Čičić: BiH gubi oko milijardu eura godišnje zbog razjedinjene ekonomije

Razjedinjeni ekonomski prostor donosi svakodnevne gubitke za BiH, prije svega za njene građane. Profesor Univerziteta u Sarajevu, dr. Muris Čičić procjenjuje da taj gubitak godišnje iznosi milijardu eura.

Pet ekonomskih regija (sjeverozapadna, sjeveroistočna i centralna BiH, ekonomska regija Hercegovina i sarajevska makroregija), projekat koji je prije nekoliko godina podržavala Evropska unija, za sada nije dobio podršku onih koji o svemu odlučuju - bh. političara.

RSE: U vrijeme intenzivnog povezivanja tržišta, i uopšte ekonomskog prostora među evropskim zemljama, te razvijanja prekogranične saradnje, u BiH i dalje postoji razjedinjena ekonomija. Radi li se o sistemu koji toliko godina nakon rata još uvijek ne uvažava ekonomsku efikasnost nego rezultate ratnih osvajanja?

Čičić: Očigledno da se radi o političkim odlukama. Pošto je BiH praktično organizirana i bazirana na etničkom konceptu, onda postoje i etničke teritorije - u tom smislu svjedoci smo pokušaja osnivanja trećeg entiteta itd., gdje taj etnički koncept nastoji da se dovede do svojih krajnjih konzekvenci, a on u suštini znači postojanje etničkih državica unutar države BiH. Prema tome, ako me pitate za ekonomski prostor, onda on zapravo nema nikakve veze sa riječju ekonomski, nego je on čisto politički organiziran, mada je on antiekonomski - jer ako gledamo efekte svega toga, onda ekonomija, koja je zaista egzaktna nauka, kaže prave pokazatelje i prave rezultate svega toga.

RSE: Koja ja je cijena neharmonizovane ekonomije u BiH, odnosno koji su gubici?

Čičić: Po mom mišljenju, to donosi značajne oportunitetne gubitke. A oportunitetni gubici su vam ono što ne zarađujete a što biste mogli. Po mom mišljenju BiH gubi godišnje oko dvije milijarde maraka samo iz razloga neharmoniziranog ekonomskog prostora - jer ova je organizacija potpuno apsurdna i neracionalna. Šta ima Prijedor, recimo, sa Trebinjem? Trebinje po svojoj prirodnoj strukturi i položaju prirodno spada u neku mostarsku regiju, gdje bi se i aktivnosti mogle da se baziraju na komparativnim prednostima. Međutim, politika neće da čuje - i bez obzira što ne postoje ni komunikacione, ni resursne, ni geografske, ni bilo kakve veze, na silu se onda stvaraju neki sistemi, koji kao takvi ne daju ni približne efekte koji bi mogli da budu. Sad vi imate situaciju razjedinjenosti velikih sistema, koji su čak po Dejtonu trebali da budu integrirani, kao što su željeznički saobraćaj, telekomunikacije, elektroprivreda. One nikad nisu zaživjele - i danas imate situaciju da se lokomotiva mijenja kad dođe na određeni prostor, što je apsurdno, što sa ekonomske tačke gledišta veoma neracionalno. Stvaraju se paralelne institucije, paralelni sistemi, zapošljavanje se vrši po principu etničke pripadnosti, što je, naravno, opet antiekonomski jer ne zapošljavate po principu kvaliteta. Po mojoj procjeni, od rata naovamo mi smo izgubili preko 20 milijardi maraka iz razloga ekonomske neefikasnosti, koja je politički provocirana. Mogli smo, recimo, kompletan jedan autoput isfinansirati, mogli smo riješiti sistem penzija, mogli smo napraviti čitav niz privrednih objekata da je postojao harmonizirani ekonomski prostor. Svi trpe veliku štetu, pa i oni u čije ime se insistira na ovakvom sistemu.

