U danima i mjesecima prije ubistva 2015. godine, ruskog opozicionog lidera Borisa Njemcova pratili su članovi Savezne sigurnosne službe Ruske Federacije (FSB), pokazala je istraga Bellingcata, The Insidera i BBC-ja.
Za Njemcova su mnogi vjerovali da će naslijediti Borisa Jeljcina, sve dok Vladimir Putin nije imenovan za vršioca dužnosti predsjednika Rusije u decembru 1999. godine. Cijelu deceniju Njemcov je bio "trn u oku Kremlja", navodi Bellingcat.
Zalagao se za međunarodne sankcije protiv ruskog političkog vodstva, protivio se aneksiji Krima i zatražio je nezavisnu istragu o obaranju malezijskog leta MH17 iznad istočne Ukrajine.
U godinama koje su neposredno prethodile njegovoj smrti, Njemcov je bio jedan od najžešćih Putinovih kritičara - i među najistaknutijim.
Tokom deset mjeseci, opozicionu figuru pratili su pripadnici Druge službe FSB-a. Ovi agenti su prestali da ga prate samo jedno putovanje prije nego što je Njemcov ubijen hicem iz pištolja u Moskvi 27. februara 2015.
Ubistvo Njemvcova 2015. političko je ubistvo najvišeg profila otkako je Putin došao na vlast.
Ruske vlasti poriču bilo kakvu umiješanost.
Osuđeni za ubistvo mučen u zatvoru
Ruski vojni sud je Zaura Dadajeva, bivšeg čečenskog službenika sigurnosti, bliskog čečenskom vladaru Ramzanu Kadirovu, osudio za ubistvo Njemcova.
Uprkos prvobitnom priznanju u pretkrivičnom postupku za koje je kasnije rekao da je napravljeno pod pritiskom, Dadajev je tvrdio da su on i još pet Čečena mjesecima pratili Njemcova, ali da nisu počinili ubistvo.
Ruski branioci ljudskih prava sugerišu da je Dadajev mučen u istražnom zatvoru. Ni zvanična istraga ni suđenje nisu utvrdili zašto je Njemcov ubijen, niti ko je naručio atentat.
Tačan motiv tog atentata do danas ostaje misterija. Optuženi je prvobitno tvrdio da je čečenska grupa počinila ubistvo kao osvetu za Njemcova koji podržava francuski satirični časopis Charlie Hebdo.
Ovaj izgovor je pao nakon što je otkriveno da su osumnjičene ubice počele pratiti Njemcova prije nego što je on dao bilo kakve izjave o Charlie Hebdou.
Mnogo toga ostaje nejasno. Ali ono što je sada jasno jeste to da su ga mnogo prije nego što je čečenska grupa došla u Moskvu da ispita Njemcova, mjesecima promatrali pripadnici tajne jedinice FSB-a koja je od tada umiješana u trovanje nekoliko opozicionih ličnosti.
Tim za praćenje FSB-a pratio je Njemcova na svim njegovim putovanjima u regione u Rusiji između maja 2014. i februara 2015. Praćenje je imalo sličan obrazac kao i praćenje drugih žrtava trovanja: obično su dolazili satima ili dan pre Njemcova i odlazili neposredno prije ili poslije njega.
Naime, tokom posljednjeg putovanja iz Moskve u Jaroslavlj, gdje je Njemcov bio član lokalnog gradskog vijeća, službenici FSB ga nisu pratili.
Nekoliko dana kasnije ubijen je u Moskvi.
Ova nova otkrića otvaraju nova pitanja o okolnostima oko smrti Borisa Njemcova, uključujući i to da li su osuđeni Čečeni - u slučaju da su oni zaista bili ubice - djelovali nezavisno od ruskog sigurnosnog aparata.
Pojavljuju se i nove sumnje u nepristrasnost zvanične istrage.
Veliki dio dokaza tužilaštva oslanjao se na poređenje DNK koje je izvršio Institut za kriminalistiku - isti odjel FSB-a koji je sarađivao s Njemcovljevim krojačima u operacijama trovanja drugih opozicionih ličnosti, navodi Bellingcat.
