Predsednik Nacionalnog saveta Albanaca Ragmi Mustafi potvrdio je za Radio Slobodna Evropa (RSE) da su na uzvišenju iznad Velikog Trnovca na jugu Srbije počeli radovi na uređenju prostora i izgradnji objekta posvećenog komandantu Oslobodilačke vojske Preševa, Bujanovca i Medveđe (OVPBM) Ridvanu Ćazimiju, poznatog i kao komandant Leši.
„To se može nazvati memorijalnim kompleksom, spomen-parkom ili nekim trećim imenom, ali će u suštini biti mesto na kome će se negovati sećanje na Komandanta Lešija, koga mi ovde doživljavamo kao heroja naše novije istorije, čoveka koji se žrtvovao za dobrobit svog naroda”, objasnio je Mustafi.
Nakon što su se u javnosti pojavile nezvanične informacije o podizanju spomen-kompleksa, tema se našla na redovnom zasedanju Skupštine Srbije.
Šef poslaničke grupe Socijalističke partije Srbije (SPS) Đorđe Milićević je na zasedanju Skupštine Srbije pitao 13. aprila Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja da li su opština Bujanovac ili Mesna zajednica Veliki Trnovac podneli zahtev za odobrenje izgradnje memorijalnog kompleksa Ridvanu Ćazimiju.
On je tom prilikom poručio da opština Bujanovac mora da poštuje zakone Srbije, bez obzira na pripadnost njenih građana.
„U Srbiji postoji zakon kojim je precizno regulisano kome se i pod kojim uslovima mogu graditi memorijalni spomenici. To sigurno nije omogućeno onima koji su učestvovali u terorističkim akcijama”, rekao je Milićević.
Za Albance nacionalni heroj
Predsednik Nacionalnog saveta Albanaca Ragmi Mustafi naglasio je u izjavi za RSE da se na brdu iznad Velikog Trnovca ne događa ništa strašno i opasno po državu kako se, po njegovoj oceni, tretira svaka inicijativa Albanaca na jugu Srbije.
„Opasne su izjave koje dolaze iz Beograda u kojima su Albanci uvek državni neprijatelji“, rekao je Mustafi.
Umesto toga, dodao je, država bi trebalo da poštuje Zakon o amnestiji, za koji je ocenio da je doneo mir u taj deo Srbije.
„Tim zakonom predviđeno je da svi borci OVPBM budu amnestirani za učešće u sukobima”, naveo je Mustafi.
Šta je predviđeno Zakonom o amnestiji?
Zakon o amnestiji donet je 3. jula 2002. godine. U prvoj rečenici se kaže da se „daje amnestija licima – jugoslovenskim državljanima, koja su u periodu od 1. januara 1999. godine do 31. maja 2001. godine na teritoriji opština Preševo, Medveđa i Bujanovac učinila, odnosno za koja postoji osnovana sumnja da su učinila krivično delo terorizma“.
Prema bazi organizacije Inicijativa mladih za ljudska prava „Rat u Srbiji“ 2000. i 2001. godine područje tri navedene opštine, u kojima živi značajan deo stanovnika albanske nacionalnosti, bilo je poprište oružanih sukoba policije Srbije i Vojske Jugoslavije s jedne strane i Oslobodilačke vojske Preševa, Medveđe i Bujanovca (OVPMB) sa druge strane.
Prema podacima Fonda za humanitarno pravo, navodi se u bazi, osnovna ljudska i manjinska prava Albanaca u te tri opštine bila su konstantno kršena tokom 1980-ih, kao i za vreme režima Slobodana Miloševića, iz čije je stranke Đorđe Milićević, koji je na poslednjoj sednici parlamenta kritikovao spomenik.
Veliki broj ubistava, prisilnih nestanaka, oštećenja imovine i torture kako od strane pripadnika policije MUP Srbije i Vojske Jugoslavije, tako i od paravojnih formacija u periodu pre eskalacije krize na jugu Srbije ostao je do danas nerasvetljen, kao i povrede ljudskih prava od obe strane u sukobu od 2000. do 2001. godine, navodi se u bazi.
Predsednik Nacionalnog saveta Albanaca Ragmi Mustafi rekao je da se Ridvan Ćazimi borio za prava svog naroda i da je on jedan od potpisnika Sporazuma koji je doneo mir na ovim prostorima.
„Tog čoveka nazivati albanskim teroristom je apsolutno neprihvatljivo. Neprihvatljivo je ponašanje države koja na taj način krši sopstvene zakone, propise i odluke. Jer, ako su svi ti ljudi amnestirani, to znači da je država na neki način priznala da je njihov bunt bio pravedan i da je upravo amnestijom dala priliku za pomirenje”, kazao je Mustafi.
Ko je bio Ridvan Ćazimi?
