KARABEG:Nedavno je ministar vera u Vladi Srbije Milan Radulović izjavio da Crnogorska pravoslavna crkva ne može da gradi svoje verske objekte u Srbiji jer nije registrovana kao crkva. On je rekao da je ta crkva u Srbiji registrovana kao udruženje građana, a udruženja građana ne mogu graditi crkve. Slažete li se sa ovim gospodine Rankoviću?
RANKOVIĆ: Naravno da se slažem, jer ne samo u Srbiji, nego i u celome svetu, hramove i verske objekte mogu graditi samo verske organizacije, odnosno crkve.
STEVOVIĆ: Na pitanje da li će se graditi hram Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji, moj odgovor je - da. A na pitanje da li ćemo se pomiriti sa diskriminacijom crnogorskih vjernika, kojih u Srbiji ima 70.000, samo zato što su druge vjere moj odgovor je - ne. Mi hoćemo svoja prava i poručujemo Vladi Srbije i svim političkim partijama u Srbiji da ne odustajemo od svojih prava koje imamo kao građani Srbije. Neće se valjda jedino Crnogorcima u Srbiji naređivati iz Nemanjine 11, gdje je sjedište Vlade Srbije, u kojoj crkvi treba da se mole. Jasno je da Crnogorska pravoslavna crkva postoji, ona je zvanično registrovana u Crnoj Gori kao vjerska organizacija , a osnovana je prije više vijekova kao izraz želje crnogorskog naroda. Koliko znam, Srpska pravoslavna crkva nije registrovana u Crnoj Gori, ali to, naravno, prepreka za njeno djelovanje, pošto je Crna Gora zemlja koja priznaje savremena civilizacijska dostignuća u oblasti vjerskih sloboda.
RANKOVIĆ: Da bi jedna pravoslavna crkva bila crkva, ona mora da bude priznata od strane svih pravoslavnih crkava. Znači, ona dobija legitimitet jedino ako je priznaju kanonske crkve pravoslavnoga sveta, počev od Vaseljenske patrijaršije, pa do Ruske, Rumunske, Bugarske, Srpske crkve i tako dalje. Ovo udruženje građana koje sebe naziva Crnogorskom pravoslavnom crkvom nije kanonska pravoslavna crkva jer kanonska pravoslavna crkva na području teritorije Crne Gore jeste crkva čije je sedište u Cetinjskom manastiru i čiji je mitropolit njegovo visoko pravosveštenstvo arhiepiskop Amfilohije. Udruženje građana "Krstaš" iz Lovćenca koje hoće da gradi crkvu je civilno udruženje koje ne može da se bavi verskim i crkvenim poslovima sve dotle dok ne bude registrovano kao crkva i dok ta crkva ne bude priznata od strane svih pravoslavnih crkava.
KARABEG: Gospodine Stevoviću da li je Crnogorska pravoslavna crkva kanonska pravoslavna crkva?
STEVOVIĆ: Jasno je da je Crnogorska pravoslavna crkva autokefalna i jasno je da ne može nešto da ne postoji zato što to nekome ne odgovara. Crnogorci u Srbiji nemaju namjeru da se pravdaju i objašnjavaju zašto žele da koriste svoje pravo na slobodu vjeroispovijesti i da grade svoju crkvu. Jedino će vlasti u Srbiji morati da se pravdaju ako odbiju registraciju Crnogorske pravoslavne crkve ili zabrane gradnju njene crkve. No, neće se pravdati samo građanima Srbije, već i međunarodnom faktoru. Moraće da objasne zašto progone jednu naciju i njene pripadnike u Srbiji u 21. vijeku. Neka se niko ne zavarava da će se Crnogorci u Srbiji složiti s time da im bude zabranjena gradnja crkve u Srbiji, dok u isto vrijeme Srpska pravoslavna crkva slobodno djeluje u Crnoj Gori. Nijesmo mi ljudi drugoga reda da bismo prihvatili da nosimo žute trake oko ruke samo zato što ne pripadamo većinskoj naciji ili većinskoj vjeri u ovoj državi. Mi smo ravnopravni građanimi Srbije i ne pada napamet da se odričemo svojih vjerskih prava u korist druge crkve samo zato što to neko traži od nas. Ovo pitanje se neće smaći s dnevnog reda sve dok Crnogorci ne budu imali pravo na slobodu vjeroispovijesti u Srbiji. Ako ne bude dobre volje da se poštuje Ustav Srbije koji garantuje slobodu vjeroispovijesti, mi nećemo odustati od ravnopravnosti, makar ovaj proces trajao godinama. Mi nemamo šta da objašnjavamo. Naš zahtjev je jednostavan - hoćemo da gradimo svoju crkvu. Ko ima nešto protiv, neka se pravda.
RANKOVIĆ: Kada je gospodin Stevović prvi put rekao "mi smo druge vere", mislio sam da se radi o lapsusu. Međutim, sada je ponovo rekao "mi nećemo da se odričemo svoje vere i da pripadamo drugoj". Ovde se pre svega radi o istoj, pravoslavnoj veri. Pa čak i Crnogorci, hajde da prihvatimo da je to nacionalno opredeljenje, su svakako pripadnici pravoslavne veroispovesti. Ne radi se, dakle, o dve vere, već o jednoj, istoj pravoslavnoj veri. Međutim, gospodin Miraš Dedeić, koji je na čelu tog udruženja koje sebe naziva Crnogorskom paravoslavnom crkvom, nije duhovno lice, on je raščinjeni sveštenik koga niko ne priznaje. Voleo bih da mi gospodin Stevović kaže koja od pravoslavnih crkava u hrišćanskom svetu priznaje Crnogorsku pravoslavnu crkvu i gospodina Miraša Dedeića za njenog duhovnog poglavara.