13 slučajnosti
Podaci o putovanju koje je dobio Bellingcat pokazuju da je Njemcova na 13 povratnih putovanja pratio oficir FSB-a Valerij Suharev, koji je u svakom slučaju bio u pratnji drugog operativca FSB-a.
Na prva dva putovanja - oba u Jaroslavlj - Suharev je bio u pratnji Dmitrija Suhinjina, novootkrivenog operativca FSB-a koji ima iskustvo u hemiji i kriptografiji.
Na sljedećih deset preklapajućih putovanja – počevši od povratnog putovanja u Novosibirsk 5. jula 2014. – Suharev je bio u pratnji Alekseja Krivoščekova, drugog poznatog operativca FSB-a koji je kasnije bio umiješan u operaciju trovanja Alekseja Navaljnog.
Nema dokaza da su Suharev, Krivoščekov ili Suhinjin bili umiješani u ubistvo Njemcova. Metoda korištena za atentat na Njemcova - hici iz pištolja - takođe se razlikuje od načina rada koji su kasnije primijenili ovi specijalisti FSB-a u ciljanju otrovom na ljude poput Navaljnog.
Telefonski zapisi iz tog perioda više nisu dostupni, a ne može se utvrditi ni gdje su se policajci nalazili na dan atentata, niti da li su bili u komunikaciji s grupom osuđenih Čečena.
Primjetno je, međutim, da je FSB-ov odred prestao da prati Njemcova 17. februara 2015, nakon neprekidnog niza od 13 puta. Njemcov je putovao u Jaroslavlj naizgled bez praćenja između 21. i 22. februara. Samo sedam dana kasnije ubijen je iz vatrenog oružja.
Još uvijek nije jasan motiv za kontinuirano dugotrajno praćenje Njemcova od odreda povezanog s kasnijim pokušajima trovanja, ali bez očiglednog plana za njegovo trovanje.
Činilo bi se nevjerovatnim da je odred od tri operativca iz Uprave za zaštitu Ustava dobio zadatak da jednostavno prati i Njemcova, jer bi takav cilj vjerovatno bio bolje postignut tako što bi veći broj službenika FSB-a naizmjenično pratio subjekta. Nadzor od istih službenika tokom dužeg perioda povećao bi rizik da postanu upadljivi i da ih meta potencijalno primijeti.
U ranije otkrivenim operacijama trovanja, pripadnici Uprave počeli su da prate svoju metu, da bi im se kasnije pridružili stručnjaci za hemijsko oružje s Kriminalističkog instituta.
Moskva: Ubijen Boris Nemcov
Šta je sve otkrio Bellingcat o istrazi ubistva?
Prominentni ruski opozicionar i bivši zamjenik premijera Boris Nemcov ubijen je u petak uveče u Moskvi. Press centar ruskog Ministarstva unutrašnjih poslova potvrdio da je Nemcov ubijen kod Boljšoj kamenog mosta u centru Moskve 27., u blizini Kremlja. Osude i zahtjev za brzom istragom stigli su iz cijelog svijeta.
Takav pristup bi bio u skladu s radom početne grupe koja je uspostavila rutinu ponašanja mete tokom putovanja izvan Moskve, prije nego što bi joj se pridružile njihove kolege sa stručnim znanjem u upravljanju hemijskim oružjem.
Odsustvo eksperata za hemijsko oružje s Kriminalističkog instituta na bilo kom obilasku Njemcova može ukazivati na to da namjera nikada nije bila da se on otruje, ili da je njegova rutina identifikovana tokom praćenja bila neprikladna za takvu operaciju.
Primjetno je da je na prva dva putovanja - oba u maju 2014. - jedan od operativaca FSB-a, Dmitrij Suhinjin, bio stručnjak FSB-a za kriptografiju i IT. Istražujući trovanje Navaljnog, Bellingcat je otkrio da su na najmanje dva njegova putovanja - u Kalinjingrad u julu 2020. i Tomsk u augustu 2020. - bile onemogućene sigurnosne kamere i da je, barem u Kalinjingradu, oprema za nadzor postavljena u hotelskoj sobi prije dolaska Navaljnog.
