RSE: Gospodine Rastoder, u Pokretu za nezavisnu Crnu Goru su, osim partija vladajuće koalicije u kojima je najveći dio partijski opredjeljenih Bošnjaka - muslimana i veliki broj istaknutih intelektualaca i javnih ličnosti iz ovog nacionalnog korpusa. Da li se iz ovih činjenica može izvesti zaključak da najveći dio Bošnjaka - muslimana, kojih je u Crnoj Gori prema poslednjem popisu oko šestnaest posto, podržava projekat državne samostalnosti?
RASTODER: Prvo treba reći da je članstvo u Pokretu individualno. Tu svako predstavlja samog sebe i teško bi se govorilo da smo mi neki predstavnici nacionalnog korpusa. Niko od nas nema ni potrebu, ni ambiciju, ni pravo da se tako predstavlja, ali činjenica je da je najveći dio ljudi od integriteta i imena iz ovog nacionalnog korpusa, uz ono što ovaj projekat simbolizuje. Sa tog stanovišta bi se teško moglo sada pozicionirati ono što je opredjeljenje jednog nacionalnog korpusa. Međutim, ima mnogo drugih činjenica koje na to ubjedljivo ukazuju.
RSE: I posljednja istraživanja CEDEM-a govore u tom pravcu, istraživanje od januara, ukazuje da je preko osamdeset posto Bošnjaka - muslimana za nezavisnost. Šta Vi smatrate dominantnim motivom ovakvog opredjeljenja? Da li je to strah od srpskog nacionalizma koji potencijalno prijeti Crnoj Gori ili procjena da bi nezavisna Crna Gora u najvećem dijelu ispunila njehove interese?
RASTODER: Tu ima više faktora. Jedan od bitnih faktora je da je Pokret za evropsku Crnu Goru u suštini proizvod jednog građanskog koncepta, jednog demokratskog koncepta i prosta logika govori da treba ići tamo gdje postoje bar deklarativni predznaci neke demokratičnosti, jer je poznato da je svaka turbulentna situacija ili homogenizacija išla preko leđa ovog nacionalnog korpusa. Sa druge strane, to je izbor alternative. Ako uzmete dva pokreta i pogledajte ih i personalno i deklarativno to je čak i izbor zdravog razuma u najbanalnijem smislu rečeno i treći aspekt, koji ste Vi takođe naglasili, vrlo bitan, je da je to ipak značajna manjina unutar Crne Gore koja ima svoje procjene i ima svoje zahtjeve u smislu demokratizacije, u smislu izgradnje multietničkog društva saglasno nekim evropskim parametrima .I mislim da je u biti izvan ovih pitanja nešto što se meni čini kao bitno. Ovaj sukob je, ne samo dva koncepta o državi, po meni je ovo sukob dva vrijednosna sistema. To što je najveći dio Bošnjaka - muslimana izabrao upravo ovaj vrijednosni sistem koji i deklarativno i stvarno personifikuje nešto što je objektivna građanska perspektiva Crne Gore za mene se čini potpuno logičnim, smislenim i ako hoćete, pametnim izborom. S tim, ponavljam, da apsolutno nijesam pozvan da govorim u ime čitavog korpusa. Prosto, pokušavam tumačiti neke činjenice koje ste i vi ovdje spomenuli, a to je da je ubjedljivo najveći procjenat Bošnjaka - muslimana u svim sociološkim istraživanjima iskazao svoje nedvosmisleno opredjeljenje za nezavisnu Crnu Goru.
RSE: Koliko je kod Bošnjaka - muslimana u Crnoj Gori jak uticaj Sandžačkog nacionalnog vijeća Sulejmana Ugljanina, koji je eksplicitno protiv nezavisnosti, jer bi to, kako navode, značilo cijepanje bošnjačkog nacionalnog korpusa u dvije države?
