Tema najnovijeg Mosta Radija Slobodna Evropa bila je kakva je uloga mađarskog premijera Viktora Orbana na Zapadnom Balkanu.
Sagovornice su bile Nedžma Džananović Miraščija, profesorica Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, i Anna Oreg, predsednica Vojvođanskog odbora Pokreta slobodnih građana i poslanica u Skupštini Srbije.
Bilo je reči o tome zbog čega je Orban svaki čas u Beogradu, a Vučić u Budimpešti? Zašto Orban posećuje Milorada Dodika na njegovom privatnom imanju u Laktašima? Imaju li Orban i Dodik slične političke karijere s obzirom da su na početku bili liberali, a potom su postali tvrdokorni nacionalistički desničari?
Ima li sličnosti između Velike Mađarske koju, promoviše Viktor Orban, i "srpskog sveta" čiji je glavni promotor bio Vučićev bliski saradnik Aleksandar Vulin i zašto vlada Srbije ne reaguje na mapu Velike Mađarske koja obuhvata i Vojvodinu?
Razgovaralo se i o tome koliko Orbana, Vučića i Dodika vezuje činjenica što sva trojica imaju jake veze sa Rusijom? Zašto Orban, koji širi ksenofobiju prema muslimanima, ima srdačne odnose sa turskim predsednikom Erdoganom?
Kako mađarski premijer pomaže Dodiku da prebrodi ekonomsku krizu u kojoj se nalazi Republika Srpska? Može li Mađarska svojim vetom da spreči eventualne sankcije Evropske unije Miloradu Dodiku? Da li Orban nastoji da formira desničarsku nacionalističku alijansu na Zapadnom Balkanu?
Omer Karabeg: Mađarski premijer Viktor Orban ima vrlo prijateljske odnose sa predsednikom Srbije Aleksandrom Vučićem. Orban svaki čas dolazi u Srbiju, a i Vučić je svaki čas u Budimpešti. Koliko znam, Orban nije bio u srdačnim odnosima sa predsednikom Borisom Tadićem.
Anna Oreg: To je tačno, ali Orbana i Vučića zbližava to što imaju praktično isti način vladanja i opstanka na vlasti. Zato se njih dvojica tako dobro razumeju.
Nakon 2013. kada je potpisano takozvano istorijsko pomirenje Mađara i Srba, oni jako dobro sarađuju. Partnerski odnos koriste za učvršćivanje vlasti. Svako svoje. Vučiću odgovara da u Evropskoj uniji ima nekoga ko razume i podržava njegov autoritarni način vladanja, a Orban, koji vodi nacionalističku politiku, računa na glasove Mađara iz Vojvodine kojih nije malo, ima nas oko 65.000, iako nas je sve manje.
Orban i Vučić imaju i iste narative. Poslednji put smo i izbore imali istog dana, a Vučić i Orban su koristili praktično isti slogan u kome se pominju mir i stabilnost.
Od liberala do nacionaliste
Omer Karabeg: Premijer Orban ima veliku naklonost prema Miloradu Dodiku, predsedniku Republike Srpske. U junu je šetao s njim po Banjaluci, a u novembru 2021. bio je gost na Dodikovom privatnom imanju u Laktašima.
Nedžma Džananović Miraščija: Stvarne veze i razlozi njihove povezanosti možda nam nikad neće biti sasvim jasni, ali treba reći da se ne radi samo o ličnoj naklonosti već o vrlo sličnom političkom putu.
I Dodik i Orban imaju prethodnu političku karijeru i prethodna politička uvjerenja koja se ne mogu prepoznati u onome što danas rade. Oni su vrlo vješte političke životinje i, rekla bih, čak političke zvjeri, ali nisu veliki stratezi. To su oportunisti koji vrlo vješto prepoznaju prilike, jašu na njima i spremni su ne samo mijenjati svoje stavove, nego i njima trgovati i praviti velike zaokrete.
Potpuni nedostatak moralnih skrupula karakterističan je za obojicu. Sličan se sličnom raduje. Njihova saradnja se ne svodi samo na simbolična odlikovanja - a svi vole ta bizarna odlikovanja - oni pod firmom solidarnosti ulaze u poslove u kojima se kriju njihovi poslovni interesi.
Omer Karabeg: Mađarska vlada izdašno pomaže Republiku Srpsku. Pre dve godine dala je Republici Srpskoj 100 miliona eura kao pomoć razvoju poljoprivrede, a nedavno je odlučila da investira dodatnih 118 miliona u Republiku Srpsku koja je trenutno u teškoj situaciji jer joj je Nemačka zbog Dodikovog ponašanja otkazala investicije u značajne infrastrukturne objekte. Zašto je mađarska vlada tako izdašna prema Dodiku?