STEVOVIĆ: Nakon pada srpske države pod okupaciju Otomanske imperije Srpska crkva je bila kontrolisana od strane patrijaršije u Carigradu. Za sve to vrijeme Crnogorska pravoslavna crkva je bila nezavisna i autokefalna crkva koja je bila u stalnom, viševijekovnom ratu sa Turcima. Crnogorska pravoslavna crkva je bila priznata i od strane Svetog sinoda Ruske pravoslavne crkve, kao i od ekumenskog patrijarha u Carigradu. Ja bih napomenuo da je 1219. godine Sava Nemanjić za mito dato caru Teodoru u Nikeji dobio nekanonsku, privremenu, usmenu saglasnost za osnivanje Srpske autokefalne arhiepiskopije. Car Dušan da bi se proglasio carem uzdiže Srpsku pravoslavnu crkvu na rang patrijaršije jer cara kruniše patrijarh. Tako je Srpska pravoslavna crkva nekanonski stekla svoj autokefalni status zbog čega je na nju bačena anatema od strane Vaseljenske patrijaršije. Za razliku od nje, Crnogorska pravoslavna crkva je stekla punu autokefalnost neprekidnom borbom svog naroda za slobodu, poštujući načelo - slobodan narod jednako samostalna država jednako autokefalna crkva. Srpska pravoslavna crkva kupuje tomos 1879. godine poslije Berlinskog kongresa, a zatim ga za milion i petsto hiljada švajcarskih franaka, odnosno 300 hiljada dukata u zlatu, kupuje ponovo 1920. godine. Postavlja se pitanje zašto Srpska pravoslavna crkva kupuje dva tomosa u vremenskom razmaku od 41 godine kada se on izdaje samo jednom? Odgovor je jednostavan. Ona je željela da tim aktom potvrdi svoje nekanonsko i nasilničko ponašanje prema Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i njezino ukidanje voljom kralja Aleksandra kao posljedica Podgoričke skupštine 1918. godine. Srpska pravoslavna crkva je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu do 1918. godine kao autokefalnu. Srpski istoričari i crkveni istoričari su priznavali Crnogorsku pravoslavnu crkvu: i Katić i Veselinović i Jevgenije Popović i Nikodim Milaš i Marinković i Jevrem Igumanović i Đoko Slijepčević i Vladimir Dedijer i Ljubomir Đurković i profesor bogoslovije Ćupić i Radoslav Grujić i Boško Striha i Branislav Đurđev i mnogi drugi. Crnogorsku pravoslavnu crkvu je priznala Ruska pravoslavna crkva o čemu svjedoči diptih iz 1850. godine, a Amfilohije je 1992. godine tražio da se to iz njega izbriše. Pisao je molbu ruskom patrijarhu Alekseju. Ruska crkva je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu još prije doba vladika iz dinastije Petrovića Njegoša. Vaseljenska crkva iz Carigrada je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu o čemu svjedoči sintagma iz 1855. godine koju je objavio srpski istoričar Nikodim Milaš. Crnogorska pravoslavna crkva nije tražila tomos od Carigrada jer je sa Carigradom vodila viševjekovni rat. Pa zar nije i ukaz kralja Aleksadra iz 1920. godine o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve dokaz njenog postojanja. U tom ukazu se kaže da Crnogorska pravoslavna crkva prestaje s radom. Ne može prestati sa radom nešto što ne postoji.
RANKOVIĆ: Staro je pravilo da kad čovek nema argumenata, onda prosipa bujicu reči. Sve ovo što je gospodin Stevović nabrojao odnosi se isključivo na pravoslavnu Mitropoliju crnogorsko-primorsku, čiji je poglavar arhiepiskop Amfilohije, mitropolit crnogorsko- primorski, a ne na nekakvo samozvano udruženje građana koje sebe naziva crkvom. To prebacivanje Srpskoj pravoslavnoj crkvi kako je ona kupila tomos o autokefalnosti je toliko stara i zlonamerna priča da je uopšte ne treba ni komentarisati. To je svojevremeno ohridski arhiepiskop Homatijan prebacivao svetom Savi, međutim vreme i vekovi su pokazali da je Srpska pravoslavna crkva obogatila pravoslavlje i hrišćanstvo brojnim svetiteljima i značajnim duhovnim iskustvima. Ali, ja ponovo molim gospodina Stevovića da mi kaže da li igde u svetu ima i naznake da neko planira ili pomišlja da prizna Miraša Dedeića i njegove pristalice kao pravoslavnu kanonsku crkvu.
STEVOVIĆ: Crnogorska pravoslavna crkva je registrovana i u Rusiji, i u Hrvatskoj, i u Austriji, i u Sjedinjenim Američkim Državama i u Australiji. Tamo već egzistiraju naše crkvene opštine i pristupilo se izgradnji vjerskih objekata. Crnogorsku pravoslavnu crkvu – to je veoma poznato – priznaju Bugarska, Gruzijska i Italijanska pravoslavna crkva, kao i više manjih crkava. Mislim da je svima jasno da nije potrebno da se crkve između sebe priznaju, jer to nijesu države i diplomatska predstavništva. Crkva živi sama za sebe.
RANKOVIĆ: Nijedna kanonska pravoslavna crkva ne priznaje to civilno udruženje građana koje sebe naziva crkvom. Međutim, ukoliko u tim zemljama, koje je pomenuo gospodin Stevović, postoje nekakva slična nekanonska udruženja, ne poričem da je moguće da se oni međusobno priznaju. Znam, na primer, da u Bugarskoj postoji raskol, pa je moguće da se nekakva tamošnja raskolnička crkva ili družina i ova u Crnoj Gori, na čelu sa Mirašem Dedeićem, međusobno priznaju.
STEVOVIĆ: Srpska crkva vrši zatiranje Crnogoraca, Crnogorske pravoslavne crkve i same Crne Gore čime se potvrđuje protivjevanđeljski i protivekumenski karakter srpskog pravoslavlja. Ja bih to nazvao srpskim pravoslavnim fundamentalizmom koji propovijeda da Srbi imaju sve ono što drugi nemaju. Po toj logici sve je srpsko: srpska su jaja, srpski je Badnjak, svijeća je srpska, govori se o srpskom krštenju, srpskom Božiću, srpskoj Novoj godini, srpskom Olimpu, srpskoj Sparti, srpskoj vjeri, Crnogorci su Srbi, Makedonci su Srbi, srpski je Bog, to jest Bog je Srbin. Istorijski korijeni te logike su u organskom srastanju osvajačke srpske države, Srpske pravoslavne crkve i srpske vjere. U tom duhu je nastao i Zakon o crkvama i vjerskim zajednicama Republike Srbije gdje se u članu 19, koji se odnosi na naziv vjerske organizacije, kaže da se u registar ne može upisati vjerska organizacija čiji naziv ili dio naziva izražava identitet vjerske zajednice ili vjerske organizacije koja je već upisana u registar. Po ovom zakonu se vrši diskriminacija etničkih Crnogoraca u Srbiji i krše njihova vjerska i ljudska prava. Ujedno, ovakvim diskriminatorskim postupkom Srbija krši i svoj sopstveni ustav kojim je zagarantovano pravo na slobodu vjeroispovijesti.