RASTODER: Ono što mi se čini da znam, to je da se uticaj tog Vijeća na prostorima Crne Gore skoro i ne osjeća. To Vijeće je profilisano iz nekih političkih struktura koje su na neki način, prije svega, partijski profilisane unutar bošnjačkih nacionalnih partija u srbijanskom dijelu Sandžaka i oni u Crnoj Gori nemaju neki poseban uticaj iskazan bar na nivou izbora i izbornih rezultata.
RSE: Ukoliko sam u pravu, jedina stranka koja je njima bliska možda ima par odbornika u lokalnom rožajskom parlamentu
RASTODER: Ja nijesam siguran da su svi ti odbornici u toj nekoj priči, jer ta priča ima dva predznaka koji u najmanju ruku zahtijeva objašnjenja. Prvi predznak je da su to strukture koje su bile za nezavisnu Bosnu. Po toj logici najveće cijepanje tog nacionalnog bića je ustvari bila stvaranje nezavisne Bosne gdje živi matica tog naroda. Sa druge strane, ova parola o cijepanju bošnjačkog nacionalnog korpusa malo liči na ovu parolu “Svi Srbi u jednoj državi”, koji je opet proizvod nekih projekata koji su mnogo koštali ljude s ovih prostora i treća, čini mi se jako, jako bitna stvar je u tome što ta projekcija o cijepanju bošnjačkog nacionalnog korpusa pretpostavlja kulturno i ekonomsko i svako drugo jedinstvo prostora. Međutim, je sam u jednom sličnom intervjuu ove vrste rekao, primjera radi, da je Almanah kao najuticajnija intelektualna grupacija u Crnoj Gori, gostovala u Sjedinjenim Američkim Državama, po svim državama Evrope, Bosne, bivše Jugoslavije, ali da nikada nije bila u Novom Pazaru. Pretpostavljam da je tu i određena disonantnost u shvatanju određenih, konkretnih problema, ali to je jedno od pitanja o kojima vredi razmišljati i raspravljati i čini mi se da je i svrha Pokreta na neki način da se određena pitanje maksimalno tolerantno rasprave i da se o njima na jedan zdrav i razuman način razmišlja.
RSE: Iako se zvanično nijesu priključili Pokretu, lideri Albanaca u Crnoj Gori jasno su podržali nezavisnost, a i Hrvati u Crnoj Gori su, da kažemo, na istom fonu. Da li je multietnički karakter podrške jedna od najvećih vrijednosti pokreta i znak da bi građanski koncept Crne Gore bio u osnovi nezavisne Crne Gore?
RASTODER: Iz svega onoga što znamo je činjenica da Crna Gora i ne može biti drugačija država bez građanska država, jer je u nekom postojećem crnogorskom miljeu nemoguće napraviti koncept nacionalne države. I to je ta vrijednost, ta razlika između dva pokreta. S jedne strane se nudi nešto što je opšte zajedništvo svih onih koji procjenjuju da bi u jednom demokratskom, multietničkom i multikonfesionalnom društvu jednostavno bio otvoren prostor za sve i sa druge strane, jedan vrijednosni kriterijum po kojem bi, navodno, sama činjenica da ste pripadnik ovog ili onog naroda po nekom automatizmu određivalo Vašu poziciju u odnosu na Crnu Goru. Cijenim da je ovo najveća vrijednost ovog Pokreta i to što on ima podršku manjinskih naroda je na neki način nesaglasnost sa nekim prethodno već viđenim situacijama, gdje su manjinski narodi najčešće igrali ulogu “ježa u trbuhu” domicilne države i, naravno, takvo svoje opredjeljenje na kraju iskazali na način koji se nije pokazao dobar za njih. Sa druge strane, ja shvatam kao dio neke folklorne nacional-romantičarske priče da je neko protiv Crne Gore zato što su za nju recimo Albanci i Hrvati, Bošnjaci, itd. Mislim da to nije argument koji je održiv. Čini mi se da bi tu vrstu optimizma u tom smislu trebalo okrenuti sasvim drugačije, jer šta bi to značilo kada bi manjinski narodi bili protiv Crne Gore. Da li bi ova grupacija koja profiliše takve neke teorije bila za?
