Od nekoliko hiljada nevladinih organizacija registrovanih u BiH tek mali broj aktivno i radi. Veći dio ovih organizacija daleko su od prefiksa nevladinih jer se finansiraju novcem iz budžeta, a nerijetko su im i osnivači i nalogodavci političke partije ili pojedine vladine institucije. Za one koji se bore protiv korupcije, kritikuju vlast i rad vlada u BiH po pravilu nema novca, a opstaju zahvaljujući finansiranju međunarodnih donatora.
Nezvaničan podatak je da u BiH postoji oko 12.000 nevladinih organizacija (NVO), od kojih je tek oko stotinu aktivno radi. One su za prošlu godinu iz budžeta sa svih nivoa vlasti dobile više od 100 miliona KM, a najviše sredstava dobile su sportske organizacije i boračko-invalidska udruženja. Daleko manje novca NVO u BiH dobijaju iz međunarodnih izvora, poput evropskih fondova namijenjenih upravo za tu svrhu.
Tako finansijski zavisne od domaćih vlasti i vlada, NVO u BiH gotovo su izgubile smisao postojanja jer su posljednjih godina u službi vladajućih struktura, smatra Predrag Praštalo, predsjednik Evropskog pokreta u BiH.
Predrag Praštalo
„Civilno društvo i nevladin sektor u BiH, tu prije svega mislim na NVO, nalazi se u kamenom dobu razvoja svijesti i razvoja ovog područja. Vrlo je uočljivo da NVO dok jedna određena politička partija ne dođe na vlast rade velike napore, podižu demonstracije, ruše se određeni politički subjekti, a kada dođe ’moja’ određena koncepcija na vlast, onda te iste organizacije, za iste postupke i za iste propuste aktuelne vlasti, ćute i ne poduzimaju ništa. Veliki je problem što su NVO vezane direktno za političke partije. Ja se mogu usuditi reći da čak 40, 50 ako ne i više procenata NVO direktno ili indirektno su uključene i vezane za djelovanje političkih subjekata“, ocjenjuje Praštalo.
U Vijeću NVO smatraju da kriteriji za dobijanje državnih sredstava nisu jasno definisani, što otvara put korupciji i fiktivnim projektima, odnosno direktnoj političkoj kontroli nevladinog sektora. Zakon prema kojem se NVO u BiH se organizuju, djeluju i registruju je Zakon o udruženjima i fondacijama BiH.
NVO za jednokratnu upotrebu
Često se dešava da se NVO osnuje samo radi jednog projekat ili nečijih ličnih ili stranačkih potreba, upozorava Ivana Korajlić iz Transparency Internationala BiH koji se, kako kaže, finanasira iz isključivo međunarodnih izvora:
„Postoji veliki broj NVO koje su ustvari produžena ruka vlasti. Što se tiče samog zakona o osnivanju NVO, on mora biti takav da se omogući što lakše osnivanje i udruživanje građana. Međutim, veliki problem je to što mnoge organizacija nisu uopšte aktivne, osnovane su radi jednog projekta ili kada je to bilo potrebno u jednom trenutku, kasnije su se ugasile, ali i dalje su registrovane i dalje na papiru postoje. Samim tim ne možete imati pravi uvid koliko zaista postoji NVO u BiH i koliko je zaista kvalitetno i aktivno civilno društvo“, pojašnjava Ivana Korajlić.
Evropska praksa pokazala je da istinsku nezavisnost nevladinog sektora mogu osigurati samo nezavisno finansijski izvori, napominje Praštalo:
„Regulirani su normativi koji omogućavaju prije svega firmama, kompanijama i drugim zainteresovanim licima da podržavaju razvoj civilnog društva - i normalno da imaju prednosti i subvencije i dobivaju razne poreske olakšice. NVO uglavnom se finansiraju od članirana, od priloga kompanija, od sponzora, donatora koji su zainteresovani za neke određene projekte.“
Nevladin sektor u BiH bavi se raznovrsnim djelatnostima, od udruženja ljubitelja zlatnih ribica, preko ljubitelja prirode, do sportskih društava koja bi trebala imati potpuno drugačiji način finanasiranja, poput sponzorstva ili marketinga.
Najveći dio novca za nevladin sektor, međutim, odlazi na udruženja boraca, invalida ili veterana rata i na taj način vladajuće strukture u BiH kupuju socijalni mir, a gotovo po pravilu novca nema za one koji rade na zaštiti ljudskih prava, ističe predsjednik Helsinškog odbora za ljudska prava RS Branko Todorović.
„U BiH bi trebalo odvojiti NVO koje se bave pitanjima civilnog društva, razvoja demokratije, tolerancije, pomirenja, ljudskih prava itd., od onih NVO koje se bave isto važnim pitanjima za jedno društvo. To su razna udruženja, poput udruženja nestalih. Prema tome, vlada na neki način pokriva jednu vrstu socijalnog programa ovim davanjima raznim udruženjima. Konkretan primjer mogu biti udruženja boraca, veterana, porodice nestalih - koji su vrlo često politički ali i finansijski u potpunosti vezana za vladajuće strukture ili političke stranke i njihove interese. Do sada u BiH vladine institucije ni na jednom nivou skoro da nisu imale konkurs koji bi posvećen pitanjima korupcije, ili borbe protiv korupcije“, naglašava Todorović.
