteno: "Razgovarano je o predstojećim mjerama i aktivnostima koje je potrebno poduzeti na otklanjanju diskriminirajućih odredbi iz Ustava BiH i Izbornog zakona BiH u skladu sa naredbama Evropskog suda za ljudska prava, koje su ponovljene u nizu presuda iz grupe predmeta Sejdić i Finci vs. BiH".
Bez obzira na posjetu, i očito zanimanje kada će presude biti provedene, Faris Vehabović ističe da je teško očekivati da će Savjet Evrope uskoro pokrenuti mehanizme protiv Bosne i Hercegovine.
I unutar same Bosne i Hercegovine teško je učiniti nešto što bi podstaklo da presude koje ukazuju na diskriminaciju budu provedene. Državno tužilaštvo je krajem 2013. godine pokrenulo istragu zbog nesprovođenja presude Sejdić i Finci.
Iz Bh. Tužilaštva tada je saopšteno kako je „nesprovođenje te odluke dovelo do obustavljanja sredstava iz IPA fondova od 45 miliona evra, čime je nanesena velika šteta građanima BiH i zbog čega je izazvana ogorčenost i građana i međunarodne zajednice.“ U Posebnom odjeljenju za organizovani kriminal, privredni kriminal i korupciju Tužilaštva, donesena je naredba o istrazi protiv nepoznatog počinioca, a odmah se počelo i sa sprovođenjem istražnih radnji i prikupljanja dokaza. Na upit RSE šta je sa tom istragom, nepunih šest godina kasnije, nismo uspjeli dobiti komentar iz Tužilaštva.
Predsjednik Ustavnog suda Bosne i Hercegovine Zlatko Knežević za RSE ističe kako je osnovni problem sa tužbom što se tužioci suočavaju sa pravom poslanika da imaju svoje mišljenje i tu se ne može ništa učiniti. Knežević navodi kako ni Ustavni sud nema mehanizme da utiče na primjenu presuda Suda za ljudska prava.
„Ustavni sud BiH se u procjenama i izvještajima Evropskog suda svrstava u prva četiri ili četiri najbolja ustavna suda u Evropi. Unazad tri godine postoje samo četiri odluke Ustavnog suda od nekih šest hiljada apelacija koje su upućene Evropskom sudu u kojima je sud u Strazburu donio drugačiju odluku nego Ustavni sud BiH. Kada je riječ o presudi Sejdić-Finci, prvo da kažem da taj zahtjev nije bio pred Ustavnim sudom, nego je svojevremeno zaobišao Ustavni sud i otišao direktno na Evropski sud. Kasniji predmeti, Pilav i Zornić su išli preko Ustavnog suda. Ustavni sud je tu suočen sa jednim problemom, a to je da Odluka Sejdić i Finci Evropskog suda zahtijeva direktnu intervenciju u Ustav Bosne i Hercegovine. Ustav BiH kaže da je Ustavni sud dužan da štiti postojeći Ustav. I ako Odluka Sejdić- Finci traži da se promijeni postojeći Ustav, to Ustavni sud ne može svojom odlukom uraditi. Ustavni sud može tumačiti Ustav, ali ga ne može mijenjati. I to je problem kod implementacije Odluke Sejdić i Finci kod Ustavnog suda BiH. Sa druge strane, Ustavni sud je odmah, nakon donošenja Odluke Sejdić i Finci izmijenio svoja pravila i uskladio sa tom odlukom“, istakao je Knežević.
Može vas interesovati:
- Slučaj Pilav: Borba protiv neravnopravnosti konstitutivnih naroda
- Slučaj Zornić: I oktobarski izbori izvan okvira i kriterija evropskog društva?
Da tužbe ne mogu riješiti problem, mišljenja je i profesor ustavnog prava na Pravnom fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Goran Marković koji smatra da je jedini legitimni put za provodjenje presuda mijenjanje spornih odredbi Ustava i Izbornog zakona u Predstavničkom domu i Domu naroda Parlamentarne Skupštine BiH.