RSE: Vi znate da postoje komentari dijela prosrpske političke elite u Crnoj Gori koji podršku manjinskih naroda doživljavaju kao hendikep, smatrajući da je bez podrške pravoslavne većine koncept nezavisnosti problematičan. Štaviše, svi se dobro sjećamo da je Bošnjacima - muslimanima prije par godina otvoreno prijećeno zbog te činjenice da bi njihova podrška suverenistima bila odlučujući faktor na referendumu?
RASTODER: Da, to je tačno, ali tu su različite koncepcije države. Dakle, koju hoće državu? Ako hoće državu pravoslavnu, taj vjerski faktor je bio dominantan negdje XVI, XVII ili XVIII vijeka, a ako hoće nacionalnu državu, onda to sa njihove pozicije može biti samo nacionalna srpska država i to je sad malo protivuriječno i sa stanovišta statistike i sa stanovišta neke objektivne retorike. Ali ako hoće evropsku državu, što kažu da hoće i u naslovu, onda je ta retorika ne samo retrogradna, nego je toliko anahrona da ja mislim da ona ne može da istrpi bilo kakav ozbiljniji sud ili bilo kakvu provjeru. Radi se o vrijednosnom konceptu. S jedne strane, koncept građanske, multietničke države, s druge strane, koncept koji otprilike kaže: “Ja sam Srbin. Ja sam protiv nezavisne Crne Gore”. Mislim da je to jedan dosta problematičan stereotip, gdje bi neko bio za Crnu Goru zato što je Crnogorac, za Crnu Goru zato što je Bošnjak. Mislim da je ovo šansa da se, prije svega, razmijene argumenti, objektivni argumenti zašto sam ja recimo za, a neki moj oponent protiv nezavisno od nečega što je na kraju krajeva i emotivno nacionalno opredjeljenje. Tako da je ova prijetnja koja je upućivana manjinskim narodima, prije svega, počivala na jednoj pretpostavci da unutar pravoslavne većine ne postoji većina za nezavisnu Crnu Goru, pa bi onda po toj logici neku pravagu odnijeli oni koji nijesu pravoslavna većina. Ali, onda treba deklarativno reći: “Hajde da se o tom pitanju izjasni samo ta većina”, a onda da vidimo kako će savremeni svijet da prihvati taj zahtjev. Ne možete logikom evropske retorike braniti rješenja koja su toliko istorijski i politički anahrona da ne mogu razmišljati o njima na racionalan način.
RSE: Kada ste pomenuli istoriju, vidite li gdje ima istorijske paralele sa trenutnom situacijom u Crnoj Gori?
RASTODER: Na žalost, ne vidim paralelu iz jednostavnog razloga što mi nemamo nijedno demokratsko rješenje ugrađeno u temelje bilo koje države. Tu treba shvatiti da je naš istorijski hendikep upravo u činjenici da manje-više nijedno rješenje nije donešeno na demokratski način i ona su sva istorijski sporna. Istorijski je sporna i Podgorička skupština 1918., istorijski su sa stanovišta demokratičnosti , zavisno s koje strane, sporne i odluke AVNOJ-a, a da ne govorim o referendumu koji je bio '91.-'92.godine, više se i ne sjećam tačno. Prema tome, ovo je napor da Crna Gora prvi put iskorači ka onome što su demokratski standardi i da zaokruži jedno od rješenja na demokratski prihvatljiv način i ja mislim da bi tu apsolutno svi dobili i pristalice i oponenti i da u tom smislu treba raditi i postaviti tu vrstu standarda da to bude demokratsko rješenje, bez obzira kakvo će biti. I rješenje u kojem neće biti pobjednika i poraženog.I ako bi sad neki sličan istorijski primjer tražili u istoriji Crne Gore, bojim se da bi ga teško našli. Sa druge strane, retorika koja se upotrebljava u smislu istorijskih argumentacija može biti ovakva ili onakva, problematična ili manje problematična, ali čini mi se da je ovo jedan ispit, prije svega, civilizacijske zrelosti trenutno društva u Crnoj Gori.
