Pet borbenih stanica na daljinsko upravljanje za Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske (MUP RS) je u decembru 2021. stiglo u ovaj entitet iz Južne Afrike, a do kraja ove godine će ih stići još pet.
Ovo je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrdio Slaven Ristić, većinski vlasnik kompanije „Tehnički remont Bratunac“ (TRB), preko koje su u Bosnu i Hercegovinu (BiH) uvezene ove stanice, koje su kasnije instalirane na oklopna vozila „Despot“ koja proizvodi ova firma.
Stanice su predstavljene javnosti 9. januara na defileu u Banjoj Luci povodom Dana Republike Srpske (jednog od dva entiteta u BiH), praznika koji se obilježava u ovom entitetu, a koji je Ustavni sud BiH dva puta proglasio neustavnim.
Osim predstavnika civilnog sektora, na defileu su učestvovali policijski službenici iz RS, a centrom Banje Luke pod oružjem su prošli predstavnici Specijalne antiterorističke jedinice (SAJ) i Žandarmerije MUP-a RS.
MUP RS je u prošloj godini iz entitetskog budžeta dobio 237 miliona KM (oko 118 miliona evra), dok je MUP Federacije BiH (drugog bh. entiteta) imao na raspolaganju skoro šest puta manju cifru, 42,4 miliona KM (oko 21,2 miliona evra).
Razlog za znatno manji budžet u Federaciji BiH je što, prema zakonu, svaki od 10 kantona koji sačinjavaju ovaj entitet ima sopstveni MUP, a samim tim i policiju.
Tako samo tri najmnogoljudnija kantona, Tuzlanski, Zeničko-dobojski i Kanton Sarajevo, u 2022. godini planiraju da izdvoje ukupno oko 227 miliona KM (oko 113,5 miliona evra) za ovaj resor.
Šta se zna o oklopnim vozilima 'Despot'?
SAJ entitetskog Ministarstva unutrašnjih poslova koristi oklopna vozila „Despot“ od 2019. godine, a trenutno MUP raspolaže sa njih 12.
Prema opisu sa sajta proizvođača, vozilo „pripada katеgoriji savrеmеnih oklopnih vozila namijеnjеnih obavljanju veoma širokog spektra misija iz domеna i djеlokruga jеdinica policijе i oružanih snaga“.
SAJ entitetskog Ministarstva unutrašnjih poslova koristi oklopna vozila „Despot“ od 2019. godine, a trenutno MUP raspolaže sa njih 12.
Navode da se može koristiti za „patrolnе i izviđačkе misijе, za prеvoz i podršku jеdinica za spеcijalnе opеracijе, protivgеrilsku, protivtеrorističku i protivoklopnu borbu, kao komandno vozilo, za kontrolu granica, kontrolu tеritorija, osmatranje, te kao sanitetsko i medicinsko vozilo“.
Ristić, većinski vlasnik TRB-a, pojašnjava da su prilikom nabavke htjeli da kupe naoružanje koje koristi kalibar 12,7 mm, jer se on preporučuje u bezbjednosnim krugovima, ali su morali da ga smanje na 7,62 mm zbog zamjerki Snaga Evropske unije u BiH (EUFOR).
„Naš zakon te kalibre ne prepoznaje kao policijske kalibre, pa smo se onda odlučili za manje kalibre koji su planirani za 20 'Despota', ali na insistiranje EUFOR-a, da remetimo balans moći unutar BiH, ostali smo na 12 'Despota'“, kaže Ristić.
Borbene stanice su proizvedene u Južnoj Africi, a Ristić objašnjava da ih je proizvela kompanija koja je produžena ruka njemačke firme „Rheinmetall“.
„Cijena borbene stanice je između 180 i 200 hiljada evra po komadu, zavisno od opreme koju klijent želi da ima uz borbenu stanicu. Standardna oprema uključuje daljinometar, termovizijsku kameru, najmoderniji softver za upravljanje stanicom“, rekao je Ristić.
Dodaje da se ne radi o novom ugovoru, nego da borbene stanice idu „u paketu“ sa oklopnim vozilima, ali da nisu mogli odmah da ih isporuče, jer ih ne proizvode.
Ističe da je cijena jednog „Despota“ oko 500.000 evra, u zavisnosti od konfiguracije, a MUP RS je vozila dobijao, tvrdi Ristić, i do 30 odsto jeftinije.
TRB, kompanija iz oblasti namjenske industrije, nalazi se u Bratuncu, gradiću na istoku BiH. Vlada RS u njoj ima 20 odsto vlasničkog udjela.
Puške iz Srbije na defileu u Banjoj Luci
Poluautomatske i automatske puške proizvedene u Srbiji bile su dio arsenala prikazanog na defileu 9. januara u Banjoj Luci.
Pripadnici različitih službi MUP-a RS nosili su, između ostalog, automatske i poluautomatske puške preduzeća „Zastava oružje“ iz Srbije.
Riječ je o poluautomatskim puškama M59/66, kojim je naoružan zastavni vod formiran od policijskih službenika počasne jedinice, automatskim puškama M05 C1 koje nose pripadnici Žandarmerije i automatskim puškama M92 kojima su naoružane posebne snage policije RS.
