Banja Luka nema tešku industriju ni termoelektrane, ali zato ima vazduh koji je tokom zime među najzagađenijima u Bosni i Hercegovini.

Loženje uglja, drva i peleta, kao i izduvni gasovi iz automobila, su ključni razlozi zbog kojih je vazduh u Banjaluci tokom skoro cijelog novembra bio nezdrav za osjetljive grupe.

U ovom gradu se nekoliko desetaka hiljada domaćinstava grije na ugalj, drva, ili pelet, dok Banjalučani voze 93 hiljade automobila – što u praksi znači jedan automobil na dva stanovnika.

Građani sa kojima je razgovarao Radio Slobodna Evropa (RSE) su složni u ocjeni – pojedinačna ložišta su ključan problem kojim se treba pozabaviti.

Stojan iz Banjaluke smatra da su i ložišta i saobraćaj odgovorni za zagađenje.

"Banja Luka ima dosta domaćinstava koja lože. I ja isto sam na Starčevici, ali trošim bukova drva. Ne ložimo svašta. Ima ljudi koji upotrebljavaju i mazut, i svašta živo", kaže Stojan.

Dodaje da bi uži centar grada trebalo da bude rasterećen od saobraćaja.

Janja kaže da ima zdravstvenih problema zbog vazduha u Banjaluci, te da bi stručnjaci trebalo da se uključe u rješavanje situacije sa vazduhom.

Iako je manje industrije nego ranije, Banja Luka je i dalje zagađena, kaže Edi za RSE.

"Loži se, uglavnom, individualno grijanje. I to je problem. Da bude na plin, kad bude na plin, onda neće biti [zagađenja]", ocjenjuje Edi.

Student iz Banjaluke, Stefan, smatra da inspekcija treba da radi svoj posao po pitanju zagađenja, ali i da se smanji broj vozila.

Ipak, kaže da u Banjaluci "svi vole ići autima", pa da će do toga teško doći.

Grijanje, automobili i manjak vjetra

"Individualna ložišta i saobraćaj, uz meteorološke uslove koji onemogućavaju kretanje vazdušnih masa" su ključni razlozi zagađenja u Banjaluci, pojašnjavaju za RSE iz Odjeljenja za zaštitu životne sredine Republičkog hidrometeorološkog zavoda Republike Srpske.

Biljana Lubarda, profesorica na Prirodno-matematičkom fakultetu u Banjaluci, izjavila je za RSE da kada se govori o zagađenju ne smije zaboraviti uticaj vremena.

"Čim je vrijeme nestabilno, sa padavinama, sa vjetrom, kvalitet vazduha je daleko bolji. Sama pojava klasičnog smoga, vezana je za odsustvo vjetra i preveliko zagađenje", ističe Lubarda.

Iako o tome nema konkretnih podataka, nešto više od 40 hiljada domaćinstava u Banjaluci koristi, između ostalog, drveni ugalj, pelet, drva, ili struju za grijanje.

Ostalih 20-ak hiljada domaćinstava se grije na tzv. gradsko grijanje, preko kompanije "Eko toplane".

Ti domovi su se do 2018. godine grijali preko gradske "Toplane", koja je koristila mazut, a kada su "Eko toplane" preuzele grijanje, one su prešle na drvnu sječku (ostatke iz drvne industrije) kao energent.

Iz ove firme je tokom novembra saopšteno da rade u skladu sa ekološkom dozvolom, te da redovno ispituju kvalitet vazduha u blizini svojih postrojenja, kao i emisije zagađujućih materija iz dimnjaka.

Lubarda podsjeća da tokom zime ljudi kod kuće "sagorijevaju sve što im dođe pod ruku".

"Pri čemu vrlo često dolazi do nepotpunog sagorijevanja, tako da u dijelovima Banjaluke, tamo gdje su prigradska naselja ili gradska naselja, ali se velikim brojem kuća, osjetite tu zagađenost, jednostavno, uz pomoć organoleptičkih svojstava, nagriza vam nos taj miris", rekla je Lubarda.

Izduvni gasovi automobila su, takođe, značajan izvor zagađenja.

U Banjaluci je registrovano više od 93 hiljade automobila, a grad prema posljednjim procjenama ima između 180 i 190 hiljada stanovnika.