RSE: Da li je po Vašem mišljenju postignuta ta civilizacijska zrelost društva u Crnoj Gori da može da istrpi?
RASTODER: Pa, ima nekih najava. Recimo, mene objektivno raduju najave predsjednika Pokreta za evropsku Srbiju i Crnu Goru , vidi se da je čovjek koji je dugo živio u Švajcarskoj i koji poziva na taj demokratski kapacitet i mislim da je to jedna energija koju treba iskoristiti. Istina, drugo je pitanje da li je to reprezentativni uzorak te grupacije koja, na primjer, po sociološkim istraživanjima, kao neke dominantne vrijednosti preferira neke ličnosti koji su sinonimi konflikta, sukoba, zla i krvi u posljednjih petnaestak godina na ovim prostorima.U svakom slučaju moj lični stav je da to ne treba da bude država, ako ona nema istorijsku zrelost da postane demokratski i civilizacijski zrela država. To je proces kojem treba dati istorijsku šansu, a da li će taj proces biti doveden do kraja ili ce biti odložen je stvar nečega što je suštinski i dubinski proces sazrijevanja društva i to niko pametan ne može da previđa, ali želim da Vas uvjerim da su ovo dominantna razmišljanja unutar onoga što simbolizuje Pokret za nezavisnu Crnu Goru. Ispoljavanje jednog maksimalnog demokratskog kapacitata, tolerantnosti prema drugoj strani, afirmacija vrijednosti evropskog društva i jedna normalna utakmica unutar koje ćemo se nadmetati u okviru onoga što je suštinski problem crnogorskog društva. A suštinski problem crnogorskog društva je po meni proces evropeizacije u svim segmentima. Od onoga što je suočavanje sa prošlošću, od onoga što je prljava ili čista tranzicija, manje prljava i čista, od onoga što je privatizacija do onoga što je evropska perspektiva ovih prostora.
RASTODER: Prvo treba reći da je članstvo u Pokretu individualno. Tu svako predstavlja samog sebe i teško bi se govorilo da smo mi neki predstavnici nacionalnog korpusa. Niko od nas nema ni potrebu, ni ambiciju, ni pravo da se tako predstavlja, ali činjenica je da je najveći dio ljudi od integriteta i imena iz ovog nacionalnog korpusa, uz ono što ovaj projekat simbolizuje. Sa tog stanovišta bi se teško moglo sada pozicionirati ono što je opredjeljenje jednog nacionalnog korpusa. Međutim, ima mnogo drugih činjenica koje na to ubjedljivo ukazuju.
RSE: I posljednja istraživanja CEDEM-a govore u tom pravcu, istraživanje od januara, ukazuje da je preko osamdeset posto Bošnjaka - muslimana za nezavisnost. Šta Vi smatrate dominantnim motivom ovakvog opredjeljenja? Da li je to strah od srpskog nacionalizma koji potencijalno prijeti Crnoj Gori ili procjena da bi nezavisna Crna Gora u najvećem dijelu ispunila njehove interese?