Kada je Njemcov iznajmio stan u Jaroslavlju, nije poznato da li je to praćeno.
Putni podaci takođe pokazuju da kada je FSB prestao da prati Njemcova na njegovim putovanjima iz Moskve, odmah je krenuo da prati Njemcovljevog štićenika Vladimira Kara-Murzu. Prvi slučaj napada na Kara-Murzu dogodio se 25. februara, dva dana prije Njemcovljevog ubistva.
Ko je Vladimir Kara-Murza?
Kara-Murza (39) je političar koji je bio aktivan u ruskim opozicionim liberalnim strankama i pokretima od uspona predsednika Vladimira Putina pre 20 godina. Sin istaknutog novinara, takođe s imenom Vladimir koji je umro prošle godine, mlađi Kara-Murza bio je nekoliko godina televizijski dopisnik iz Vašingtona i kasnije je radio na političkim projektima koje je pokrenuo bivši naftni tajkun Mihail Hodorkovski, istaknuti Putinov neprijatelj koji danas živi u Evropi pošto je u zatvoru proveo više od deset godina.
Kara-Murza je takođe bio prijatelj i zamenik Borisa Njemcova, istaknutog lidera opozicije koji je ubijen u februaru 2015. blizu Kremlja. Vreme provodi u Moskvi i SAD, gde njegova supruga i deca žive blizu Vašingtona.
Iako je Kara-Murza daleko od toga da je široko poznat u ruskoj javnosti, on je privukao pažnju istaknutih članova američkog Kongresa i zvaničnika članica Evropske unije. Lobirao je u SAD i EU za sankcije protiv članova Putinove vladajuće elite.
I Njemcov i Kara-Murza bili su otvoreni kritičari ruskog predsjednika i članovi osnivači ujedinjene opozicione inicijative koja je nastojala osporiti Putinovu vladavinu.
Njih dvojica su također bili istaknuti pobornici Magnitskovog zakona, američkog zakona koji zemlji dozvoljava da međunarodno sankcioniše kršitelje ljudskih prava i koji je prvobitno ciljao na ruske zvaničnike za koje se smatralo da su odgovorni za maltretiranje i smrt uzbunjivača Sergeja Magnitskog.
Ko je oficir Suharev?
Suharev nije običan oficir FSB-a i njegovo prisustvo kao "Njemcove sjenke" teško je objasniti jednostavno kao da je vrsta političkog nadzora koji se može očekivati u Rusiji, a za koji je Vladimir Putin priznao da je korišten protiv Alekseja Navaljnog 2020.
Na osnovu analize njegovih putnih i komunikacijskih obrazaca, čini se da je Suharev viši oficir FSB-a uključen u praćenje ruskih opozicionara koji su naknadno otrovani ili misteriozno bolesni sa simptomima sličnim otrovu posljednjih godina.
Suharev je pratio Vladimira Kara-Murzu 2015. i pratio ga na putovanju u Kazan samo dva dana prije njegovog prvog očiglednog trovanja u maju 2015. godine.
Nakon što je preuzeo tajni identitet kao Nikolaj Gorohov, pratio je Navaljnog na većini njegovih putovanja u predsjedničku kampanju 2017., prateći opozicionog lidera na ukupno 18 destinacija širom Rusije.
Suharev je potom koristio isti identitet za pokrivanje da bi pratio Dmitrija Bikova 2018. i 2019. Bikov je pao u komu nakon što je bio otrovan tokom jednog od svojih putovanja izvan Moskve u aprilu 2019. godine.
U dvije sedmice koje su prethodile trovanju Navaljnog u augustu 2020., Suharev je uputio desetine poziva službenicima FSB-a povezanim s operacijom.
Među njima su bili i načelnik Tehničko-naučne službe FSB Vladimir Bogdanov i zamjenik načelnika Kriminalističkog instituta Stanislav Makšakov. I Bogdanov i Makšakov bili su povezani sa trovanjem Alekseja Navaljnog i sankcionisale su ih vlasti SAD i Velike Britanije.