Nedžma Džananović Miraščija: Kad je riječ o tim investicijama, velika je razlika između toga kako se one predstavljaju i kakve su one zapravo. Pomoć od 100 miliona eura, koja se odnosila na sektor poljoprivrede, bila je uvjetovana nabavkom poljoprivredne opreme iz Mađarske.
Nije sav taj novac tek tako dat, već se dobar dio tog novca vratio mađarskim kompanijama. A nemojmo zaboraviti da je Mađarska najkorumpiranija država u Evropskoj uniji i da mađarske kompanije traže područja van Evropske unije gdje mogu da izvezu svoje koruptivne šeme.
Mađarska želi staviti u promet i novac iz privatnih fondova čije porijeklo nije sasvim jasno. A gdje se to može bolje uraditi nego na teritorijama gdje postoji oni koji su spremni prihvatiti takav novac.
Naravno da javnost Republike Srpske ne zna pod kojim uvjetima dolazi taj novac i koja je politička i ekonomska cijena. Na osnovu onoga šta se desilo sa 100 miliona za razvoj poljoprivrede možemo pretpostaviti da će i najavljenih 118 miliona biti plasirano u projekte koji će mađarskim kompanijama omogućiti povrat najvećeg dijela tog novca.
Omer Karabeg: Znači to nije poklon kao što se predstavlja?
Nedžma Džananović Miraščija: Nigdje nema poklonjenog novca, a pogotovo ne u vezama političkih i poslovnih lidera kakvi su Orban i Dodik.
Velika Mađarska i "srpski svet"
Omer Karabeg: Orban stalno promoviše Veliku Mađarsku koja je postojala do raspada Austrougarske i koja je obuhvatala delove današnje Austrije, Slovačke, Slovenije, Hrvatske, Srbije, Rumunije i Ukrajine. On povremeno objavljuje kartu velike Mađarske, a nosi i navijački šal na kome je iscrtana ta mapa. Ima li to sličnosti sa "srpskim svetom" koji je promovisao Vučićev ministar Aleksandar Vulin?
Anna Oreg: Naravno da ima. Velika Mađarska je postala Orbanov omiljeni narativ. Često se šalim, pa kažem da Orban i ja zapravo imamo nešto zajedničko osim nacionalnosti, a to je da je i on nekad bio liberal.
Problem je nastao onog trenutka kada je Orban shvatio da sa liberalnom politkom neće moći da stekne toliku vlast kojoj je težio, a koju sada apsolutno ima. I onda se potpuno preokrenuo, napustio je liberalnu politiku i otišao u nacionalističku desnicu jer je procenio da tom retorikom može da pridobije znatno veći broj birača.
Priča o Velikoj Mađarskoj, mape i šal, koje on promoviše, služe samo za ubiranje političkih poena. To je čisti populizam. Nema ni mikro promila da tako nešto može da se ostvari. A zvanična Srbija ćuti na takve provokacije jer se praktično ista stvar radi i u Srbiji. To su dve istovetne populističke politike.
Nedžma Džananović Miraščija: Svi velikodržavni projekti su na začuđujući način jednostavni i gotovo udžbenički slični. To je ideologija krvi i tla, posebnosti nečijeg porijekla, prava na određenu teritoriju i percepcija sopstvene nacije kao historijski neobično bitne i velike - i svakako važnije od svih drugih.
Svi ti lideri trajno su nezadovoljni i nepomireni sa današnjim granicama svojih država. Velikodržavna politika mora da se manifestira, izmaštana slavna prošlost mora biti dio današnjice. To su sasvim prepoznatljive matrice. Nema tu ničeg novog. Matrica je identična, retorika je identična, sasvim je svejedno o kojem se narodu i kojem nacionalističkom narativu radi. Sve to zvuči dosadno isto.
Omer Karabeg: Koliko Orbana, Vučića u Dodika povezuje njihov način vladanja?
Anna Oreg: Povezuje ih sve ono što je karakteristično za autoritarni način vladanja. Njima je jedino u interesu da što duže ostanu na vlasti. Ako je moguće do kraja života.
Njihova populistička politika poništava demokratske vrednosti, razara institucije i ruši pravnu državu. Oni svoje birače disciplinuju i zovu da za njih glasaju, a one koji nisu njihovi teraju u apatiju, pa građani gube veru da uopšte mogu da nešto promene. Na taj način su oni u poziciji da dugo i nesmetano vladaju. To je ono što, po meni, povezuje Orbana, Dodika i Vučića.
Orban i Erdogan
Nedžma Džananović Miraščija: Ponovo se radi o identičnoj matrici. Stiče se utisak kao da sva trojica koriste isti priručnik za upravljanje i manipuliranje narodom.