RASTODER: Tu ima više faktora. Jedan od bitnih faktora je da je Pokret za evropsku Crnu Goru u suštini proizvod jednog građanskog koncepta, jednog demokratskog koncepta i prosta logika govori da treba ići tamo gdje postoje bar deklarativni predznaci neke demokratičnosti, jer je poznato da je svaka turbulentna situacija ili homogenizacija išla preko leđa ovog nacionalnog korpusa. Sa druge strane, to je izbor alternative. Ako uzmete dva pokreta i pogledajte ih i personalno i deklarativno to je čak i izbor zdravog razuma u najbanalnijem smislu rečeno i treći aspekt, koji ste Vi takođe naglasili, vrlo bitan, je da je to ipak značajna manjina unutar Crne Gore koja ima svoje procjene i ima svoje zahtjeve u smislu demokratizacije, u smislu izgradnje multietničkog društva saglasno nekim evropskim parametrima .I mislim da je u biti izvan ovih pitanja nešto što se meni čini kao bitno. Ovaj sukob je, ne samo dva koncepta o državi, po meni je ovo sukob dva vrijednosna sistema. To što je najveći dio Bošnjaka - muslimana izabrao upravo ovaj vrijednosni sistem koji i deklarativno i stvarno personifikuje nešto što je objektivna građanska perspektiva Crne Gore za mene se čini potpuno logičnim, smislenim i ako hoćete, pametnim izborom. S tim, ponavljam, da apsolutno nijesam pozvan da govorim u ime čitavog korpusa. Prosto, pokušavam tumačiti neke činjenice koje ste i vi ovdje spomenuli, a to je da je ubjedljivo najveći procjenat Bošnjaka - muslimana u svim sociološkim istraživanjima iskazao svoje nedvosmisleno opredjeljenje za nezavisnu Crnu Goru.
RSE: Koliko je kod Bošnjaka - muslimana u Crnoj Gori jak uticaj Sandžačkog nacionalnog vijeća Sulejmana Ugljanina, koji je eksplicitno protiv nezavisnosti, jer bi to, kako navode, značilo cijepanje bošnjačkog nacionalnog korpusa u dvije države?
RASTODER: Ono što mi se čini da znam, to je da se uticaj tog Vijeća na prostorima Crne Gore skoro i ne osjeća. To Vijeće je profilisano iz nekih političkih struktura koje su na neki način, prije svega, partijski profilisane unutar bošnjačkih nacionalnih partija u srbijanskom dijelu Sandžaka i oni u Crnoj Gori nemaju neki poseban uticaj iskazan bar na nivou izbora i izbornih rezultata.
RSE: Ukoliko sam u pravu, jedina stranka koja je njima bliska možda ima par odbornika u lokalnom rožajskom parlamentu
RASTODER: Ja nijesam siguran da su svi ti odbornici u toj nekoj priči, jer ta priča ima dva predznaka koji u najmanju ruku zahtijeva objašnjenja. Prvi predznak je da su to strukture koje su bile za nezavisnu Bosnu. Po toj logici najveće cijepanje tog nacionalnog bića je ustvari bila stvaranje nezavisne Bosne gdje živi matica tog naroda. Sa druge strane, ova parola o cijepanju bošnjačkog nacionalnog korpusa malo liči na ovu parolu “Svi Srbi u jednoj državi”, koji je opet proizvod nekih projekata koji su mnogo koštali ljude s ovih prostora i treća, čini mi se jako, jako bitna stvar je u tome što ta projekcija o cijepanju bošnjačkog nacionalnog korpusa pretpostavlja kulturno i ekonomsko i svako drugo jedinstvo prostora. Međutim, je sam u jednom sličnom intervjuu ove vrste rekao, primjera radi, da je Almanah kao najuticajnija intelektualna grupacija u Crnoj Gori, gostovala u Sjedinjenim Američkim Državama, po svim državama Evrope, Bosne, bivše Jugoslavije, ali da nikada nije bila u Novom Pazaru. Pretpostavljam da je tu i određena disonantnost u shvatanju određenih, konkretnih problema, ali to je jedno od pitanja o kojima vredi razmišljati i raspravljati i čini mi se da je i svrha Pokreta na neki način da se određena pitanje maksimalno tolerantno rasprave i da se o njima na jedan zdrav i razuman način razmišlja.
