Do 3. septembra u beogradskom Mikser hausu biće postavljena izložba “(Est)etika nacionalizma – dizajn za turbofolk" mladog zagrebačkog dizajnera Bojana Krištofića. Izloženim omotima albuma izvođača počevši od Silvane Armenulić i Tome Zdravkovića, preko onih koji su devedesetih u Srbiji obeleženi kao začetnici turbofolka i njegovog pandana u Hrvatskoj autor je nastojao da pokaže taj fenomen iz društveno političkog ugla.
Za sam početak ovog svojevrsnog putovanja kroz vreme autor je izabrao 1956. godinu. Na panou su izložene fotografije dvoje autora narodne muzike koja je bila popularna širom bivše Jugoslavije Silvane Armenulić i Tome Zdravkovića.
Godina, ali i pevači, izabrani su iz jakog simboličkog razloga, objašnjava Bojan Krištofić:
“To je zato što su se te godine dogodila dva bitna događaja. Prvi je da je tada Jugoton počeo proizvoditi singl ploče prvi u Jugoslaviji, što je naravno temelj za sve što se dogodilo poslije u diskografskom smislu. A drugo što su se prema legendi tada spontano upoznali Silvana Armenulić i Toma Zdravković kao neupitne legende prijeratne novokomponovane folk glazbe koja je imala naravno i svoju umjetničku vrijednost i svoj značaj, ali je bila i temelj za turbofolk”, kaže mladi umetnik.
U ovoj analizi Krištofić i njegovi saradnici primetili su uticaj nekoliko ansambala narodne muzike poput “Južnog vetra” koji je snimao albume sa gotovo svim predstavnicima turbofolka u Srbiji, ali i “Slatkog greha”, prateće grupe Fahrete Jahić alijas Lepe Brene, pevačice poznate širom bivše Jugoslavije i regiona koju Krištofić označava kumom turbofolka.
Ona je danas vlasnica Grand televizije, medija koji isključivo služi za promovisanje turbofolk muzike i kulture.
Sve to predstavljalo je uvod u devedesete i ekspanziju muzičkog pravca koji je obeležio ratno vreme na prostoru bivše države. Jedna od njegovih najznačajnijih predstavnica bila je Svetlana Veličković, kasnije Ražnatović, udovica Željka Ražnatovića Arkana komandanta ratnih formacija iz ratova devedesetih godina.
Ova, za veliki broj njenih poklonika neprevaziđena zvezda, a za kritičare lajtmotiv šunda i neukusa, nedavno je odslužila kaznu kućnog pritvora zbog nezakonite prodaje fudbalera kluba čije je upravljanje “nasledila” od ubijenog supruga. Pažnju na sebe skrenula je 1991. godine, podseća Bojan Krištofić.
“Posle početka rata, raspada Juge i ostalih političkih okolnosti nastaje TV Palma koja je jedna od prvih privatnih televizijskih postaja u bivšoj Jugoslaviji i koja će biti nekakav rani motor turbofolka. Iste godine, simbolički, umire Toma Zdravković, kao da sa njim nestaje ona prijeratna lijepa tradicija novokomponovane folk glazbe. Iste godine Ceca, koja će se samo već par godina poslije udati za Arkana, kao jednog od glavnih aktera balkanskih ratova snima antiratnu pjesmu ni sa kim drugim do Radom Šerbedžijom koji će vrlo brzo emigrirati iz zemlje. Iste godine u Hrvatskoj dolazi do uspona propagadne domoljubne ratne glazbe, kada hrvatski Band Aid snima pjesmu “Moja domovina” u kojoj sudjeluje i pjevač Psihomodo popa Davor Gobac, što Miljenko Jergović označava kao simboličku smrt novog vala, što je zapravo prilično točno”, smatra ovaj zagrebački dizajner.
Bojan Krištofić je u vreme najžešće ekspanzije turbofolka ili cro-dancea (kako se zvao u Hrvatskoj) bio na prelazu predškolskog i školskog uzrasta. Njegovom uticaju koji se zloupotrebljavao i u svrhe ratne propagande je, kako sam priznaje, bio itekako izložen. To ga je ponukalo da mu se sada kao umetnik posveti:
“Koji je baš kroz masovne proizvode od pjesama do čokoladica sa sličicama koji su bili svjesno dizajnirani u tu svrhu perfidno širila svoje pore i do nas. I onda, ono kada odrastaš, kada čitaš, kada se obrazuješ, kopaš po prošlosti i razgovaraš sa starijim članovima obitelji i prijateljima, lagano počneš povezivati stvari. Ako si imalo znatiželjan pitaš se, pa zašto tako, zašto ovako i kako se moglo dogoditi…”, kaže on.
Otvorena izložba "(Est)etika nacionalizma - dizajn za turbo-folk"
Uprkos tome što se turbofolk kao po pravilu vezuje za područje Srbije, čiji je glavni promoter osim TV Palme bila televizija Pink Željka Mitrovića, tokom 90-ih čoveka od poverenja vlasti Slobodana Miloševića, uočljivo da je reč o supkulturi koja je zahvatala i zahvata čitav region. Počevši od ratnih godina kada su je, ne okleva da kaže Krištofić, potpomagale državne strukture, tako i danas kada su njeni predstavnici postali društveno odgovorni zagovarači mira, tolerancije i poštovanja manjinskih prava i sloboda.
“Pošto je u devedesetima turbofolk kao mini industrija i subkultura, koja je istovremeno marginalizovana i etablirana, bila potpomognuta od vladajućih elita. On je bio prepoznat kao na neki način pogodno sredstvo manipulacije masama, odvraćanja pozornosti, sublimacije građanskog neposluha. Tu je definitivno odigrao ulogu. S druge strane ako turbofolk shvatamo široko, ne samo kao glazbeni žanr nego i društveni fenomen, onda tu u Hrvatskoj možemo ubrojiti izvođače poput Tompsona, u Srbiji Baju Malog Knindžu koji su eksplicitnije urgirali za ove ili one ratne ciljeve. Krajem 90-ih, usled promena koje su se neminovno dogodile, taj neki monolitni okvir turbofolka se razbio i raspršio na milijun razlilčitih komadića u kome paralelno mogu egzistirati zvijezde poput Dragane Mirković i Hanke Paldum koje pozivaju na toleranciju južnoslavenskih naroda. U kome može postojati Severina koja je batalila svoje političko naslijeđe iz 90-ih kada je pjevala na svakom HDZ-ovom skupu i koja sada agitira za prava manjina, rodnu jednakost i podržava Socijaldemokratsku partiju”, zaključuje Bojan Krištović.
Izložba „(Est)etika nacionalizma - Dizajn za turbo-folk“ biće postavljena do 3. septembra, posle čega se seli u prestonicu Makedonije Skoplje.
