Sportovi u kojima je najprisutniji organizovani kriminal su fudbal i tenis, ali obavještani podaci ukazuju i na druge profesionalne sportove koji su na meti kriminalaca – košarka, rukomet, odbojka na plaži i hokej na ledu. Uključenost organizovanog kriminala najviše se manifestuje u namještanju rezultata sportskih takmičenja, te preko toga i u ilegalnim aktivnostima klađenja i pranja novca.
Korupcija u sportu nije novi fenomen, ali prema navodima Europolovog izvještaja objavljenog 5. avgusta - Uključivanje organizovanog kriminala u sportsku korupciju - bilježi se porast aktivnosti kriminalnih organizacija vezanih za sport u državama članicama Evropske unije (EU).
Korupcija u sportu smatra se ozbiljnim kriminalom na globalnom nivou i često se shvata kao fenomen koji ugrožava integritet profesionalnog sporta, ali se zanemaruje kriminalni aspekt i uključenost organizovanog kriminala te njegove umreženosti u sport i manipulaciju sportskih dešavanja na svjetskom nivou.
Kako definisati sportsku korupciju?
Izvještaj Europola napominje da nema konsenzusa u definisanju sportske korupcije u zajednicama koje vrše sprovođenje zakona. Ovaj fenomen može pokrivati širok spektar različitih koruptivnih praksi – od podmićivanja, namještanja rezultata, dopinga, prevara u sportskim kladionicama, pranja novca, uticanja na organizaciju i domaćine međunarodnih sportskih dešavanja kao i na procedure nabavke. Sve ove koruptivne prakse sadrže zajednički element koji ozbiljno narušava i utiče na sport i sve podpadaju pod organizovani kriminal.
Ističe se da naročito korupcija u sportskim kladionicama povezana sa namještanjem rezultata ima transnacionalnu dimenziju, a izvještaj navodi razloge zašto je to tako: manipulaciju sportskih dežavanja orkestriraju članovi organizovanih kriminalnih grupa i djeluju iz različitih država; namještena sportska takmičenja mogu se održavati u jednoj ili u više država bez obzira gdje je organizovana kriminalna grupa postigla dogovor da lažira mečeve; ljudi iz sporta upleteni u namještanje mečeva često se prebacuju iz jednog kluba u drugi uključujući različite države; u namještanju reziltata u sportskim kladionicama, kladiti se može u EU ali uglavnom izvan granica EU, naročito u jugoistočnoj Aziji; uključeni faktori (organizacije/finansijeri, posrednici, sportski radnici, sudije, zvaničnici, itd.) locirani su i djeluju u različitim državama; prekogranične finansijske transakcije izvode se na različite načine.
Europol organizovane kriminalne grupe u sportu opisuje kao dinamične i ukazuje na mobilnost njihovih članova. Ove grupe sarađuju sa pojedincima kriminalcima koji su na nižim nivoima organizacije i vođeni su prevashodno ličnom finansijskom dobiti ili su to druge organizovane kriminalne grupe na transnacionalnom nivou sa sofisticiranijm kriminalnim mrežama koje iz sjene povlače poteze.
Napominje se da se često prevare u sportskim kladionicama dešavaju putem interneta.
Ko su glavni igrači u korumpiranom sportu?
Izvještaj navodi da su organizovane kriminalne grupe koje operišu u EU često u saradnji sa međunarodnim kriminalnim grupama iz Azije, ruskog govornog područja i Jermenije. Ove grupe na raspolaganju imaju odgovarajuće finansijske izvore, te imaju široko rasprostranjene mreže u sportskim sektorima koje su njihova meta.
Azijski kriminalni sindikati su motor koji pokreće namještanje u sportskim kladionicama zato što je približno 65 posto ukupnog svjetskog tržišta sportskih kladionica locirano u Aziji, bilo da su one legalne ili ilegalne. Smatra se da je broj ilegalnih sortskih kladionica deset puta veći od broja legalnih.
Ogranizovane kriminalne grupe iz EU sarađuju sa azijskim kriminalnim sindikatima i njihova saradnja se opisuje kao sinergija. Kaže se da nije bilo zabilježeno sukobljavanje ovih kriminalnih grupa.
Kriminalne grupe jugoistočne Azije, naročito one koje dolaze iz Kine, pokušavaju da kupe manje fudbalske klubove s finansijskim poteškoćama kako bi ih iskoristile za manipulacije u sportu. S tim ciljem fudbalski klubovi iz EU bivaju kontrolisani od strane pojedinaca ili kompanija koje dalje utiču na aktivnosti oko klađenja ili namještanja rezultata mečeva. Međutim, Europol navodi da je uključenost kineskih organizovanih kriminalnih grupa u sportsku korupciju i dalje nedovoljno istražena.
Konstantan priliv novca preko off-shore kompanija održava klubove u životu dok se istovremeno oni koriste za pranje novca.
Neke evroazijske organizovane kriminalne grupe povećale su svoju uključenost u sportsku korupciju. Neke od njih su uključene u više vrsta kriminalnih operacija kao što je trgovina drogom, kriminal sa nekretninama, iznuđivanje, ubistva, ilegalna proizvodnja i distribucija duhana. Organizovane kriminalne organizacije sa ruskog govornog područja preuzele su kontrolu određenih fudbalskih klubova s ciljem pranja novca i namještanja sportskih rezultata. Neke od grupa koje se navode u izvještaju su mafijaške organizacije kao što je Vori v zakone (Lopovi u zakonu).