Ridvan Ćazimi, poznatiji kao Komandant Leši, za Albance sa juga Srbije je nacionalni heroj, a za vlast u Beogradu terorista, koji je poginuo tokom sukoba sa pripadnicima vojske i policije.
Prema istraživanju Fonda za humanitarno pravo (FHP) objavljenog 2002. godine, Ćazimi je bio je jedan od predstavnika OVPMB direktno uključenih u pregovore sa predstavnicima vlasti početkom 2001. godine.
Njegova smrt 24. maja 2001. godine još uvek nije rasvetljena. Prema podacima FHP, ubijen je snajperskim hicem na mestu Guri Gat iznad sela Lučane, kada je na tu lokaciju stigao sa trojicom saboraca.
Prema ranijim izjavama Ćazimijevih saboraca, on je učestvovao u pripremama za potpisivanje sporazuma o prekidu neprijateljstava, zbog čega ga smatraju borcem za prava albanskog naroda, koji se žrtvovao za budućnost mladih naraštaja.
U centru Velikog Trnovca gde je sahranjen, Ridvanu Ćazimiju podignut je spomenik.
Spomen ploča u njegovu čast podignuta je i na ulasku u Veliki Trnovac 2002. godine.
U tom mestu je 2012. godine otvoren i muzej komandantu Lešiju, gde su izloženi automobil u kojem je bio kada je iz nepoznatog pravca došao snajperski hitac koji ga je usmrtio, kao i odelo koje je tada nosio. U Bujanovcu se svake godine održavaju i “Dani komandanta Lešija” tokom kojih se prikazuje kulturno-umetnički program u njegovu čast.
Može li se ponoviti 'preševski scenario'?
Međutim, svako postavljanje spomen-obeležja ličnostima iz nedavne ratne prošlosti tri opštine na jugu Srbije izazivalo je međunacionalne tenzije.
Najveću pažnju izazvao je mermerni spomenik sa imenima 27 poginulih boraca OVPMB, otkriven početkom novembra 2012. godine na centralnom gradskom trgu u Preševu.
Tri meseca kasnije 200 pripadnika Žandarmerije je, uprkos burnim reakcijama albanskih političara, uklonila spomenik.
Zvaničan razlog bio je to što spomenik nema dozvolu Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša. Međutim, prethodno je lider SPS i tadašnji premijer Srbije, a danas predsednik Skupštine, Ivica Dačić nazvao je spomenik "provokacijom na koju država mora da reaguje". Za uklanjanje spomenika se javno založio i tadašnji prvi potpredsednik Vlade, a danas predsednik Srbije, Aleksandar Vučić.
Tadašnja predsednica Kosova Atifete Jahjaga ocenila je da je uklanjanje spomenika u suprotnosti sa osnovnim ljudskim pravima.
- Žandarmerija uklonila spomenik iz centra Preševa
- Protesti u Preševu: Vratiti spomenik, popraviti dijalog
Iz misije OEBS-a su tada saopštili da žale što su pregovori o kompromisnom rešenju za spomenik prekinuti zbog njegovog uklanjanja.
"Prema mojim saznanjima, obostrano prihvatljivo rešenje bilo je na dohvat ruke. Trebalo je nastaviti sa pregovorima kako bi se iznašlo rešenje koje bi poštovalo želje obe zajednice", izjavila je tadašnja vršiteljka dužnosti šefa Misije OEBS u Srbiji Pola Tide.
Spomenik je tada premešten u dvorište obližnje džamije u kome se i danas nalazi.
Iste godine sprečen je početak radova na Spomen-kompleksu pripadnicima OVPMB u selu Oraovica kod Preševa. Prema navodima medija, na tom mestu je po projektu urađenom u Prištini trebalo da bude podignuto osam mermernih stubova visine 16 metara, u znak sećanja na osam poginulih albanskih boraca.
Sredinom 2015. godine uklonjen je i spomenik podignut u čast 12 poginulih pripadnika policije kod sela Lučane. Spomenik je uklonjen i premešten u portu crkve u Bujanovačkoj banji.
Širom ove zone na jugu Srbije ima barem još dvadesetak spomenika koji su sporni za jednu, odnosno drugu stranu.
Šta kaže zakon o memorijalima?
Prema Zakonu o ratnim memorijalima, ministar za rad, zapošljavanje, socijalna i boračka pitanja, na osnovu mišljenja Saveta za negovanje tradicija oslobodilačkih ratova Srbije i Zavoda za zaštitu spomenika odlučuje o postavljanju ili uklanjanju spomenika. Lokalna samouprava, odnosno opštine i gradovi mogu biti samo predlagači, ali ne mogu odlučivati o predlozima za podizanje spomenika.
Po slovu zakona jedinice lokalne samouprave sprovode rešenja Ministarstva – podižu, uklanjaju i evidentiraju spomenike na njihovoj teritoriji.
Na osnovu Zakona inicijativu za podizanje novih spomenika mogu dati građani, pravna lica i državni organi.