Amela i Srđan su 30 godina u sretnom braku. To što su različite nacionalnosti i vjere nije im smetalo da se vjenčaju tokom opsade Sarajeva.
“Mi smo se u sred rata vjenčali. Ja sam bila mlada koja ide pješke na svoje vjenčanje”, priča za Radio Slobodna Evropa (RSE) kroz smijeh Amela.
Da brak u ratu sklope muslimanka i pravoslavac, nisu se svi, kaže slagali odmah, no njih dvoje ostali su istrajni da treba da žive zajedno.
“Ja sam se udala za Novu godinu i ostala. Moji se malo durili i eto ti. Sad nas više nije briga, šta i ko kaže. Više ne obraćamo pažnju, živimo svoj život”, kaže Amela i sjeća se da su se u vrijeme rata, kada su mješoviti brakovi bili najmanje popularni, još tri njene drugarice vjenčale.
“Nas četiri, svi za drugu vjeru”, kaže ona.
Za Amelu je vijest da je bosanskohercegovačka porodica zlostavljala kćerku zbog veze sa mladićem srpske nacionalnosti, zbog čega su deportovani iz Francuske u Bosnu i Hercegovinu (BiH), bila šokantna.
“Kad oni imaju u svojoj glavi samo jedno. Kod njih je – gdje ti je normalno da se uzmeš za drugu vjeru”, kaže Amela.
Francuska je 24. oktobra protjerala porodicu Zahirović iz Bosne i Hercegovine, nakon što je kćerku pretukla i obrijala joj kosu, jer je izrazila želju da se uda za Srbina, saopštilo je francusko Ministarstvo unutrašnjih poslova.
Amelin muž Srđan vjeruje da je riječ o predrasudama, koje su dovele do toga da, kako kaže, ljudi više od dvadeset godina od rata “tavore u svojim nekim nacionalnim klanovima”.
“I jednostavno, nema napretka dok se tako razmišlja. Nije više bitna ni sposobnost, ni moral, ni vrijednost nekoga, ni znanje, bitno je samo ono 'Nek je naš'”, kaže Srđan za RSE.
Za Amelu i Srđana postoje samo dobri i loši ljudi. Sa nostalgijom se sjećaju vremena od prije rata kada se, kažu, nije gledalo kako se ko zove. U nacionalističke kalupe se nisu, kažu, mogli uklopiti.
“Što je najgore, nema više tih miješanih brakova, niti će ih biti. Nisam neke podatke pratio, ali čisto sumnjam da ih ima jedan, dva ili do pet posto”, dodaje Srđan.
Dostupna istraživanja i statistike u BiH podudaraju se sa Srđanovim mišljenjem.
Više od 38 posto građana BiH protiv mješovitih brakova
Agencija Prime Communication, 2018. godine objavila je istraživanje stavova građana BiH o mješovitim brakovima. Prema tom istraživanju ukupno 38,7 posto građana se protivi takvoj vrsti bračne zajednice. Protiv je 55 posto Srba, 43 posto Hrvata, 33 posto Bošnjaka i 12 posto onih koji se izjašnjavaju kao Bosanci.
Jedan od istraživača na tom projektu, psiholog Srđan Puhalo, kaže za RSE da je gledajući prema etničkoj percepciji mješovitih brakova uočljivo da su Hrvati i Srbi u BiH više protiv mješovitih brakova od Bošnjaka.
“Možemo, čak, reći da su te etničke grupe koje sebe smatraju ugroženim ili manjinama, nekako više protiv mješovitih brakova. To je možda negdje njihov strah od nestanka, ili da kažem, možda da je to garancija, ako se drže svoje etničke grupe, da će opstati u BiH”, dodaje on.
Prema podacima entitetskih zavoda za statistiku (Republika Srpska i Federacija BiH) u Bosni i Hercegovini je tokom 2019. godine sklopljeno više od 18 hiljada brakova. Od tog broja oko 600 je nacionalno mješovitih brakova.
Tako je, na osnovu statističkog biltena koji izdaje Zavod za statistiku Federacije BiH, u tom entitetu od 9.699 brakova koje su sklopile žene, koje su se izjasnile kao Bošnjakinje, 9.516 onih sa osobom iste nacionalnosti, njih 84 udale su se za muškarce koji se izjašnjavaju kao Hrvati, a 14 za Srbe.