„Zastava oružje“ sa sjedištem u Kragujevcu je fabrika u većinskom državnom vlasništvu i dio je grupacije Odbrambena industrija Srbije.
U toj kompaniji nisu odgovorili na upit RSE o izvozu oružja u bh. entitet Republiku Srpsku.
U drugom državnom preduzeću u sistemu namjenske industrije Srbije, koje se bavi i izvozom naoružanja, SDPR Yugoimport za RSE su rekli da ne mogu da daju informacije o izvozu u RS.
U čemu sarađuju policije Srbije i Republike Srpske?
Saradnja u sektoru bezbjednosti između Srbije i Republike Srpske odvija se kroz saradnju ministarstava unutrašnjih poslova.
Kako se navodi na sajtu MUP-a Srbije, to ministarstvo ima potpisanih 12 međunarodnih sporazuma sa Bosnom i Hercegovinom. Međutim, sporazume sklapa i samostalno sa MUP-om bh. entiteta Republike Srpske.
Tako su u februaru 2021. godine ministar unutrašnjih poslova Republike Srbije Aleksandar Vulin i ministar unutrašnjih poslova Republike Srpske Dragan Lukač potpisali u Beogradu Memorandum o saradnji u oblasti vazduhoplovstva.
Kako je 10. februara 2021. saopštio MUP Srbije dvojica ministara su tada naveli da će sporazum „dodatno učvrstiti saradnju dva ministarstva, ojačati vazduhoplovne strukture dvije policije i osigurati da helikopterske jedinice Republike Srbije i Republike Srpske budu još brže i efikasnije u obavljanju svojih zadataka“.
Zvaničnici dva ministarstva održavaju redovne kontakte i sastanke.
MUP Srbije je u više navrata u proteklih pet godina donirao opremu MUP-u Republike Srpske, a u avgustu 2016. u Loznici na zapadu Srbije održana je združena antiteroristička vježba policija Srbije i RS.
Srbija je od ranije zainteresovana za namjensku industriju u RS.
Dušan Vještica, direktor Vazduhoplovnog zavoda „Kosmos“ iz Banjaluke, u avgustu 2021. potvrdio je za RSE da je Srbija zainteresovana za preuzimanje ovog preduzeća.
To bi u posljednjih pet godina bila druga od ukupno četiri firme namjenske industrije RS koja bi bila integrisana u vojnu proizvodnju Srbije, nakon što se od ratova 1990. raspao klaster kompanija koje su radile u jedinstvenom sistemu odbrane dotadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).
Proizvođač vojne optike „Zrak“ iz Teslića, u centralnoj BiH, je od 2017. u većinskom vlasništvu Vlade Srbije (51 odsto Srbija, 49 Republika Srpska).
„Orao“ iz Bijeljine na sjeveroistoku BiH je u većinskom vlasništvu Vlade RS, a sa tim preduzećem je Ministarstvo odbrane Srbije u februaru 2021. u Beogradu potpisan ugovor od 3,7 miliona evra za remont motora u lovcima „Orao“ i školsko-borbenim „Super Galeb-G4“ srpskog Ratnog vazduhoplovstva.
Čime još raspolaže policija RS?
Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske nije odgovorilo na upite Radija Slobodna Evropa (RSE) o naoružanju kojim raspolaže, ili o eventualnim planiranim novim nabavkama.
Prema Budžetu Republike Srpske za 2022. godinu, za MUP je određeno ukupno 218.951.400 KM (nešto više od 109 miliona evra), od čega je 11.162.800 KM (oko 5,5 miliona evra) namijenjeno za nabavku postrojenja i opreme.
U prethodne dvije godine, entitetski MUP je ukupno nabavljao robe i usluge u vrijednosti od 5,5 miliona KM (oko 2,75 miliona evra) putem javnih nabavki.
Plan nabavki MUP-a Republike Srpske, a i njegove kasnije dopune dostupne na sajtu ministarstva, ne pominju eksplicitno ni nabavku oružja ni nabavku municije tokom prošle godine.
U maju prošle godine, direktnim sporazumom su nabavljeni meci proizvođača „Lapua“ od banjalučke firme „ABC sporting“, zvaničnog distributera ove municije za BiH, i to za 5.925 KM (oko 2.460 evra).
Posljednja velika nabavka MUP-a RS se desila krajem 2019. godine, kada su iz Rusije nabavljena tri helikoptera moskovske firme „Russian Helicopters“, sa pripadajućom opremom, rezervnim dijelovima i alatom. Ova nabavka je vrijedila 48,7 miliona konvertibilnih maraka (oko 24,3 miliona eura) sa PDV-om.
Direkcija za promet naoružanja bez nabavki
Zvanična institucija za uvoz naoružanja u Republiku Srpsku je Republička direkcija za promet naoružanja i vojne opreme, koja funkcioniše u sklopu entitetskog Ministarstva trgovine i turizma.
U ovoj direkciji, za RSE kažu da posljednjih pet godina nisu izvršili nijednu nabavku.