Pitanje angažmana i kriterija po kojima se sredstva dodjeljuju moglo bi bi biti riješeno uspostavom odjela za nevladin sektor pri Savjetu ministara BiH, koji bi, kako najavljuju, trebao početi sa radom do kraja godine. Tako bi se, uz ostalo, omogućilo da rad nevladinog sektora bude zasnovan na stvarnim potrebama određene zajednice, a ne interesima pojediniaca ili političkih grupa.
Nezvaničan podatak je da u BiH postoji oko 12.000 nevladinih organizacija (NVO), od kojih je tek oko stotinu aktivno radi. One su za prošlu godinu iz budžeta sa svih nivoa vlasti dobile više od 100 miliona KM, a najviše sredstava dobile su sportske organizacije i boračko-invalidska udruženja. Daleko manje novca NVO u BiH dobijaju iz međunarodnih izvora, poput evropskih fondova namijenjenih upravo za tu svrhu.
Tako finansijski zavisne od domaćih vlasti i vlada, NVO u BiH gotovo su izgubile smisao postojanja jer su posljednjih godina u službi vladajućih struktura, smatra Predrag Praštalo, predsjednik Evropskog pokreta u BiH.
Predrag PraštaloU Vijeću NVO smatraju da kriteriji za dobijanje državnih sredstava nisu jasno definisani, što otvara put korupciji i fiktivnim projektima, odnosno direktnoj političkoj kontroli nevladinog sektora. Zakon prema kojem se NVO u BiH se organizuju, djeluju i registruju je Zakon o udruženjima i fondacijama BiH.
NVO za jednokratnu upotrebu
Često se dešava da se NVO osnuje samo radi jednog projekat ili nečijih ličnih ili stranačkih potreba, upozorava Ivana Korajlić iz Transparency Internationala BiH koji se, kako kaže, finanasira iz isključivo međunarodnih izvora:
„Postoji veliki broj NVO koje su ustvari produžena ruka vlasti. Što se tiče samog zakona o osnivanju NVO, on mora biti takav da se omogući što lakše osnivanje i udruživanje građana. Međutim, veliki problem je to što mnoge organizacija nisu uopšte aktivne, osnovane su radi jednog projekta ili kada je to bilo potrebno u jednom trenutku, kasnije su se ugasile, ali i dalje su registrovane i dalje na papiru postoje. Samim tim ne možete imati pravi uvid koliko zaista postoji NVO u BiH i koliko je zaista kvalitetno i aktivno civilno društvo“, pojašnjava Ivana Korajlić.
"Veliki problem je to što mnoge organizacija nisu uopšte aktivne, osnovane su radi jednog projekta ili kada je to bilo potrebno u jednom trenutku", kaže Ivana Korajlić.
Evropska praksa pokazala je da istinsku nezavisnost nevladinog sektora mogu osigurati samo nezavisno finansijski izvori, napominje Praštalo:
„Regulirani su normativi koji omogućavaju prije svega firmama, kompanijama i drugim zainteresovanim licima da podržavaju razvoj civilnog društva - i normalno da imaju prednosti i subvencije i dobivaju razne poreske olakšice. NVO uglavnom se finansiraju od članirana, od priloga kompanija, od sponzora, donatora koji su zainteresovani za neke određene projekte.“
Nevladin sektor u BiH bavi se raznovrsnim djelatnostima, od udruženja ljubitelja zlatnih ribica, preko ljubitelja prirode, do sportskih društava koja bi trebala imati potpuno drugačiji način finanasiranja, poput sponzorstva ili marketinga.
Najveći dio novca za nevladin sektor, međutim, odlazi na udruženja boraca, invalida ili veterana rata i na taj način vladajuće strukture u BiH kupuju socijalni mir, a gotovo po pravilu novca nema za one koji rade na zaštiti ljudskih prava, ističe predsjednik Helsinškog odbora za ljudska prava RS Branko Todorović.
„U BiH bi trebalo odvojiti NVO koje se bave pitanjima civilnog društva, razvoja demokratije, tolerancije, pomirenja, ljudskih prava itd., od onih NVO koje se bave isto važnim pitanjima za jedno društvo. To su razna udruženja, poput udruženja nestalih. Prema tome, vlada na neki način pokriva jednu vrstu socijalnog programa ovim davanjima raznim udruženjima. Konkretan primjer mogu biti udruženja boraca, veterana, porodice nestalih - koji su vrlo često politički ali i finansijski u potpunosti vezana za vladajuće strukture ili političke stranke i njihove interese. Do sada u BiH vladine institucije ni na jednom nivou skoro da nisu imale konkurs koji bi posvećen pitanjima korupcije, ili borbe protiv korupcije“, naglašava Todorović.
Pitanje angažmana i kriterija po kojima se sredstva dodjeljuju moglo bi bi biti riješeno uspostavom odjela za nevladin sektor pri Savjetu ministara BiH, koji bi, kako najavljuju, trebao početi sa radom do kraja godine. Tako bi se, uz ostalo, omogućilo da rad nevladinog sektora bude zasnovan na stvarnim potrebama određene zajednice, a ne interesima pojediniaca ili političkih grupa.