Kad su u pitanju osobe hrvatske nacionalnosti, sklopljena su 1.542 braka; 149 onih između Hrvatice i Bošnjaka, a 14 Hrvatica udalo se za muškarce koji se izjašnjavaju kao Srbi.
Statistike o broju zaključenih brakova koje je za 2019. godinu objavio Zavod za statistiku Republike Srpske (RS) kažu da je od 5.013 brakova koje su sklopile Srpkinje, 55 sa muškarcima hrvatske nacionalnosti, a 75 se udalo za Bošnjake. Ostali sklopljeni brakovi su jednonacionalni. Od 400 Bošnjakinja iz RS koje su se udale prošle godine, 315 se vjenčalo sa muškarcem svoje nacionalnosti, 71 je odlučila da se uda za muškarca srpske nacionalnosti, a 4 izabranika su Hrvati.
Mešoviti brakovi u BiH i Srbiji
Kako je rat uticao na mješovite brakove?
Psiholog Srđan Puhalo kaže kako je rat u BiH uticao i na percepciju prema mješovitim brakovima.
“Kad pogledate ko je ratovao u Bosni i Hercegovini, vidjećete da su ratovali Srbi, Hrvati, Bošnjaci, međusobno, vidjećete da su ratovali međusobno pravoslavci, katolici, muslimani”, kaže on.
On vjeruje da bi se od mješovitih brakova manje bježalo kada bi se radilo na razvoju društva koje bi njegovalo razumijevanje drugog i drugačijeg, i u kojem se politika neće voditi ka stvaranju neprijatelja od kojih se moramo plašiti. Dodaje da nije samo Balkan opterećen etničkim, nacionalnim ili vjerskim pitanjima, osvrćući se na protjerivanje bosanskohercegovačke porodice iz Francuske, zbog nasilja u porodici.
“Da se zapitamo: otkud taj animozitet, otkud toliki animozitet te porodice prema Srbima, odakle taj animozitet hrišćana prema muslimanima, odakle taj animozitet muslimana prema hrišćanima i Jevrejima. To su stvari o kojima mi moramo promišljati i propitivati i razgovarati”, kaže Puhalo.
Većina brakova u Srbiji jednonacionalna
Najnoviji podaci Statističkog zavoda Srbije pokazuju da su u pogledu nacionalne pripadnosti supružnika, u Srbiji dominantni jednonacionalni, srpsko-srpski brakovi, kojih je od 2015. do 2019. konstantno bilo oko 88 odsto.
U istom periodu broj sklopljenih brakova supružnika različite nacionalnosti neznatno je varirao, pa ih je 2015. godine bilo 4.291, naredne 2016. dostigao do 4.552, da bi se 2019. završila sa 4.111 multietničkih brakova.
Iz podataka koje je državni Zavod za statistiku dostavio RSE, u Srbiji se u periodu od 2015. do 2019. najviše mješovitih brakova sklopilo između Srba i Mađara - oko 3.000. Po brojnosti slijede brakovi između Srba i Hrvata - oko 1.200 u istom periodu, pa onda između Srba i Rumuna - oko 900, koliko ih je bilo i između Srba i Crnogoraca.
Podaci pokazuju i da je u tom periodu sklopljeno 365 brakova između Srba i Albanaca. Broj sklopljenih brakova između ove dvije nacije je značajno opadao tokom godina, pa je tako 2015. sklopljeno 113, a 2019. samo 49 takvih brakova.
„Tokom posmatranog perioda 2015–2019. godine, primetne su blage varijacije, bez većih odstupanja u broju zaključenih brakova između posmatranih nacionalnosti, a koje ne mogu da ukazuju na dugoročnije trendove”, navodi se, između ostalog, u analizi koju je RSE dostavio Zavod za statistiku Srbije.
Svako svojom stranom ulice
U Matičnoj službi Opštine Bujanovac, na jugu Srbije, za RSE je rečeno da u tom gradu, udaljenom 500 kilometara od Beograda, „u proteklih pet godina sigurno nije bilo nijednog braka koji su zaključili supružnici srpske i albanske nacionalnosti iz te opštine”. Slična je situacija i u susjednoj opštini Preševo.
Kujtim Sadriu, izvršni direktor nevladine organizacije Centar za istraživanje i monitoring iz Preševa za RSE kaže da takvih brakova nema zbog toga što politika i mediji mlade Srbe i Albance indoktriniraju mržnjom i neprijateljstvom.