RANKOVIĆ: Toliko je Srpska pravoslavna crkva diskriminatorska i toliko su Srbi hegemonisti da je, recimo, odmah posle formiranja srpske patrijaršije 1920. godine, drugi srpski patrijarh i poglavar Srpske pravoslavne crkve bio je veliki jerarh Gavrilo Dožić koji je bio Crnogorac. Jedan od danas najuglednijih arhijereja Srpske pravoslavne crkve je njegovo visoko preosveštenstvo mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, koji je bio jedan od kandidata za izbor patrijarha, kada je izabrana njegova svetost patrijarh Pavle. On i danas apsolutno slovi kao jedan od prvih kandidata za poglavara Srpske pravoslavne crkve. Dakle, potpuno je neumesno i neargumentovano tvrditi da je Srpska pravoslavna crkva diskriminatorska i da želi da iskoreni crnogorsku veru. Međutim, ja imam jedan predlog i savet. Ako zbilja kod Crnogoraca postoji jaka želja da imaju svoju samostalnu crkvu treba da kod svih pomesnih pravoslavnih crkava pokrenu pitanje svoga priznavanja, to jeste dobivanja autokefalije. Ako to priznanje dobiju, istog trenutka će ceo svet, pa i mi Srbi, priznati da je to samostalna crkva.
STEVOVIĆ: Zašto se ne može registrovati Crnogorska pravoslavna crkva u Srbiji, a može u Hrvatskoj, Rusiji, Austriji, Americi, Australiji i raznim drugim državama? Zašto Crnogorci ne mogu da ostvare svoja ljudska i vjerska prava u Srbiji čak ni sada kada im je čitav svijet priznao državu? Zašto samo Srbija i Srpska pravoslavna crkva negiraju i poriču Crnogorsku pravoslavnu crkvu, Crnogorce pa i crnogorsku državu smatrajući je srpskom, to jest drugom srpskom nezavisnom državom? Na ova pitanja treba da odgovori Srbija, srpski narod, srpska inteligencija, pa i sama Srpska pravoslavna crkva. Srpska pravoslavna crkva i njeni vjernici mogu odgovoriti na to pitanje tek kada se izvrši proces lustracije i denacifikacije Srba i Srbije kao epilog njihovog učešća u ratovima na tlu bivše Jugoslavije. Napomenuo bih da je Nikolai Velimirović učio da je srpski nacionalizam najstariji u Evropi. A još se u "Načrtaniju" Ilije Garašanina iz daleke 1844. godine navodi se da je Dušanovo carstvo preuzelo ulogu "drugog Rima". U tom duhu djeluje i Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori denacionalizujući Crnogorce, devastirajući njene spomenike i predstavljajući najveću prepreku evropskoj emancipaciji crnogorskog društva.
KARABEG: Gospodine Rankoviću, da li Srpska pravoslavna crkva priznaje crnogorsku naciju?
RANKOVIĆ: Pravo da vam kažem nema nikakvog zvaničnog dekreta. Ne postoji dokument kojim je Srpska pravoslavna crkva priznala ili nije priznala Crnogorce kao naciju. Ako pitate mene lično, ja priznajem pravo svakom čoveku da sebe proglasi ovim ili onim, da kaže - ja sam rođen tu i tu i ja sam to i to.
KARABEG: Da li vlast Srbije time što neće da registruje Crnogorsku pravoslavnu crkvu i što joj ne dozvoljava da gradi svoje hramove ugrožava slobodu verosipovesti Crnogoraca koji žive u Srbiji, kako tvrdi gospodin Stevović?
RANKOVIĆ: Želeo bih da raščistimo jednu stvar kada upotrebljavamo izraz Crnogorska pravoslavna crkva. Jedina Crnogorska pravoslavna crkva je ona čiji je poglavar i mitropolit Amfilohije. Tu crkvu priznaje ceo svet i tu crkvu priznajemo i mi ovde u Srbiji. Ovo što vi pominjete je civilno udruženje građana, to nije crkva. Srpski narod, srpska država i Srpska pravoslavna crkva priznaju jedino crkvu gospodina Amfilohija. Udruženje, na čijem je čelu Miraš Dedeić, samo sebe zove Crnogorskom pravoslavnom crkvom. To je praktično isto kao kada bi sebe proglasili naslednicima nekog spartanskog kralja ili kao kada bih ja u Valjevu proglasio Srpsku pravoslavnu crkvu, a sebe patrijarhom. Pa ko bi živi u svetu to priznao? Po ustavu i zakonu ove zemlje, crkve, bogomolje, hramove, verske objekte mogu da grade samo kanonski priznate crkve. Gospodin Stevović i njegove pristalice mogu da grade crkvu u Lovćencu, ali samo sa blagoslovom nadležnog episkopa Bačke eparhije, gospodina Irineja Bulovića.
STEVOVIĆ: Crnogorskog mitropolita na čelo Crnogorske pravoslavne crkve nije postavljao pećki patrijarh, niti mu je političke prerogative i klerikalne vlasti dodjeljivao sultan carskom ispravom ili pak neki drugi organ bilo koje strane države, pa samim tim neće ni danas Crnogorska pravoslavna crkva dozvoljavati da joj izgradnju odobrava bilo koja druga crkva, makar to bila i Srpska pravoslavna crkva. Nas dozvola Srpske crkve ne interesuje jer su se crnogorske vladike uvijek birala izjašnjavanjem Crnogoraca, okupljenih pod otvorenim nebom ispred Cetinjskog manastira. Neka niko ne misli da ćemo pognuti glavu i moliti druge da nam dozvole da uživamo vjerske slobode koje nam pripadaju. Mi ćemo podnijeti zahtjev za registraciju Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji. U slučaju da budemo odbijeni, idemo dalje, žalićemo se Ustavnom sudu Srbije, a ako i to ne prođe, idemo u Ženevu, Strasbur, idemo do kraja. Moramo se boriti da dobijemo sva prava koja imaju i druge nacionalne zajednice koje žive u multietničkoj, multikulturnoj i multikonfesionalnoj Srbiji. A mi smo etnička zajednica od 70.000 ljudi.
