Obilježavanje Dana Republike Srpske 9. januara je neustavno, a odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine (BiH) su konačne i obvezujuće.
Ovo se navodi u odgovoru ambasade Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u BiH za Radio Slobodna Evropa (RSE) na upit o proslavi neustavne godišnjice Republike Srpske (RS).
Iz američke ambasade pozivaju sve političke lidere da postupe u skladu s odlukama suda.
“Poštivanje vladavine prava je temelj demokratije i od vitalnog je značaja za napredak BiH na njenom euroatlantskom putu”, dodaje se u odgovoru.
U RS-u, jednom od dva entiteta u BiH, u nedjelju, 9. januara biće obilježen Dan Republike Srpske, uprkos dvije odluke Ustavnog suda BiH kojima je on proglašen neustavnim.
Prethodno je Venecijanska komisija u mišljenju ocijenila da je “diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja”.
Na taj datum 1992. godine u Sarajevu samozvana Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini donijela je “Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine” - na područjima “srpskih autonomnih regija i oblasti, te drugih srpskih etničkih cjelina u Bosni i Hercegovini, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine, a s ciljem da je pripoji Jugoslaviji”, koja se tada raspadala.
Na čelu samoproglašene republike su bili Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik, kasnije osuđeni u Haškom tribunalu zbog ratnih zločina.
U donošenju te deklaracije nisu učestvovali predstavnici Bošnjaka i Hrvata. Ova dva naroda na 9. januar gledaju kao na početak rata u Bosni i Hercegovini, te početak etničkog čišćenja, ratnih zločina i genocida nad nesrpskim stanovništvom.
Ustavni sud tadašnje Republike BiH donio je 28. februara 1992. Odluku kojom se poništavaju i spomenuta deklaracija, kao i Ustav Srpske Republike BiH koji je spomenuta skupština donijela.
Istovremeno, Ustavni sud BiH je u novembru 2015. godine donio odluku prema kojoj je član Zakona o praznicima RS-a koji govori o Danu RS-a neustavan.
Osim što se Ustavni sud u meritumu osvrnuo na događaje iz 1992., on je utvrdio i da se tad obilježava i krsna slava Republike Srpske – Sveti arhiđakon Stefan, pa se svjetovni datum, zbog načina njegovog obilježavanja, doživljava i kao vjerski pravoslavni praznik.
Ustavni sud BiH nije osporio pravo vjernicima da obilježavaju krsnu slavu Svetog Stefana, kao ni dan Republike Srpske, ali je utvrdio da Dan RS-a ne može biti 9. januar.
I predstavnici vlasti i opozicija u Republici Srpskoj, s izuzetkom bošnjačkih i hrvatskih zastupnika i dužnosnika, odbacili su odluku Ustavnog suda.
Narodna skupština RS je u julu 2016. raspisala za 25. septembra 2016. referendum s pitanjem “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?”
Ustavni sud BiH usvojio je 17. septembra 2016. mjeru kojom se obustavlja Odluka o raspisivanju referenduma, ali je on održan, uprkos toj mjeri, te upozorenjima Ureda visokog predstavnika (OHR) međunarodne zajednice, visokih dužnosnika Evropske unije, te brojnih ambasada zapadnih zemalja, uključujući i SAD-a, da je referendum udar na Ustav BiH i Daytonske mirovne ugovore.
Ustavni sud BiH je poništio i rezultate tog referenduma.
Nakon toga, Narodna skupština RS-a je 26. oktobra 2016. donijela poseban Zakon o Danu RS-a i izdvojila ga iz Zakona o praznicima RS-a.
Ponovo je 9. januar utvrđen kao datum, uz naglasak da se “Dan Republike obilјežava i praznuje kao sekularni praznik”, kao i da “Vlada RS-a svojom odlukom uređuje način obilјežavanja i praznovanja”.
Devet delegata Bošnjaka i Hrvata u Vijeću naroda RS-a, kao jednom od dva doma Narodne skupštine RS-a, podnijelo je novu apelaciju Ustavnom sudu BiH.
Sud je u martu 2019. donio odluku prema kojoj je član tog zakona u kojem se navodi da se “na osnovu potvrđene volјe građana Republike Srpske, 9. januar utvrđuje kao Dan Republike” neustavan i protivan Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, te protivan Protokolu uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Bosna i Hercegovina nema zakon o praznicima na državnom nivou.