RSE: Iako se zvanično nijesu priključili Pokretu, lideri Albanaca u Crnoj Gori jasno su podržali nezavisnost, a i Hrvati u Crnoj Gori su, da kažemo, na istom fonu. Da li je multietnički karakter podrške jedna od najvećih vrijednosti pokreta i znak da bi građanski koncept Crne Gore bio u osnovi nezavisne Crne Gore?
RASTODER: Iz svega onoga što znamo je činjenica da Crna Gora i ne može biti drugačija država bez građanska država, jer je u nekom postojećem crnogorskom miljeu nemoguće napraviti koncept nacionalne države. I to je ta vrijednost, ta razlika između dva pokreta. S jedne strane se nudi nešto što je opšte zajedništvo svih onih koji procjenjuju da bi u jednom demokratskom, multietničkom i multikonfesionalnom društvu jednostavno bio otvoren prostor za sve i sa druge strane, jedan vrijednosni kriterijum po kojem bi, navodno, sama činjenica da ste pripadnik ovog ili onog naroda po nekom automatizmu određivalo Vašu poziciju u odnosu na Crnu Goru. Cijenim da je ovo najveća vrijednost ovog Pokreta i to što on ima podršku manjinskih naroda je na neki način nesaglasnost sa nekim prethodno već viđenim situacijama, gdje su manjinski narodi najčešće igrali ulogu “ježa u trbuhu” domicilne države i, naravno, takvo svoje opredjeljenje na kraju iskazali na način koji se nije pokazao dobar za njih. Sa druge strane, ja shvatam kao dio neke folklorne nacional-romantičarske priče da je neko protiv Crne Gore zato što su za nju recimo Albanci i Hrvati, Bošnjaci, itd. Mislim da to nije argument koji je održiv. Čini mi se da bi tu vrstu optimizma u tom smislu trebalo okrenuti sasvim drugačije, jer šta bi to značilo kada bi manjinski narodi bili protiv Crne Gore. Da li bi ova grupacija koja profiliše takve neke teorije bila za?
RSE: Vi znate da postoje komentari dijela prosrpske političke elite u Crnoj Gori koji podršku manjinskih naroda doživljavaju kao hendikep, smatrajući da je bez podrške pravoslavne većine koncept nezavisnosti problematičan. Štaviše, svi se dobro sjećamo da je Bošnjacima - muslimanima prije par godina otvoreno prijećeno zbog te činjenice da bi njihova podrška suverenistima bila odlučujući faktor na referendumu?
RASTODER: Da, to je tačno, ali tu su različite koncepcije države. Dakle, koju hoće državu? Ako hoće državu pravoslavnu, taj vjerski faktor je bio dominantan negdje XVI, XVII ili XVIII vijeka, a ako hoće nacionalnu državu, onda to sa njihove pozicije može biti samo nacionalna srpska država i to je sad malo protivuriječno i sa stanovišta statistike i sa stanovišta neke objektivne retorike. Ali ako hoće evropsku državu, što kažu da hoće i u naslovu, onda je ta retorika ne samo retrogradna, nego je toliko anahrona da ja mislim da ona ne može da istrpi bilo kakav ozbiljniji sud ili bilo kakvu provjeru. Radi se o vrijednosnom konceptu. S jedne strane, koncept građanske, multietničke države, s druge strane, koncept koji otprilike kaže: “Ja sam Srbin. Ja sam protiv nezavisne Crne Gore”. Mislim da je to jedan dosta problematičan stereotip, gdje bi neko bio za Crnu Goru zato što je Crnogorac, za Crnu Goru zato što je Bošnjak. Mislim da je ovo šansa da se, prije svega, razmijene argumenti, objektivni argumenti zašto sam ja recimo za, a neki moj oponent protiv nezavisno od nečega što je na kraju krajeva i emotivno nacionalno opredjeljenje. Tako da je ova prijetnja koja je upućivana manjinskim narodima, prije svega, počivala na jednoj pretpostavci da unutar pravoslavne većine ne postoji većina za nezavisnu Crnu Goru, pa bi onda po toj logici neku pravagu odnijeli oni koji nijesu pravoslavna većina. Ali, onda treba deklarativno reći: “Hajde da se o tom pitanju izjasni samo ta većina”, a onda da vidimo kako će savremeni svijet da prihvati taj zahtjev. Ne možete logikom evropske retorike braniti rješenja koja su toliko istorijski i politički anahrona da ne mogu razmišljati o njima na racionalan način.