RANKOVIĆ: Voleo bih da znam datum kada se Crnogorska pravoslavna crkva registrovala u cetinskoj opštini kao verska organizacija, koliko je prošlo godina od tada, kakva je to njena tradicija?
STEVOVIĆ: Crnogorska pravoslavna crkva je bila samostalna 700 godina, od 1220. do 1920. godine. I za tih 700 godina na njenom tronu je bilo 44 mitropolita. Svi mitropoliti su bili Crnogorci, izuzev jednog za vrijeme knjaza Danila, kada je knjaz Danilo prekinuo teokratiju i postao samo svjetovni vladar dinastije Petrovića, odvojio, dakle, crkvu od države. Tada je na tron Crnogorske pravoslavne crkve došao Nikanor Ivanović, Srbin iz Zadra. On je učestvovao u atentatu na knjaza Danila nekoliko godina kasnije, a nakon toga je pobjegao iz Crne Gore.
RANKOVIĆ: Malopre ste rekli da se vaša crkva legalno registrovala u Crnoj Gori. Možete li mi reći datum kada se to udruženje građana registrovalo, kako kažu u štampi, u nekoj crnogorskoj mesnoj zajednici ili opštini kao Crnogorska pravoslavna crkva. Koje godine je to bilo?
STEVOVIĆ: Do 1920. godine Crnogorska crkva je bila autokefalna, a 30. oktobra te nesrećne godine ona je nasilno ukinuta. Stvoreno je ujedinjeno srpsko kraljevstvo koje je evoluiralo pod različitim imenima, najprije kao Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, zatim kao Kraljevina Jugoslavija i konačno kao Socijalističke Federativne Republike Jugoslavija, sve do 1993. godine kada je veliko srpsko ujedinjeno kraljevstvo počelo da se raspada. U tom trenutku je došla demokratija i stvoreni su uslovi da se registruje i da ponovo počne sa radom Crnogorska pravoslavna crkva, koja sve to vrijeme nije bila nestala, već jednostavno nije bila u mogućnosti da funkconiše.
RANKOVIĆ: Znači 1993. godine. Dakle ta crkva ima tradiciju od 13 godina, a u Cetinjskom manastiru je ostao poglavar pravoslavne crkve u Crnoj Gori mitropolit Amfilohije. Velika crnogorska svetinja manastir Ostrog također je pod jurisdikcijom te mitropolije, što je sasvim ispravno i dobro, zatim manastir Savina i mnoge druge svetinje i crkve po Crnoj Gori. Ovde se radi, ponavljam, o jednom samozvanom, civilnom, građanskom udruženju. Nemam ništa protiv toga da jedno takvo udruženje postoji, ali ono ne može sebe nazivati crkvom. Ako jednoga dana bude volja celoga crnogorskog naroda da ima svoju samostalnu crkvu, zna se put - to je traženja priznanja od svih pomesnih pravoslavnih crkava. Ali, koliko znam, veoma je mali broj Crnogoraca koji izražavaju tu zelju i koji pripadaju udruženju koje se zove Crnogorska pravoslavna crkva na čijem je čelu gospodin Miraš Dedeić.
STEVOVIĆ: Srpska pravoslavna crkva je u Crnoj Gori od 1920. godine, sjedište joj je u Cetinjskom manastiru, a njeni vjernici u Crnoj Gori su Srbi. Ima ih oko 30 posto. Crnogorci su vjernici Crnogorske pravoslavne crkve. To nije mala grupa ljudi. Svako ko se izjašnjava kao Crnogorac vjernik je Crnogorske pravoslavne crkve. Ne postoji nijedan Crnogorac koji je vjernik neke druge crkve osim Crnogorske. Ja tu ne vidim apsolutno nikakav problem. Jedini problem je u tome što jedna crkva želi da primorava neke druge vjernike da ulaze u njene hramove i da se mole pred njenim oltarom.
KARABEG: I na kraju, da li mislite da će Crnogorci koji žive u Srbiji i pripadaju Crnogorskoj pravoslavnoj dobiti svoj hram u Lovćencu, gde nameravaju da ga grade?
STEVOVIĆ: Ja sam u to uvjeren i pozivam i Radio Slobodna Evropa i predstavnike Srpske pravoslavne crkve da dođu i prisustvuju osvještavanju temelja hrama Svetog Pravednog Ivana Crnojevića u Lovćencu. Mislim da bi prisustvo velikodostojnika Srpske pravoslavne crkve bilo dobrodošlo kao prilog toleranciji na ovim prostorima i potvrda bliskosti između crnogorskog i srpskog naroda i naše dvije države. Ponavljam, ubijeđen sam da će se realizovati projekat igradnje crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji.
RANKOVIĆ: Možda će oni na neki način uspeti da osvete temelje tog hrama i da ga podignu, ali ponavljam po stoti put, ovde se ne radi ni o kakvoj crkvi. To je produkt jednog vremena, jednog političkog incident koji se dogodio 1993. godine. I taj hram, ako bude podignut, ostaće kao spomenik jednog tragičnog vremena i naših gluposti. Mislim da to nikada neće biti crkva i da će verujući narod u Crnoj Gori i dalje pripadati tamo gde i treba da pripada - svojoj crkvi u Crnoj Gori koja je u sastavu kanonski priznate, autokefalne Srpske pravoslavne crkve. A verujući ljudi Lovćenca znaju put ako žele da grade hram, a to je da se obrate svome kanonskom episkopu, gospodinu Irineju Buloviću, čije je sedište u Novom Sadu. Uveren sam da nikakvih problema neće biti, da će on doći i osvetiti hram, hram u kome će se svi moći da se mole Bogu, i Srbi, i Crnogorci, i Rusini, i Slovaci, i Česi, i nikada se niko u tom hramu neće osetiti kao tuđin. Naprotiv, svako će se osećati kao svoj na svome. Sve drugo je, što bi Njegoš rekao, zabadanje trna u zdravu nogu.