Rješenja u političkom dogovoru

RSE: Šta je rješenje za bh. privredu?

Čičić: Ja sam ekonomista, ja vam ne mogu reći šta je rješenje pošto su rješenja nalaze isključivo u sferi političkog dogovora i razgovora. Ono što ja mislim da je vrlo važno reći jeste da ne postoji ni u susjednim držvama, koje su u suštini generatori ovakvog stanja, raspoloženje da se nešto promijeni - i to je ono što razočarava, jer u suštini svima nama je interesu, svim stanovnicima ove države, da se postigne neki harmonizirani ekonomski prostor, da se omoguće jednaki uslovi poslovanja na cijelom prostoru za sve privredne subjekte, da ne postoji potreba da se organizuju banke i u Sarajevu i u Banjoj Luci. Da ne postoji potreba kad pravite sistem tržišne strategije da računate da oni na on teritoriju neće, praviće vam neke probleme. Da ne postoje specijalni odnosi - jer ovi specijalni odnosi su u suštini odnosi narušavanja jedinstvenog ekonomskog prostora, a ne specijalni ekonomski odnosi koji stimulišu i stabiliziraju ekonomsku saradnju. Oni su, po mom mišljenju, ekonomski u ovo situaciji štetni.

RSE: Radi se pet regija - sjeverozapadna, sjeveroistočna i centralna BiH, regija Hercegovina i sarajevska regija. To je projekat koji je svojevremeno podržavala EU. Ove regije trebale su djelovati kao jednistvene geografske i ekonomske cjeline, a previđalo se da će prevazići granice između entiteta i kantona. Da li je to ekonomski najcjelishodnije rješenje?

Čičić: Svako zna, i ovi koji su protiv, da je jedini racionalni način organizacije BiH kao zemlje pet regija, koje su geografski, ekonomski, topografski, tradicionalno, historijski itd. jedino opravdane i koje bi kao takve davale najveće efekte. EU je stajala iza projekta regionalnog razvoja, ona i dalje stoji iza toga. Formirano je pet agencija regionalnog razvoja koje je EU finansirala, a i danas ih finansira. Nažalost, jedna je ugašena, ona u Banjoj Luci - jednostavno ne mogu se naći ljudi koji bi tu radili. Stvorena je stigma da je to nešto protiv interesa građana, a upravo je suprotno - to je za njihov interes.

RSE: Već ste objasnili kako politika utiče na ekonomiju, a samim tim i na život ljudi. Koliko političari prate i provode ono što je potrebno građanima? Rade li u njihovom interesu?

Čičić: Politika je odvojena od građana, i to na svim stranama. Odlično je poređenje koje sam čuo od visokog predstavnika Valentina Inzka. On je rekao, parafraziram, da neki političari stvaraju probleme i poteškoće, ali šta je sa Kantonom Sarajevo, ima li tu političara iz Mostara i Banje Luke i njihovog uticaja? Nema. Da li je taj Kanton na raspolaganju za sve one koji tvrde da su probosanske snage? Hajde onda da te snage naprave prosperitetan sarajevski kanton kao uzor za cijelu državu. Šta bi bilo kada bi ovaj kanton ostvario trostruko veći bruto domaći proizvod u odnosu na ostale kantone ili RS? Zašto se tu ne pokaže stvarna mogućnost snage ekonomske integracije? Onog trenutka kada se u Sarajevu, sa postojećom infrastrukturom, ostvari ekonomski napredak kao uzor, onda možemo reći: “Oni su tamo neracionalni.” A svi su neracionalni. Ovdje su stranke većinom bazirane na etničkom principu, na nacionalističkom principu, koji je sam po sebi apsurdan, a u ekonomskoj sferi on je destruktivan i poguban. Prema tome, definitivno: političari ne rade u interesu stanovnika BiH, ali mnogi stanovnici to, nažalost, još ne znaju jer su zaluđeni nacionalizmom.