„Mislim da je nerealno jer ko bi zapravo mogao biti proglašen odgovornim zbog neizvršenja presuda Evropskog suda za ljudska prava? Malo je teško dokazati bilo čiju odgovornost, pogotovo ako imate situaciju u kojoj ne možete te presude izvršiti bez izmjena Ustava a potom i Izbornog zakona. Da li je moguće odrediti bilo kog pojedinca ili čak grupu ljudi kao odgovorne za to? To je nemoguće dokazati, tako da mislim da bi aktivnosti koje bi sprovodilo Tužilaštvo BiH, ne bi dale nikakve rezultate i ne bi ni mogle biti pravno zasnovane u smislu nekog ishoda“, kaže Marković, dodajući da je siguran da se, sa druge strane u praksi neće dogoditi ni isključivanje BiH iz Savjeta Evrope:
„Postoje razlozi političke prirode koji to sprječavaju, takva mjera bi bila drastična i siguran sam da se to neće dogoditi. Tako da, u principu, nema nikakvih posebnih mehanizama putem kojih bi BiH bila primorana da izvrši presude Suda za ljudska prava, što dalje znači da sve zavisi od volje i spremnosti nacionalnih, političkih elita u BiH da postignu kompromis. Taj kompromis već deset godina ne može da bude postignut i nisam optimista da će se postići u narednom periodu iz prostog razloga što postoje različite koncepcije o tome na koji način izvršiti presude Suda za ljudska prava, odnosno šta izvršenje tih presuda znači. Da li izvršenje presuda znači ono što je u tim presudama i sadržano, a to je jednostavno otklanjanje diskriminacije, što bi moglo da se uradi bez nekih većih teškoća ako bi se ostalo pri stavu da treba samo otkloniti diskriminaciju, a to je ono što iz presuda proističe. Ili pak, se izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava želi iskoristiti za neke krupnije promjene u BiH za koje mislim da nisu moguće zato što nema konsenzusa nacionalnih političkih elita. I mislim da smo se tu našli u problemu, što postoje ova dva koncepta koja su prilično nepomirljiva.“
Dok su ranijih godina bilježeni i pritisci Evropske unije da se provedu presude Evropskog suda za ljudska prava kojim bi se izmijenile ratom zabetonirana etnička diskriminacija u Bosni i Hercegovini, tih pritisaka danas gotovo i nema.
„To je bilo ranije razmišljanje. Sada se to promijenilo, jednostavno skinuto je sa liste prioriteta Evropske Unije, odnosno sa liste uslova za približavanje Evropskoj uniji. Prebačeno je, ponovo je ustvari vraćeno na teren Vijeća Evrope što ima logike, s obzirom da su organi Vijeća Evrope i donijeli tu presudu. Sa druge strane nema logike jer ne mogu da zamislim da bilo koja država postane članica Evropske Unije, niti da napreduje jedan milimetar naprijed ako postoji diskriminacija njenih građana, Ustavom utvrđena diskriminacija. Tako da, čisto sumnjam da je EU spremna da prihvati neku nedemokratsku zemlju u kojoj vlada diskriminacija, i to ne samo manjina već i konstitutivnih naroda, zavisno od teritorije sa koje dolaze“, ističe sudija Suda za ljudska prava, Faris Vehabović.
Ne propustite da pročitate:
Politička analitičarka Tanja Topić mišljenja je kako se stiče utisak da ni u Evropskoj Uniji ne znaju kako da dopru do onih koji donose političke odluke.
„Jednostavno se ti prioriteti pomiču u nadi da bi neke druge stvari politički akteri u BiH mogli lakše, brže riješiti nego što je pitanje, recimo, slučaj Sejdić i Finci. To ne znači da se od tih prioriteta odustalo, oni će sasvim sigurno doći na dnevni red, ali ja bih, kažem, problem stavila u naše dvorište, da smo mi na tako niskom nivou svijesti da te stvari ne prepoznajemo kao problem, ne prepoznajemo ih kao anticivilizacijske tekovine i ne činimo ništa da izađemo iz tog kruga“, zaključuje Topić.
Presude u slučajevima Sejdić i Finci, Pilav, Zornić, pa i nove tužbe Svetozara Pudarića i Irme Baralije zapravo ukazuju na hroničan problem BH društva - nije osigurano jednako pravo za sve građane da biraju i budu birani, bez obzira na nacionalnu i vjersku pripadnost. Bez ozbiljnijeg međunarodnog pritiska, prema mišljenju i nekih sagovornika RSE , teško će se situacija promijeniti u skorije vrijeme.
** Tema je realizovana u saradnji sa Helsinškim parlamentom građana Banjaluka, u okviru Inicijative "Građanke za ustavne promjene"
Facebook Forum