„Ovde mladi Srbi i Albanci, uslovno rečeno, hodaju svako svojom stranom ulice, ne druže se, ne poznaju se i ne vjenčavaju se”, kaže on.
Vjeruje da su uzroci takvog stanja političari i mediji koji promovišu etničku homogenizaciju i podstiču predrasude, umjesto da promovišu multikulturalnost.
„Dva ključna faktora zbog kojih u Preševu odavno nema multietničkih brakova, koji su nekada bili veoma poželjni, su neodgovornost političara koji svojim izjavama mladima šalju pogrešne poruke i podstiču ih na podele, i mediji koji šire govor mržnje. Kada se tome pridoda i nasleđe oružanih sukoba s početka ovog veka, onda nije čudo što su stavovi mladih sve radikalniji, pa i njihovo ponašanje”, objašnjava Sadriu.
Prema informacijama RSE dobijenim u Matičnoj službi Opštine Prijepolje, na tromeđi Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, udaljenoj 600 kilometara jugozapadno od Beograda, multietnički brakovi nisu rijetkost, ali nisu tako brojni kao u nekadašnjoj Jugoslaviji, a slična situacija je i u Novom Pazaru, najvećem gradu u Sandžaku.
Bolno iskustvo ratne prošlosti utiče na ljubav?
Tamara Džamonja Ignjatović, profesorka psihologije na Fakultetu političkih nauka i Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, za RSE kaže da je osnovni razlog nepopularnosti multietničkih brakova u Srbiji, ali i na prostorima bivše Jugoslavije, bolno ratno iskustvo iz nedavne prošlosti.
„To je iskustvo etničkih sukoba i ratova devedesetih koji, nažalost, još uvek imaju odjek na našim prostorima”, rekla je ona.
Za razliku od perioda nakon Drugog svjetskog rata kada je, kako je objasnila, poslije istih dramatičnih i tragičnih iskustava, postojao ogroman pritisak i pozitivna propaganda bratstva i jedinstva, koji su ojačali ono što je postojalo i između dva svjetska rata, još od formiranja Jugoslavije.
„Tako da mi živimo posledice tih sukoba devedesetih i dan-danas, i u sklopu ovih dnevnopolitičkih zbivanja svaki čas se ponovo raspiruju ista pitanja”, rekla je profesorka Džamonja Ignjatović, dodajući da zbog toga na prostoru ex Yu još uvijek vladaju nepovjerenje i strah.
Profesorka Džamonja Ignjatović je naglasila da takve brakove prate brojne i snažne predrasude prisutne u javnom diskursu.
„Te predrasude u javnom diskursu nameću se sa određenih medija i naravno da su ljudi skloni uticaju takvih opštih uverenja koje se nameću spolja. Takve predrasude pokazuju i različita socio-psihološka istraživanja koja potvrđuju da je socijalna distanca najsnažnija prema Albancima, a potom i prema Hrvatima”, rekla je Džamonja Ignjatović i naglasila da predrasude postoje i da su duboko ukorijenjene na društvenom i na ličnom nivou.
Albanka i Srbin u selu kraj Aleksandrovca ruše predrasude
Društvene predrasude i lične strahove uspjeli su da prevaziđu mlada Albanka Mia Lekaj iz predgrađa Tirane i Zoran Jovanović iz sela Gornji Stupanj u Opštini Aleksandrovac u centralnoj Srbiji, južno od Beograda. Oni su se prije devet godina vjenčali. Sada imaju dva sina i čekaju treće dijete. Mia je naučila da govori srpski jezik, a Zoran je proširio svoj pogled na svijet i oslobodio se predrasuda koje je imao prema Albaniji.
Mia Jovanović (Lekaj) priča za RSE kako je prije nego što je došla u Srbiju, i sama imala mnoge dileme koje su kod nje izazvali rođaci i prijatelji.
„Pitali su me zašto se udaješ za Srbina, pa ko zna kako se živi u Srbiji, pa kako će te prihvatiti njegovi roditelji i ljudi u Srbiji, i moram priznati da sam i ja podlegla tim uticajima. Pitala sam se kako će me u Srbiji prihvatiti, s obzirom da sam ja Albanka i s obzirom na političke prilike i državne odnose Srbije i Albanije”, ispričala je ona.
Kako je navela, sve je to plašilo dok nije došla u Zoranovu kuću.