RANKOVIĆ: Naravno da se slažem, jer ne samo u Srbiji, nego i u celome svetu, hramove i verske objekte mogu graditi samo verske organizacije, odnosno crkve.
STEVOVIĆ: Na pitanje da li će se graditi hram Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji, moj odgovor je - da. A na pitanje da li ćemo se pomiriti sa diskriminacijom crnogorskih vjernika, kojih u Srbiji ima 70.000, samo zato što su druge vjere moj odgovor je - ne. Mi hoćemo svoja prava i poručujemo Vladi Srbije i svim političkim partijama u Srbiji da ne odustajemo od svojih prava koje imamo kao građani Srbije. Neće se valjda jedino Crnogorcima u Srbiji naređivati iz Nemanjine 11, gdje je sjedište Vlade Srbije, u kojoj crkvi treba da se mole. Jasno je da Crnogorska pravoslavna crkva postoji, ona je zvanično registrovana u Crnoj Gori kao vjerska organizacija , a osnovana je prije više vijekova kao izraz želje crnogorskog naroda. Koliko znam, Srpska pravoslavna crkva nije registrovana u Crnoj Gori, ali to, naravno, prepreka za njeno djelovanje, pošto je Crna Gora zemlja koja priznaje savremena civilizacijska dostignuća u oblasti vjerskih sloboda.
RANKOVIĆ: Da bi jedna pravoslavna crkva bila crkva, ona mora da bude priznata od strane svih pravoslavnih crkava. Znači, ona dobija legitimitet jedino ako je priznaju kanonske crkve pravoslavnoga sveta, počev od Vaseljenske patrijaršije, pa do Ruske, Rumunske, Bugarske, Srpske crkve i tako dalje. Ovo udruženje građana koje sebe naziva Crnogorskom pravoslavnom crkvom nije kanonska pravoslavna crkva jer kanonska pravoslavna crkva na području teritorije Crne Gore jeste crkva čije je sedište u Cetinjskom manastiru i čiji je mitropolit njegovo visoko pravosveštenstvo arhiepiskop Amfilohije. Udruženje građana "Krstaš" iz Lovćenca koje hoće da gradi crkvu je civilno udruženje koje ne može da se bavi verskim i crkvenim poslovima sve dotle dok ne bude registrovano kao crkva i dok ta crkva ne bude priznata od strane svih pravoslavnih crkava.
KARABEG: Gospodine Stevoviću da li je Crnogorska pravoslavna crkva kanonska pravoslavna crkva?
STEVOVIĆ: Jasno je da je Crnogorska pravoslavna crkva autokefalna i jasno je da ne može nešto da ne postoji zato što to nekome ne odgovara. Crnogorci u Srbiji nemaju namjeru da se pravdaju i objašnjavaju zašto žele da koriste svoje pravo na slobodu vjeroispovijesti i da grade svoju crkvu. Jedino će vlasti u Srbiji morati da se pravdaju ako odbiju registraciju Crnogorske pravoslavne crkve ili zabrane gradnju njene crkve. No, neće se pravdati samo građanima Srbije, već i međunarodnom faktoru. Moraće da objasne zašto progone jednu naciju i njene pripadnike u Srbiji u 21. vijeku. Neka se niko ne zavarava da će se Crnogorci u Srbiji složiti s time da im bude zabranjena gradnja crkve u Srbiji, dok u isto vrijeme Srpska pravoslavna crkva slobodno djeluje u Crnoj Gori. Nijesmo mi ljudi drugoga reda da bismo prihvatili da nosimo žute trake oko ruke samo zato što ne pripadamo većinskoj naciji ili većinskoj vjeri u ovoj državi. Mi smo ravnopravni građanimi Srbije i ne pada napamet da se odričemo svojih vjerskih prava u korist druge crkve samo zato što to neko traži od nas. Ovo pitanje se neće smaći s dnevnog reda sve dok Crnogorci ne budu imali pravo na slobodu vjeroispovijesti u Srbiji. Ako ne bude dobre volje da se poštuje Ustav Srbije koji garantuje slobodu vjeroispovijesti, mi nećemo odustati od ravnopravnosti, makar ovaj proces trajao godinama. Mi nemamo šta da objašnjavamo. Naš zahtjev je jednostavan - hoćemo da gradimo svoju crkvu. Ko ima nešto protiv, neka se pravda.
RANKOVIĆ: Kada je gospodin Stevović prvi put rekao "mi smo druge vere", mislio sam da se radi o lapsusu. Međutim, sada je ponovo rekao "mi nećemo da se odričemo svoje vere i da pripadamo drugoj". Ovde se pre svega radi o istoj, pravoslavnoj veri. Pa čak i Crnogorci, hajde da prihvatimo da je to nacionalno opredeljenje, su svakako pripadnici pravoslavne veroispovesti. Ne radi se, dakle, o dve vere, već o jednoj, istoj pravoslavnoj veri. Međutim, gospodin Miraš Dedeić, koji je na čelu tog udruženja koje sebe naziva Crnogorskom paravoslavnom crkvom, nije duhovno lice, on je raščinjeni sveštenik koga niko ne priznaje. Voleo bih da mi gospodin Stevović kaže koja od pravoslavnih crkava u hrišćanskom svetu priznaje Crnogorsku pravoslavnu crkvu i gospodina Miraša Dedeića za njenog duhovnog poglavara.