Ono što je karakteristično za ovu generaciju populističkih političara jeste da se oni obračunavaju sa manjinama i sa neprijateljima u svojim sredinama koje samo oni prepoznaju. Njihovi se nacionalizmi međusobno ne sukobljavaju, oni ne smetaju jedni drugima. Razvili su izuzetno visoku toleranciju jedni za druge.
Meni je posebno zanimljivo da Orban uz svu stravičnu antimuslimansku retoriku - koje se ni najmanje ne stidi ni kad je u posjeti zemljama u kojima postoji muslimanska populacija poput Bosne i Hercegovine - ima prijateljske odnose sa turskim predsjednikom Erdoganom.
Na posljednjem druženju autoritarnih lidera u Budimpešti, koje je organizovao Orban i kome je prisustovao i Erdogan, nije se moglo čuti ništa od njegove antimuslimanske retorike, niti o njegovoj viziji evropskog kršćanstva kojoj muslimani jako smetaju. Oni mu smetaju, ali mu lider jedne velike muslimanske evropske zemlje očito ne smeta.
Opet se vraćam na ono što sam o njima rekla - da su obični oportunisti. Nisu to nikakvi stratezi, niti predvodnici nekih ideologija. Sve je to u suštini vrlo lažno jer se oni zapravo prilagođavaju okolnostima. Kad je Erdogan tu, Orban neće govoriti o muslimanskim migrantima, niti će Dodik govoriti o prevrtljivima bosanskim muslimanima. Sva ta priča najednom nestane.
Dodala bih još nešto. Ono što je apsolutno zajedničko Orbanu, Vučiću i Dodiku je ruska veza koja je vrlo duboka u Evropi. Nisu oni jedini, ali, rekla bih, da su svi drugi političari koji su imali takve veze - osim one nesretne Austrijanke, bivše ministrice vanjskih poslova - bili dovoljno pristojni i uplašeni da nakon invazije na Ukrajinu sve te veze prekinu. Oni to nisu učinili. Možda su svjesni da se Putinovog prijateljstva ne možete lako odreći jer njegovi prijatelji i saveznici znaju doživjeti vrlo bizarne nesreće.
Anna Oreg: Mađarska koja je članica Evropske unije, Srbija koja je zemlja kandidat, zajedno sa Dodikom, praktično čine okosnicu ruskog uticaja u srcu Evrope. To je jasna koalicija.
Mađarska dolazi do jeftinih ruskih energenata, a Srbija koristi ruski uticaj zarad oblikovanja sudbine Kosova. Na kraju krajeva, ruski način vladavine, koji karakteriše odsustvo demokratije i višak korupcije, suštinski je sličan autokratskoj vlasti Orbana, Vučića i Dodika. Vučić bi u Evropsku uniju, ali ako može preko Moskve.
Veto na sankcije Dodiku?
Omer Karabeg: Orban i njegov ministar inostranih poslova Peter Sijarto oštro se protive da Evropska unija uvede sankcije Dodiku i prete vetom jer je za takvu odluku potrebna jednoglasnost. Može li Mađarska spasiti Dodika, ako Brisel odluči da mu uvede sankcije?
Nedžma Džananović Miraščija: Mađarska može da koristi sve one mehanizme blokiranja na koje, kao članica Evropske unije, ima pravo. Međutim, kao što smo vidjeli u slučaju Ukrajine, koji je puno veći i puno ozbiljniji od slučaja Bosne i Hercegovine, Mađarska je spremna da o takvim stvarima pregovara.
Ona više nije u poziciji da Evropskoj uniji diktira stavove. Već smo nekoliko puta vidjeli suspendiranje Mađarske prilikom glasanja u Evropskom vijeću, a Mađarska je suspendirana i iz mnogih programa Evropske unije.
Zamislite da jedna mala Bosna i Hercegovina, koja se zahvaljujući Ukrajini provukla kroz iglene uši i dobila je status kandidata, sudjeluje, recimo, u Horizontu i u COST-u, a Mađarska, kao članica Evropske unije, u tim programima više ne sudjeluje. To ne znači da Mađarska neće koristiti mehanizme blokiranja koji su joj na raspolaganju, ali Evropska unija je toga svjesna i spremna je da radi i bez Mađarske.
Kad je riječ o eventualnim sankcijama Dodiku, Mađarska će o tome pregovarati u skladu sa svojim interesima i ukoliko dobije ponudu koja se ne odbija i koja služi nekim Orbanovim interesima, teško je vjerovati da će se on osvrtati na Dodika.