Generalno gledano, namještanje mečeva potaknuto ilegalnim klađenjem smatra se visokoprofitabilnom kriminalnom aktivnosti sa relativno niskim rizikom. Organizovane kriminalne grupe i mafijaške organizacije koje djeluju na međunarodnom nivou pokazale su pojačan interes ‘investiranja’ u ove lukrativne biznise, obavještajne agencije procjenjuju da će se taj trend nastaviti u budućnosti.
Fudbal i tenis na meti organizovanog kriminala
Prvi na listi sportova koje ciljaju organizovane kriminalne grupe je fudbal zbog njegove internacionalne popularnosti, finansijske dimenzije i velikog broja klađenja na fudbalske mečeve. Najveći broj istraga koje izvodi Europol vezanih za sportsku korupciju tiče se upravo fudbala.
Količina novca koja se sakupi na klađenjima na fudbalske mečeve uveliko premašuje sva druga sportska klađenja i godišnje iznosi 895 milijardi eura dok se ukupno u sportu na klađenju sakupi 1,69 hiljada milijardi eura.
Prema nekim procjenama manje od jedan posto fudbalskih mečeva tokom godine je pod sumnjom da su namješteni.
Prema navodima UEFA-e sportska korupcija predstavlja kontinuirani izazov za fudbal, naročito za timove iz manjih liga i manjih država generalno.
Europolov izvještaj navodi da se sumnja da se ilegalna aktivnost prebacila na niže rangirane lige koje nisu u monitoringu a da se lige “visokog rizika” više ne nude za klađenja ili da je ilegalne aktivnosti na tim novoima teško detektovati.
Kriminalni sindikati za namještanje utakmica, prema navodima Europola, uspostavili su mreže unutar država – slične ćelijama spavačima – gdje igrači ili sudije mogu lako biti aktivirani kako bi namjestili neku utakmicu ili uradili sve što je potrebno. Ove mreže ostaju stabilne i nije ih lako poremetiti.
Individualna teniska takmičenja sa ograničenim brojem ključnih aktera još su lakša meta organizovanih kriminalnih grupa. Do sada, izvještaji Europola navode da je gotovo 500 teniskih mečeva bilo manipulisano u periodu između 2014. do 2018. Ovaj broj zavisi od izvedenih istraga i sumnja se da bi stvarni obim namještanja u tenisu mogao biti mnogo veći.
Turniri Međunarodne teniske federacije (ITF) i Udruženja profesionalnih tenisera (ATP) primarni su cilj organizovanih kriminalnih grupa. Kriminalne grupe koriste metodu pojedinačnih klađenja koja izvode njihovi ljudi – veliki broj istovremenih opklada sa malim novčanim iznosima na više teniskih mečeva nižeg ranga gdje su nagrade između 5.000 ili 10.000 američkih dolara. Ovakvi mečevi se obično ne snimaju i nemaju video prenose, a same tenisere lakše je korumpirati.
Klađenja se izvode u legalnim, licenciranim kladionicama u EU, ali sa velikim brojem stvarnih klađenja i stvarnih identiteta saučesnika (mada se radi i sa lažnim i ukradenim identitetima) što donosi visoki prihod organizovanoj kriminalnoj grupi sa niskim rizikom. Evroazijske organizovane kriminalne grupe naročito su aktivne na ovim operativnim ilegalnim načinima varanja.
Druge poznate ilegalne metode, koje navodi izvještaj Europola, uključuju specifična polja u igri kao što su klađenje na izjednačenja, na primjer. Klađenja se takođe mogu staviti na izglede na pobjedu tenisera u meču kada su u priličnom zaostatku. Nekoliko sekundi prije zvaničnog prenosa sudije prenose informacije o toku meča što daje dodatno vrijeme za klađenje i dobitak na pobjednika. U nekim slučajevima glavne sudije rade u dosluhu sa kriminalcima.
Uticaj COVID-19 na korupciju u sportu
Europolov izvještaj takođe napominje da organizovane kriminalne grupe iskorištavaju novonastalu situaciju sa pandemijom COVID-19, da su fleksibilne i da koriste krizu u svoju korist. Kriminalne aktivnosti su se nastavile i očekuje se da će dugoročni učinak pandemije biti posebno značajna na području organizovanog kriminala, uključujući pranje novca i korupciju.
Globalni prekid profesionalnog sporta poremetio je manipulaciju i klađenja ograničivši broj sportskih takmičenja na koja se može kladiti. Iako su se kriminalne grupe, navodi Europol, prilagodile novoj situaciji ciljajući uglavnom niže nivoe sporta, omladinske igre i prijateljske utakmice, velika je mogućnost da će se ciljati i na utakmice koje nose veći rizik po njih.
U nekim evropskim zemljama zabilježeni su slučajevi fudbalskih "utakmica duhova" tokom pandemijske krize gdje su se kriminalci koji namještaju rezultate lažno oglašavali u kladionicama o utakmicama koje nisu postojale kako bi ostvarile dobit od klađenja. "Utakmice duhovi" oglašavale su se na društvenim mrežama, blogovima ili lažnim web stranicama nudeći nepostojeće statistike i rezultate utakmica.