RSE: Kada ste pomenuli istoriju, vidite li gdje ima istorijske paralele sa trenutnom situacijom u Crnoj Gori?
RASTODER: Na žalost, ne vidim paralelu iz jednostavnog razloga što mi nemamo nijedno demokratsko rješenje ugrađeno u temelje bilo koje države. Tu treba shvatiti da je naš istorijski hendikep upravo u činjenici da manje-više nijedno rješenje nije donešeno na demokratski način i ona su sva istorijski sporna. Istorijski je sporna i Podgorička skupština 1918., istorijski su sa stanovišta demokratičnosti , zavisno s koje strane, sporne i odluke AVNOJ-a, a da ne govorim o referendumu koji je bio '91.-'92.godine, više se i ne sjećam tačno. Prema tome, ovo je napor da Crna Gora prvi put iskorači ka onome što su demokratski standardi i da zaokruži jedno od rješenja na demokratski prihvatljiv način i ja mislim da bi tu apsolutno svi dobili i pristalice i oponenti i da u tom smislu treba raditi i postaviti tu vrstu standarda da to bude demokratsko rješenje, bez obzira kakvo će biti. I rješenje u kojem neće biti pobjednika i poraženog.I ako bi sad neki sličan istorijski primjer tražili u istoriji Crne Gore, bojim se da bi ga teško našli. Sa druge strane, retorika koja se upotrebljava u smislu istorijskih argumentacija može biti ovakva ili onakva, problematična ili manje problematična, ali čini mi se da je ovo jedan ispit, prije svega, civilizacijske zrelosti trenutno društva u Crnoj Gori.
RSE: Da li je po Vašem mišljenju postignuta ta civilizacijska zrelost društva u Crnoj Gori da može da istrpi?
RASTODER: Pa, ima nekih najava. Recimo, mene objektivno raduju najave predsjednika Pokreta za evropsku Srbiju i Crnu Goru , vidi se da je čovjek koji je dugo živio u Švajcarskoj i koji poziva na taj demokratski kapacitet i mislim da je to jedna energija koju treba iskoristiti. Istina, drugo je pitanje da li je to reprezentativni uzorak te grupacije koja, na primjer, po sociološkim istraživanjima, kao neke dominantne vrijednosti preferira neke ličnosti koji su sinonimi konflikta, sukoba, zla i krvi u posljednjih petnaestak godina na ovim prostorima.U svakom slučaju moj lični stav je da to ne treba da bude država, ako ona nema istorijsku zrelost da postane demokratski i civilizacijski zrela država. To je proces kojem treba dati istorijsku šansu, a da li će taj proces biti doveden do kraja ili ce biti odložen je stvar nečega što je suštinski i dubinski proces sazrijevanja društva i to niko pametan ne može da previđa, ali želim da Vas uvjerim da su ovo dominantna razmišljanja unutar onoga što simbolizuje Pokret za nezavisnu Crnu Goru. Ispoljavanje jednog maksimalnog demokratskog kapacitata, tolerantnosti prema drugoj strani, afirmacija vrijednosti evropskog društva i jedna normalna utakmica unutar koje ćemo se nadmetati u okviru onoga što je suštinski problem crnogorskog društva. A suštinski problem crnogorskog društva je po meni proces evropeizacije u svim segmentima. Od onoga što je suočavanje sa prošlošću, od onoga što je prljava ili čista tranzicija, manje prljava i čista, od onoga što je privatizacija do onoga što je evropska perspektiva ovih prostora.