Anna Oreg: Orban će spasavati Dodika sve dotle dok mu to ne bude predstavljalo problem. Takvih primera bilo je i ranije.
Recimo, kad je reč uvođenju sankcija Rusiji, Orban je prvo bio protiv, pa je popustio kada mu je Brisel zapretio uskraćivanjem finansija. Orbanu su, kao i Vučiću, potrebna sredstava, koja dolaze iz Evropske unije, da bi kupovali birače kroz razne subvencije - pokloni mladima, prvi stanovi, prva kola itd.
Kad je reč o Dodiku, Orban je glasan na rečima, ali sve radi u sopstvenom interesu. Kada njegov interes bude ugrožen, on će se istog momenta povući.
Desničarska alijansa
Omer Karabeg: Ima mišljenja da Viktor Orban pokušava da na Zapadnom Balkanu napravi desničarsku, nacionalističku alijansu pošto je zbog njegovih bliskih veza sa Moskvom propala Višegradska grupa u kojoj su bili Poljska, Mađarska, Slovačka i Češka. Orban je računao i na bivšeg slovenačkog desničarskog premijera Janeza Janšu, čije je medije finansirao, ali je Janša prošle godine izgubio izbore.
Anna Oreg: Orban pokušava da bude u jako dobrim odnosima sa svim liderima u regionu čiji je cilj što duži ostanak na vlasti. A to je najlakše postići desničarskom populističkom politikom. To je ono što vezuje te lidere.
Nedžma Džananović Miraščija: Ja bih rekla da iza toga stoji Putin, prije nego Orban. Ali Orban pokazuje jedan viši nivo ambicije.
Za razliku od većine drugih lidera koji su izvršioci, kao neko ko je studirao političku filozofiju na Oxfordu, Orban želi da bude ideolog i strateg - premda on to nije. Njegova priča o takozvanoj iliberalnoj demokraciji je izraz njegovih težnji da zauzme posebno mjesto u političkom razvoju Evrope.
Jedan od načina na koji on nastoji da ostavi trag na evropskoj političkoj sceni nije samo udruživanje autoritarnih tipova i Putinovih prijatelja na Balkanu, već i razvijanje vrlo intenzivnih kontakata sa krajnjom desnicom u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama.
Nemojmo zaboraviti da njemu blizak budimpeštanski univerzitet Mathias Corvinus Collegium otvara svoje podružnice u drugim gradovima, poput Beča i Brisela, sada i u Londonu. Njegove ambicije nisu regionalne. Za njega je region tek prva stepenica. Njegove ambicije sežu dalje. Orban ima želju da bude zapamćen kao ideolog, ali mislim da će ga historija pamtiti na sasvim drugačiji način od onog kako bio želio.
Magareća klupa
Omer Karabeg: U zaključku, koliki je uticaj Orbana na Zapadnom Balkanu?
Anna Oreg: Kad sve saberemo, možemo zaključiti da je njegov uticaj velik, posebno što Orban vlada zemljom koja je članica Evropske unije što mu omogućuje veći uticaj.
Nedžma Džananović Miraščija: Prije deset godina Orban i Vučić su bili ugledni sagovornici, davale su im se šanse, prilike za razgovore i medijski prostor na međunarodnoj sceni. Za to je, nažalost, dosta bila zaslužna i Angela Merkel.
Danas to više nije slučaj. Orbanovi ljudi su kompromitirani. Neki od njih bi se mogli naći i na različitim crnim listama na kojima su pojedini političari i poslovni ljudi sa prostora Balkana. Bez obzira što Mađarska ima značaj kao članica Evropske unije i NATO-a, ona je u izvjesnom smislu stavljena u magareću klupu. Pod lupom je ponašanje mađarskih zvaničnika i komesara Olivera Varheljia u Evropskoj uniji. Vrlo pomno se prati njihov rad.
S druge strane, Mađarske preuzima komandu nad EUFOR-om u Bosni i Hercegovini. To je poprilično neprijatna činjenica, međutim, već smo imali austrijske komandante koji su bili skloni neadekvatnim procjenama sigurnosne situacije u Bosni i Hercegovini, pa je zajednička komanda EU i NATO početkom 2022. godine donijela odluku da se broj vojnika EUFOR-a u Bosni i Hercegovini udvostruči, iako austrijski general, koji je tada bio na čelu EUFOR-a, nije bio za to.
Ne zaboravimo da je Austrija, koja nije članica NATO-a, bila jedna od zemalja čija je vlada bila duboko u ruskim raljama i sada se pokušava iz toga izvući. Dakle, i u slučaju da se mađarski general ne bude ponašao profesionalno i bude slušao određene političke naputke, zajednička komanda će ipak imati odlučujući glas.
Facebook Forum