STEVOVIĆ: Nakon pada srpske države pod okupaciju Otomanske imperije Srpska crkva je bila kontrolisana od strane patrijaršije u Carigradu. Za sve to vrijeme Crnogorska pravoslavna crkva je bila nezavisna i autokefalna crkva koja je bila u stalnom, viševijekovnom ratu sa Turcima. Crnogorska pravoslavna crkva je bila priznata i od strane Svetog sinoda Ruske pravoslavne crkve, kao i od ekumenskog patrijarha u Carigradu. Ja bih napomenuo da je 1219. godine Sava Nemanjić za mito dato caru Teodoru u Nikeji dobio nekanonsku, privremenu, usmenu saglasnost za osnivanje Srpske autokefalne arhiepiskopije. Car Dušan da bi se proglasio carem uzdiže Srpsku pravoslavnu crkvu na rang patrijaršije jer cara kruniše patrijarh. Tako je Srpska pravoslavna crkva nekanonski stekla svoj autokefalni status zbog čega je na nju bačena anatema od strane Vaseljenske patrijaršije. Za razliku od nje, Crnogorska pravoslavna crkva je stekla punu autokefalnost neprekidnom borbom svog naroda za slobodu, poštujući načelo - slobodan narod jednako samostalna država jednako autokefalna crkva. Srpska pravoslavna crkva kupuje tomos 1879. godine poslije Berlinskog kongresa, a zatim ga za milion i petsto hiljada švajcarskih franaka, odnosno 300 hiljada dukata u zlatu, kupuje ponovo 1920. godine. Postavlja se pitanje zašto Srpska pravoslavna crkva kupuje dva tomosa u vremenskom razmaku od 41 godine kada se on izdaje samo jednom? Odgovor je jednostavan. Ona je željela da tim aktom potvrdi svoje nekanonsko i nasilničko ponašanje prema Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i njezino ukidanje voljom kralja Aleksandra kao posljedica Podgoričke skupštine 1918. godine. Srpska pravoslavna crkva je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu do 1918. godine kao autokefalnu. Srpski istoričari i crkveni istoričari su priznavali Crnogorsku pravoslavnu crkvu: i Katić i Veselinović i Jevgenije Popović i Nikodim Milaš i Marinković i Jevrem Igumanović i Đoko Slijepčević i Vladimir Dedijer i Ljubomir Đurković i profesor bogoslovije Ćupić i Radoslav Grujić i Boško Striha i Branislav Đurđev i mnogi drugi. Crnogorsku pravoslavnu crkvu je priznala Ruska pravoslavna crkva o čemu svjedoči diptih iz 1850. godine, a Amfilohije je 1992. godine tražio da se to iz njega izbriše. Pisao je molbu ruskom patrijarhu Alekseju. Ruska crkva je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu još prije doba vladika iz dinastije Petrovića Njegoša. Vaseljenska crkva iz Carigrada je priznavala Crnogorsku pravoslavnu crkvu o čemu svjedoči sintagma iz 1855. godine koju je objavio srpski istoričar Nikodim Milaš. Crnogorska pravoslavna crkva nije tražila tomos od Carigrada jer je sa Carigradom vodila viševjekovni rat. Pa zar nije i ukaz kralja Aleksadra iz 1920. godine o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve dokaz njenog postojanja. U tom ukazu se kaže da Crnogorska pravoslavna crkva prestaje s radom. Ne može prestati sa radom nešto što ne postoji.
RANKOVIĆ: Staro je pravilo da kad čovek nema argumenata, onda prosipa bujicu reči. Sve ovo što je gospodin Stevović nabrojao odnosi se isključivo na pravoslavnu Mitropoliju crnogorsko-primorsku, čiji je poglavar arhiepiskop Amfilohije, mitropolit crnogorsko- primorski, a ne na nekakvo samozvano udruženje građana koje sebe naziva crkvom. To prebacivanje Srpskoj pravoslavnoj crkvi kako je ona kupila tomos o autokefalnosti je toliko stara i zlonamerna priča da je uopšte ne treba ni komentarisati. To je svojevremeno ohridski arhiepiskop Homatijan prebacivao svetom Savi, međutim vreme i vekovi su pokazali da je Srpska pravoslavna crkva obogatila pravoslavlje i hrišćanstvo brojnim svetiteljima i značajnim duhovnim iskustvima. Ali, ja ponovo molim gospodina Stevovića da mi kaže da li igde u svetu ima i naznake da neko planira ili pomišlja da prizna Miraša Dedeića i njegove pristalice kao pravoslavnu kanonsku crkvu.
STEVOVIĆ: Crnogorska pravoslavna crkva je registrovana i u Rusiji, i u Hrvatskoj, i u Austriji, i u Sjedinjenim Američkim Državama i u Australiji. Tamo već egzistiraju naše crkvene opštine i pristupilo se izgradnji vjerskih objekata. Crnogorsku pravoslavnu crkvu – to je veoma poznato – priznaju Bugarska, Gruzijska i Italijanska pravoslavna crkva, kao i više manjih crkava. Mislim da je svima jasno da nije potrebno da se crkve između sebe priznaju, jer to nijesu države i diplomatska predstavništva. Crkva živi sama za sebe.
RANKOVIĆ: Nijedna kanonska pravoslavna crkva ne priznaje to civilno udruženje građana koje sebe naziva crkvom. Međutim, ukoliko u tim zemljama, koje je pomenuo gospodin Stevović, postoje nekakva slična nekanonska udruženja, ne poričem da je moguće da se oni međusobno priznaju. Znam, na primer, da u Bugarskoj postoji raskol, pa je moguće da se nekakva tamošnja raskolnička crkva ili družina i ova u Crnoj Gori, na čelu sa Mirašem Dedeićem, međusobno priznaju.
STEVOVIĆ: Srpska crkva vrši zatiranje Crnogoraca, Crnogorske pravoslavne crkve i same Crne Gore čime se potvrđuje protivjevanđeljski i protivekumenski karakter srpskog pravoslavlja. Ja bih to nazvao srpskim pravoslavnim fundamentalizmom koji propovijeda da Srbi imaju sve ono što drugi nemaju. Po toj logici sve je srpsko: srpska su jaja, srpski je Badnjak, svijeća je srpska, govori se o srpskom krštenju, srpskom Božiću, srpskoj Novoj godini, srpskom Olimpu, srpskoj Sparti, srpskoj vjeri, Crnogorci su Srbi, Makedonci su Srbi, srpski je Bog, to jest Bog je Srbin. Istorijski korijeni te logike su u organskom srastanju osvajačke srpske države, Srpske pravoslavne crkve i srpske vjere. U tom duhu je nastao i Zakon o crkvama i vjerskim zajednicama Republike Srbije gdje se u članu 19, koji se odnosi na naziv vjerske organizacije, kaže da se u registar ne može upisati vjerska organizacija čiji naziv ili dio naziva izražava identitet vjerske zajednice ili vjerske organizacije koja je već upisana u registar. Po ovom zakonu se vrši diskriminacija etničkih Crnogoraca u Srbiji i krše njihova vjerska i ljudska prava. Ujedno, ovakvim diskriminatorskim postupkom Srbija krši i svoj sopstveni ustav kojim je zagarantovano pravo na slobodu vjeroispovijesti.