„Pogotovo poslije '19, poslije pandemije i u pandemiji nikakve nabavke Direkcija nije vršila u Republici Srpskoj, uključujući i ministarstvo unutrašnjih poslova. I prije je bilo vrlo malo preko Direkcije. Bilo je nešto u proceduri, ali se odustalo od toga“, istakao je Dragan Kapetina, savjetnik direktora Direkcije.
Kapetina, koji je ranije vodio Direkciju, pojašnjava kakva je procedura prilikom nabavke oružja.
„Praksa je da MUP prvo nađe dobavljača i angažuje Direkciju koja je posrednik u svemu tome, jer je registrovano za to. Ministarstvo ne može vršiti direktno nabavke, jer nije upisano u registar. Pravo je MUP-a koga će angažovati“, naglasio je Kapetina.
On dodaje da oni mogu da posreduju prilikom nabavke oružja za potrebe državnih organa, ne samo u Republici Srpskoj, nego i u cijeloj Bosni i Hercegovini.
„Direkcija je formirana u skladu sa Zakonom za promet naoružanja i vojne opreme, upisana je u registar lica koja se bave tim prometom. I kada radimo za državne organe Republike Srpske, mi to radimo bez ikakve naknade, jer nas je Vlada zakonom osnovala za to. Kada je riječ o privrednim subjektima, to bismo radili sa provizijom“, rekao je Kapetina.
Uvoz i izvoz oružja u BiH je tretiran Zakonom o kontroli spoljnotrgovinskog prometa oružja, vojne opreme i robe posebne namjene.
Zakon propisuje da Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH sastavlja Zajedničku listu oružja i vojne opreme, izdaje dozvole za uvoz, izvoz i brokering oružja u BiH.
Prije izdavanja dozvole, Ministarstvo spoljne trgovine traži saglasnost od ministarstava spoljnih poslova, bezbjednosti i odbrane, a po potrebi i od drugih bh. institucija.
Do zaključenja ovog teksta, RSE iz nadležnog Ministarstva nije dobio odgovore o izdatim dozvolama za uvoz oružja u BiH, te ko je sve tražio ovu dozvolu u prethodnoj godini.
Kakva je situacija u Federaciji BiH?
MUP drugog entiteta, Federacije BiH, u protekle dvije godine je potrošio 1,4 miliona KM (oko 700.000 evra) putem javnih nabavki.
Njihov budžet za 2021. godinu je iznosio nešto više od 42 miliona KM (oko 21 milion evra), od čega je Federalna uprava policije dobila 34,5 miliona, a milion KM (oko 500.000 evra) je navedeno u stavci „nabavka opreme“.
Federalna uprava policije (FUP) je putem javnih nabavki u novembru 2020. godine od kompanije „KM Trade“ iz Visokog, u centralnoj BiH, nabavila puške u vrijednosti 602.150 KM (nešto više od 300.000 evra), te pištolje vrijedne ukupno 110.000 KM (55.000 evra).
Iste godine su nabavili municiju u vrijednosti od 48.200 KM (21.100 evra) i oružje vrijedno 25.350 KM (12.675 evra) od zeničke firme „Shot d.o.o.“.
Ministar unutrašnjih poslova Federacije BiH, Aljoša Čampara, za RSE pojašnjava da oni koriste standardnu policijsku opremu i naoružanje koji se konstantno obnavljaju.
„Radi ilustracije, mi smo prošle godine oko 1.000.000 KM (500.000 evra) uložili u nabavku policijske opreme, prije svega dugih cijevi, ali to je neka standardna oprema koja se nabavlja za pripadnike policijskih službi na nivou Federacije“, rekao je Čampara.
On podsjeća da treba razlikovati unutrašnju strukturu policije na nivou dva entiteta, jer je na nivou FBiH jedan decentralizovan sistem sa 10 uprava i jednom centralnom, od kojih svaki ima Jedinicu za podršku.
Ministar ističe da se svake godine određena sredstva izdvajaju za opremu, samim tim i naoružanje, te da se sve radi ustaljenom praksom putem tenderskih procedura.
Koliko se oružja uvozi u BiH?
U protekloj godini, zaključno sa novembrom, u Bosnu i Hercegovinu je prema podacima Spoljnotrgovinske komore uvezeno oružja i municije, te njihovih dijelova, u vrijednosti većoj od 13 miliona KM (6,5 miliona evra).
Najviše je uvezeno iz Italije, 61.828 kg, u vrijednosti od 1,946 miliona KM (oko 973 hiljade evra).
Na drugom mjestu je Južna Afrika, sa uvozom vrijednim 1,62 miliona KM (oko 810 hiljada evra), na naoružanje teško samo 880 kilograma.
Od zemalja regiona, najviše rangirana je Srbija, na petom mjestu, sa nešto više od 24 tone uvezenog oružja, vrijednog nešto više od milion KM (oko 500 hiljada evra).
Po izvozu oružja i municije, daleko najvažniji bh. partner su Sjedinjene Američke Države. U Ameriku, BiH je od januara do novembra 2021. izvezla više od 2.188 tona oružja, vrijednog više od 75 miliona maraka (37,5 miliona evra).
*saradnja na tekstu: Mila Đurđević