„Tu me je sačekalo mnogo ljudi uz pesmu i veselje, koji su mi se osmehivali, srdačno me pozdravljali. Iako tada nisam znala jezik, po njihovom izrazu lica i mimici prepoznala sam da oni nemaju predrasude prema mom poreklu. Uz Zoranovu pomoć i podršku, blagonaklonost rođaka, komšija i prijatelja brzo sam se oslobodila svih zebnji koje sam ponela sa sobom iz Albanije. Sada se osećam kao da sam ovde rođena”, rekla je Mia.
Prema njenim riječima, već poslije nekoliko odlazaka u Albaniju s mužem, a kasnije i sa djecom, i njeni rođaci i prijatelji koji su osporavali njenu odluku da se uda za Srbina i dođe u Srbiju, počeli su da mijenjaju mišljenje i shvataju da slika koju o Srbiji stvara politika nije realna.
I njen suprug Zoran Jovanović imao je prije stupanja u brak brojne dileme. On je za RSE rekao da su ga opterećivale brojne predrasude.
„Godinu dana sam se mučio pitanjima šta će da kaže komšiluk, šta će da kaže selo, šta će drugi ljudi da misle o meni. Sve me je to mučilo, jer nije bilo uobičajeno da stranci dolaze u naše selo, a još Albanka”, ispričao je on.
Dolazak prve Albanke u selo u kojem ih sada ima tri, prema njegovim riječima, izazvao je različite reakcije ljudi.
„U prvih mesec dana kroz kuću mi je prošlo bar dve stotine ljudi koji su došli da vide devojku iz Albanije. A onda je sve krenulo na dobro i Miu više niko ne doživljava kao stranca i čudo iz Albanije”, rekao je Jovanović.
Zahvaljujući braku sa Miom i odlascima u Albaniju i on je promijenio svoje mišljenje o toj zemlji i albanskom narodu.
„U stvari, kada malo upoznate te ljude, shvatite da se i ne razlikujemo mnogo. Različitih smo vera, ne govorimo isti jezik, ali svi želimo da svojim porodicama obezbedimo bolji život. I oni kao i mi, mnogo rade i teško žive i nemaju koristi od politike. Valjda zbog toga retko kada razgovaramo o politici kada se okupimo”, rekao je Jovanović.
Mia i Zoran Jovanović kažu da ni u Srbiji ni u Albaniji nisu imali nikakvih problema zbog svoje nacionalne pripadnosti.
Na Kosovu je, na osnovu podataka Zavoda za statistiku te države, u 2019. godini sklopljen samo jedna brak između Srbina i Albanke. Iste godine, šest Albanaca sklopilo je brak sa Srpkinjama, a 31 sa Bošnjakinjama.
Nekad i sad
Analiza etnički miješanih brakova u bivšoj Jugoslaviji, posmatrana u periodu od 1970. do 2005. godine, pokazuje da je nakon 1990. u svim bivšim jugoslavenskim republikama i pokrajinama, osim Crne Gore, degradacija međunacionalnih odnosa uticala na smanjenje međunacionalnih veza, posebno početkom 1990. godine.
Analizu je uradila profesorica Snježana Mrđen sa Univerziteta u Zadru, a objavljena je 2010 godine u Zborniku radova Matice Srpske u Novom Sadu. U analizi se navodi da je nakon 1990. godine, na cijelom prostoru bivše Jugoslavije, počelo smanjivanje udjela međuetničkih veza sa 13,5 posto 1990. na devet posto 2005. godine.
Vojvodina se i dalje ističe (iako postoji trend opadanja nakon 1990.) kao područje s najvećim udjelom međunacionalnih brakova sa oko 25 posto. U istoj se analizi navodi da je Kosovo područje s najmanjim udjelom takvih brakova.
Najznačajnije promjene nakon 1990. godine dogodile su se u Hrvatskoj, gdje se udio etnički miješanih brakova smanjio sa 19 na oko sedam posto, što je, kako piše, uglavnom odraz promjene u ponašanju većinske grupe prema etničkim brakovima.
Prema istoj analizi 1996. godine udio etnički miješanih brakova u Federaciji BiH (jedna od dva entiteta u BiH) iznosio je manje od pet posto. Nakon 1998. godine, od kada postoje podaci i za Republiku Srpsku (jedan od dva entiteta u BiH), udio takvih brakova je oko sedam procenata.
Što se tiče razlike između muškaraca i žena prema etnički mješovitim brakovima, navodi se da je manje vjerovatno da će se žene vjenčati izvan svoje nacionalne skupine nego muškarci.
Facebook Forum