Pozvao je i trojicu operativaca koji su zajedno sa Navaljnim leteli u Novosibirsk i Tomsk, ili su otputovali u Omsk da unište zapise o „Novičoku“ koji su mu davali. Ti ljudi su bili Ivan Osipov, Aleksej Aleksandrov i Konstantin Kudrjavcev.
Konačno, Suharev je razmijenio više od 40 poziva i poruka s Olegom Tajakinom, koji je koordinirao operacije trovanja iz Moskve i stekao međunarodnu slavu zalupivši svojim ulaznim vratima CNN-ove Clarissa Ward nakon što mu se ona suočila s operacijom trovanja Navaljnog u decembru 2020. godine, navodi se u izvještaju Bellingcata.
U javnim izvorima postoje oskudne informacije o Suharevu, a jedina javna referenca o njemu je da je imao pravo na specijalne državne beneficije u procurjeloj bazi podataka u Moskvi iz 2008. koju je pregledao Bellingcat.
Posebne državne beneficije obično se daju odlikovanim specijalnim službama ili vojnim oficirima, kao i veteranima iz ruskih ratova u Čečeniji ili Gruziji.
Nove informacije, nova pitanja
Iako nema direktnih dokaza da su Suharev i Suhinjin bili umiješani ili planirali ubistvo Njemcova, sistematski način na koji su ga pratila najmanje dva operativca FSB-a povezana s drugim pokušajima atentata na opozicione ličnosti prije nego što je ubijen, podiže broj neodgovorenih pitanja o slučaju.
To uključuje da li su ruske vlasti zapravo razmatrale različite metode za ubistvo Njemcova i da je jedinica FSB-a bila samo jedna od ovih opcija koja je u posljednjem trenutku zamijenjena drugom.
S druge strane, da je jedinica FSB-a bila umiješana u planiranje i ubistvo Njemcova, mogli su jednostavno postaviti sada osuđene Čečene blizu opozicionog političara u sedmicama i danima prije ubistva kako bi osigurali vjerodostojne osumnjičene i odbili sumnje od njih?
Još jedno logično pitanje je da li bi odred FSB-a koji je tako marljivo pratio Njemcova 10 meseci mogao da propusti da primijeti konkurentsku čečensku prateću grupu u Moskvi, pod pretpostavkom da ih nije znao.
Poseban skup pitanja postavlja uloga Kriminalističkog instituta FSB-a u istrazi ubistva Borisa Njemcova. Nekoliko članova ove organizacije kasnije je umiješano u trovanja i pokušaje zataškavanja drugih protivnika Kremlja poput Navaljnog.
Ipak, forenzički izvještaj u kojem se tvrdi da dokazuje podudaranje Zaura Dadajeva, čovjeka osuđenog za ubistvo Njemcova, i DNK tragova pronađenih na mjestu zločina potpisao je sada sankcionisani bivši direktor Instituta za kriminalistiku, gen. Vladimir Bogdanov.
Sve u svemu, 45 od ukupno 55 forenzičkih analiza ubistva Borisa Njemcova izvršio je Kriminalistički institut FSB-a, pokazuju sudski dokumenti koje je pregledao Bellingcat.
Čini se da to znači da je jedinica FSB-a direktno uključena u pokušaje atentata i praćenje nekoliko drugih opozicionih ličnosti davala ključnu komponentu dokaza za suđenje najistaknutijem i šokantnijem političkom ubistvu u novijoj historiji Rusije.
U odgovoru na istražne nalaze Bellingcata, glasnogovornik Kremlja Dmitrij Peskov je rekao: "Ovo nema i ne može imati nikakve veze sa ruskom vladom. Izgleda kao samo još jedna lažna glasina".
Pokušaji da se dođu do operativaca FSB-a Suhareva, Krivoščekova i Suhinjina bili su neuspješni i činilo se da su njihovi poznati brojevi telefona bili isključeni.
Kompletan izvještaj Bellingcata, The Insidera i BBC-ja pročitajte na OVOM linku.