Prema podacima Agencije za statistiku BiH iz prošle godine, prosječna starost automobila u zemlji je 17 godina.

Tokom 2023. je registrovano nešto više od 1,2 miliona motornih vozila – od kojih je više od pola staro između 10 i 20 godina.

Posljedice zagađenog vazduha po zdravlje

Ljudi zbog zagađenja više kašlju, imaju više problema sa plućima, subjektivan osjećaj gušenja – rekla je za RSE Snežana Kutlešić Stević, specijalista pulmologije iz Banjaluke.

Ona ističe da ove probleme zatiče kod svojih pacijenata, među kojima su astmatičari i osobe koje su operisale tumore na plućima.

"Ja im preporučujem da se što manje kreću, ako je to moguće, po gradu i da nose masku, da redovno koriste terapiju, to su uglavnom inhaleri, i da koliko god mogu, posebno vikendom da idu negdje u prirodu, jer je stvarno nivo aerozagađenja ovom momentu za naše pacijente poguban", kazala je ona.

Dodaje da teži pacijenti ponekad zbog zagađenja moraju da prime kiseonik.

Koja su moguća rješenja?

Gradska uprava je nedavno, između ostalog, najavila inspekciju filtera na dimnjacima većih preduzeća u gradu, kao i subvencionisanje njihove ugradnje gdje ih nema – ne navodeći da li se misli na fabrike ili individualna domaćinstva.

U odgovoru za RSE nije navedeno da li je inspekcija obavljena, ni o tome koliko bi koštala ugradnja filtera.

Rekli su, između ostalog, da grad provodi "niz aktivnosti" za poboljšanje vazduha, kao što je izgradnja kružnih tokova, sađenje drveća i uvođenje alternativnih sistema prevoza, kao što su električni bicikli i trotineti.

Biljana Lubarda ističe da se, uglavnom, razmišlja o tehničkim rješenjima, ali da se može početi od nečeg jednostavnog, kao što je smanjenje saobraćajnih gužvi.

"Treba istaći da svi evropski gradovi, svi svjetski gradovi koji žele da im kvalitet vazduha bude što bolji, sprečavaju kretanje privatnih automobila u centru grada, favorizuju korištenje gradskog saobraćaja. Sa jednim autobusom vi možete da prevezete 50 putnika ili čak više trolejbusom ili tramvajem koji ne koriste fosilna goriva, neko koriste električnu energiju za svoj pogon", rekla je Lubarda.

Ona, takođe, preporučuje povećavanje zelenih površina, ali i promociju energetske efikasnosti objekata.

"Zato što ako pogledamo da su nama privatne kuće uglavnom bez fasada, nisu dobro utopljene, sa lošom stolarijom, na to se gubi ogromna količina energije. Gubi se ogromna količina energenata, drveta, mazuta, peleta, bilo čega što se koristi, a uz to se još i dodatno zagađuje vazduh", naglašava Lubarda.

Kakvi su rezultati mjerenja?

Skoro cijelog novembra, vazduh u Banjaluci bio nezdrav za osjetljive grupe, a četiri dana je bio i "vrlo nezdrav", što je samo stepenicu ispod "opasnog" vazduha po ovoj klasifikaciji, pokazuju podaci nevladine organizacije "Eko akcija" i Sarajeva.

Ova organizacija prikuplja zvanične podatke mjernih stanica širom BiH i pomoću njih izračunava indeks zagađenosti vazduha, u skladu sa standardima američke Agencije za zaštitu životne sredine.

U obračun indeksa ulazi količina čestica PM 2,5 i PM 10 (manjih od 2,5, odnosno 10 mikrometara), te količina ozona, ugljen monoksida, sumpor dioksida i azotnog dioksida u vazduhu.

Podaci RHMZ RS pokazuju da je tačno pola dana u novembru, dozvoljena količina čestica PM 10 u vazduhu bila prekoračena.

Iz Grada Banja Luka za RSE je rečeno da je tokom novembra, na tri lokacije na kojima oni mjere njegov kvalitet, vazduh bio "dobar po svim parametrima izuzev lebdećih čestica PM 10 i PM 2,5".