RANKOVIĆ: Toliko je Srpska pravoslavna crkva diskriminatorska i toliko su Srbi hegemonisti da je, recimo, odmah posle formiranja srpske patrijaršije 1920. godine, drugi srpski patrijarh i poglavar Srpske pravoslavne crkve bio je veliki jerarh Gavrilo Dožić koji je bio Crnogorac. Jedan od danas najuglednijih arhijereja Srpske pravoslavne crkve je njegovo visoko preosveštenstvo mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, koji je bio jedan od kandidata za izbor patrijarha, kada je izabrana njegova svetost patrijarh Pavle. On i danas apsolutno slovi kao jedan od prvih kandidata za poglavara Srpske pravoslavne crkve. Dakle, potpuno je neumesno i neargumentovano tvrditi da je Srpska pravoslavna crkva diskriminatorska i da želi da iskoreni crnogorsku veru. Međutim, ja imam jedan predlog i savet. Ako zbilja kod Crnogoraca postoji jaka želja da imaju svoju samostalnu crkvu treba da kod svih pomesnih pravoslavnih crkava pokrenu pitanje svoga priznavanja, to jeste dobivanja autokefalije. Ako to priznanje dobiju, istog trenutka će ceo svet, pa i mi Srbi, priznati da je to samostalna crkva.
STEVOVIĆ: Zašto se ne može registrovati Crnogorska pravoslavna crkva u Srbiji, a može u Hrvatskoj, Rusiji, Austriji, Americi, Australiji i raznim drugim državama? Zašto Crnogorci ne mogu da ostvare svoja ljudska i vjerska prava u Srbiji čak ni sada kada im je čitav svijet priznao državu? Zašto samo Srbija i Srpska pravoslavna crkva negiraju i poriču Crnogorsku pravoslavnu crkvu, Crnogorce pa i crnogorsku državu smatrajući je srpskom, to jest drugom srpskom nezavisnom državom? Na ova pitanja treba da odgovori Srbija, srpski narod, srpska inteligencija, pa i sama Srpska pravoslavna crkva. Srpska pravoslavna crkva i njeni vjernici mogu odgovoriti na to pitanje tek kada se izvrši proces lustracije i denacifikacije Srba i Srbije kao epilog njihovog učešća u ratovima na tlu bivše Jugoslavije. Napomenuo bih da je Nikolai Velimirović učio da je srpski nacionalizam najstariji u Evropi. A još se u "Načrtaniju" Ilije Garašanina iz daleke 1844. godine navodi se da je Dušanovo carstvo preuzelo ulogu "drugog Rima". U tom duhu djeluje i Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori denacionalizujući Crnogorce, devastirajući njene spomenike i predstavljajući najveću prepreku evropskoj emancipaciji crnogorskog društva.
KARABEG: Gospodine Rankoviću, da li Srpska pravoslavna crkva priznaje crnogorsku naciju?
RANKOVIĆ: Pravo da vam kažem nema nikakvog zvaničnog dekreta. Ne postoji dokument kojim je Srpska pravoslavna crkva priznala ili nije priznala Crnogorce kao naciju. Ako pitate mene lično, ja priznajem pravo svakom čoveku da sebe proglasi ovim ili onim, da kaže - ja sam rođen tu i tu i ja sam to i to.
KARABEG: Da li vlast Srbije time što neće da registruje Crnogorsku pravoslavnu crkvu i što joj ne dozvoljava da gradi svoje hramove ugrožava slobodu verosipovesti Crnogoraca koji žive u Srbiji, kako tvrdi gospodin Stevović?
RANKOVIĆ: Želeo bih da raščistimo jednu stvar kada upotrebljavamo izraz Crnogorska pravoslavna crkva. Jedina Crnogorska pravoslavna crkva je ona čiji je poglavar i mitropolit Amfilohije. Tu crkvu priznaje ceo svet i tu crkvu priznajemo i mi ovde u Srbiji. Ovo što vi pominjete je civilno udruženje građana, to nije crkva. Srpski narod, srpska država i Srpska pravoslavna crkva priznaju jedino crkvu gospodina Amfilohija. Udruženje, na čijem je čelu Miraš Dedeić, samo sebe zove Crnogorskom pravoslavnom crkvom. To je praktično isto kao kada bi sebe proglasili naslednicima nekog spartanskog kralja ili kao kada bih ja u Valjevu proglasio Srpsku pravoslavnu crkvu, a sebe patrijarhom. Pa ko bi živi u svetu to priznao? Po ustavu i zakonu ove zemlje, crkve, bogomolje, hramove, verske objekte mogu da grade samo kanonski priznate crkve. Gospodin Stevović i njegove pristalice mogu da grade crkvu u Lovćencu, ali samo sa blagoslovom nadležnog episkopa Bačke eparhije, gospodina Irineja Bulovića.
STEVOVIĆ: Crnogorskog mitropolita na čelo Crnogorske pravoslavne crkve nije postavljao pećki patrijarh, niti mu je političke prerogative i klerikalne vlasti dodjeljivao sultan carskom ispravom ili pak neki drugi organ bilo koje strane države, pa samim tim neće ni danas Crnogorska pravoslavna crkva dozvoljavati da joj izgradnju odobrava bilo koja druga crkva, makar to bila i Srpska pravoslavna crkva. Nas dozvola Srpske crkve ne interesuje jer su se crnogorske vladike uvijek birala izjašnjavanjem Crnogoraca, okupljenih pod otvorenim nebom ispred Cetinjskog manastira. Neka niko ne misli da ćemo pognuti glavu i moliti druge da nam dozvole da uživamo vjerske slobode koje nam pripadaju. Mi ćemo podnijeti zahtjev za registraciju Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji. U slučaju da budemo odbijeni, idemo dalje, žalićemo se Ustavnom sudu Srbije, a ako i to ne prođe, idemo u Ženevu, Strasbur, idemo do kraja. Moramo se boriti da dobijemo sva prava koja imaju i druge nacionalne zajednice koje žive u multietničkoj, multikulturnoj i multikonfesionalnoj Srbiji. A mi smo etnička zajednica od 70.000 ljudi.
RANKOVIĆ: Voleo bih da znam datum kada se Crnogorska pravoslavna crkva registrovala u cetinskoj opštini kao verska organizacija, koliko je prošlo godina od tada, kakva je to njena tradicija?
STEVOVIĆ: Crnogorska pravoslavna crkva je bila samostalna 700 godina, od 1220. do 1920. godine. I za tih 700 godina na njenom tronu je bilo 44 mitropolita. Svi mitropoliti su bili Crnogorci, izuzev jednog za vrijeme knjaza Danila, kada je knjaz Danilo prekinuo teokratiju i postao samo svjetovni vladar dinastije Petrovića, odvojio, dakle, crkvu od države. Tada je na tron Crnogorske pravoslavne crkve došao Nikanor Ivanović, Srbin iz Zadra. On je učestvovao u atentatu na knjaza Danila nekoliko godina kasnije, a nakon toga je pobjegao iz Crne Gore.
RANKOVIĆ: Malopre ste rekli da se vaša crkva legalno registrovala u Crnoj Gori. Možete li mi reći datum kada se to udruženje građana registrovalo, kako kažu u štampi, u nekoj crnogorskoj mesnoj zajednici ili opštini kao Crnogorska pravoslavna crkva. Koje godine je to bilo?
STEVOVIĆ: Do 1920. godine Crnogorska crkva je bila autokefalna, a 30. oktobra te nesrećne godine ona je nasilno ukinuta. Stvoreno je ujedinjeno srpsko kraljevstvo koje je evoluiralo pod različitim imenima, najprije kao Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, zatim kao Kraljevina Jugoslavija i konačno kao Socijalističke Federativne Republike Jugoslavija, sve do 1993. godine kada je veliko srpsko ujedinjeno kraljevstvo počelo da se raspada. U tom trenutku je došla demokratija i stvoreni su uslovi da se registruje i da ponovo počne sa radom Crnogorska pravoslavna crkva, koja sve to vrijeme nije bila nestala, već jednostavno nije bila u mogućnosti da funkconiše.
RANKOVIĆ: Znači 1993. godine. Dakle ta crkva ima tradiciju od 13 godina, a u Cetinjskom manastiru je ostao poglavar pravoslavne crkve u Crnoj Gori mitropolit Amfilohije. Velika crnogorska svetinja manastir Ostrog također je pod jurisdikcijom te mitropolije, što je sasvim ispravno i dobro, zatim manastir Savina i mnoge druge svetinje i crkve po Crnoj Gori. Ovde se radi, ponavljam, o jednom samozvanom, civilnom, građanskom udruženju. Nemam ništa protiv toga da jedno takvo udruženje postoji, ali ono ne može sebe nazivati crkvom. Ako jednoga dana bude volja celoga crnogorskog naroda da ima svoju samostalnu crkvu, zna se put - to je traženja priznanja od svih pomesnih pravoslavnih crkava. Ali, koliko znam, veoma je mali broj Crnogoraca koji izražavaju tu zelju i koji pripadaju udruženju koje se zove Crnogorska pravoslavna crkva na čijem je čelu gospodin Miraš Dedeić.
STEVOVIĆ: Srpska pravoslavna crkva je u Crnoj Gori od 1920. godine, sjedište joj je u Cetinjskom manastiru, a njeni vjernici u Crnoj Gori su Srbi. Ima ih oko 30 posto. Crnogorci su vjernici Crnogorske pravoslavne crkve. To nije mala grupa ljudi. Svako ko se izjašnjava kao Crnogorac vjernik je Crnogorske pravoslavne crkve. Ne postoji nijedan Crnogorac koji je vjernik neke druge crkve osim Crnogorske. Ja tu ne vidim apsolutno nikakav problem. Jedini problem je u tome što jedna crkva želi da primorava neke druge vjernike da ulaze u njene hramove i da se mole pred njenim oltarom.
KARABEG: I na kraju, da li mislite da će Crnogorci koji žive u Srbiji i pripadaju Crnogorskoj pravoslavnoj dobiti svoj hram u Lovćencu, gde nameravaju da ga grade?
STEVOVIĆ: Ja sam u to uvjeren i pozivam i Radio Slobodna Evropa i predstavnike Srpske pravoslavne crkve da dođu i prisustvuju osvještavanju temelja hrama Svetog Pravednog Ivana Crnojevića u Lovćencu. Mislim da bi prisustvo velikodostojnika Srpske pravoslavne crkve bilo dobrodošlo kao prilog toleranciji na ovim prostorima i potvrda bliskosti između crnogorskog i srpskog naroda i naše dvije države. Ponavljam, ubijeđen sam da će se realizovati projekat igradnje crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji.
RANKOVIĆ: Možda će oni na neki način uspeti da osvete temelje tog hrama i da ga podignu, ali ponavljam po stoti put, ovde se ne radi ni o kakvoj crkvi. To je produkt jednog vremena, jednog političkog incident koji se dogodio 1993. godine. I taj hram, ako bude podignut, ostaće kao spomenik jednog tragičnog vremena i naših gluposti. Mislim da to nikada neće biti crkva i da će verujući narod u Crnoj Gori i dalje pripadati tamo gde i treba da pripada - svojoj crkvi u Crnoj Gori koja je u sastavu kanonski priznate, autokefalne Srpske pravoslavne crkve. A verujući ljudi Lovćenca znaju put ako žele da grade hram, a to je da se obrate svome kanonskom episkopu, gospodinu Irineju Buloviću, čije je sedište u Novom Sadu. Uveren sam da nikakvih problema neće biti, da će on doći i osvetiti hram, hram u kome će se svi moći da se mole Bogu, i Srbi, i Crnogorci, i Rusini, i Slovaci, i Česi, i nikada se niko u tom hramu neće osetiti kao tuđin. Naprotiv, svako će se osećati kao svoj na svome. Sve drugo je, što bi Njegoš rekao, zabadanje trna u zdravu nogu.
