Goran Davidović, vođa zabranjene neonacističke organizacije Nacionalni stroj, poznat i pod nadimkom "Firer", vratio se posle jedanaest godina u Srbiju, nakon što je protiv njega obustavljen sudski postupak koji je trajao duže od decenije.
Apelacioni sud u Beogradu ukinuo je u aprilu 2019. godine osuđujuću presudu Davidoviću za napad na učesnike antifašističke šetnje u Novom Sadu 2007. godine.
Po povratku u Srbiju, Davidović se sa društvenih mreža, gde otvoreno propagira ekstremne desničarske ideje, "preselio" i na jednu televiziju sa nacionalnom frekvencijom, gde je bio gost jutarnjeg programa.
"Politički ambijent u Srbiji je ekstremizovan, onda i pojava Gorana Davidovića predstavlja 'normalnost' u takvom prostoru", kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Marija Srdić iz nevladine Vojvođanske antifašističke koalicije.
Ko dozvoljava širenje ekstremizma?
Iako je pred pravosudnim organima Srbije Davidović sada slobodan građanin, istoričar i direktor Centra za primenjenu istoriju Milovan Pisarri smatra da se nije smelo dozvoliti da osoba koja je označena kao vođa neonacističke organizacije dobije prostor u javnosti i da mu se time da legitimitet.
"Na taj način dozvoljavate da on i dalje širi svoje fašističke i rasističke ideje. Institucije su tu morale da intervenišu, upravo u odbrani demokratije", kaže Pisarri.
Niko od predstavnika vlasti u Srbiji za sada nije reagovao na Davidovićev povratak i njegove javne nastupe.
Kada je 2019. godine oslobođen, reagovala je potpredsednica Vlade Srbije i ministarka građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Zorana Mihajlović, koja je navela da takva presuda šalje lošu poruku da nasilje i mržnja prolaze nekažnjeno.
Ko je Goran Davidović?
Za ime Gorana Davidovića javnost u Srbiji je prvi put čula 2005. godine, kada je sa grupom neonacista upao na antifašističku tribinu "Fašistička pretnja" na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu.
Davidović je označen kao vođa neonacističke organizacije Nacionalni stroj, koja nije bila formalno registrovana, već je delovala kao tajno udruženje.
Zbog incidenta na Filozofskom fakultetu, Davidović je odslužio jednogodišnju kaznu zatvora za izazivanje nacionalne, rasne i verske mržnje. Taj sudski postupak obeležila su brojna odlaganja, kao i postupak ekstradicije Davidovića, budući da je on uspeo da ode u Italiju, a potom i u Nemačku koja ga je isporučila Srbiji.
Dve godine nakon upada na tribinu na Filozofskom fakultetu, Davidović je ponovo optužen za izazivanje nacionalne, verske i rasne mržnje – ovoga puta zbog napada na učesnike antifašističke šetnje u Novom Sadu 2007. godine.
I taj sudski proces je trajao godinama, a Davidović je bio nedostupan pravosudnim organima Srbije i sudilo mu se u odsustvu.
Iz Italije, gde je boravio dok je protiv njega vođen sudski postupak, Davidović je komentarisao političku scenu Srbije, propagirao je desničarske stavove, a u toj državi je i viđen na desničarskim skupovima.
Kazne ispod minimuma
Apelacioni sud u Beogradu je 2019. godine je Davidoviću zatvorsku kaznu od godinu dana preinačio u oslobađajuću presudu.
Marija Srdić iz Vojvođanske antifašističke koalicije ističe da se takvom reakcijom institucija na delovanje Davidovića, ekstremizmu u Srbiji „daje vetar u leđa“.
"To su postupci gde se jasno vidi da je Davidović sve ove godine imao podršku iz samog vrha vlasti i da ona kontinuirano postoji. Od njegove pojave do danas, on je apsolutni izdanak desno orijentisanog vrha vlasti, i u većoj ili manjoj meri on je to bio svih ovih godina", kaže Srdić.
Vojvođanska antifašistička koalicija je analizirala sudske postupke koji su vođeni na teritoriji Novog Sada zbog izazivanja nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti.
"Ta slika je razočaravajuća, ti su postupci niskog intenziteta – i kada se dovrše i kada se izreknu kazne, one su ispod zakonskog minimuma. Te kazne ne daju ono što bi trebalo – destimulisanje onih koji podržavaju takve ideje, akcije i sadržaje da to više ne čine", napominje Srdić.
Spor protiv Davidovića zbog uvreda i pretnji još 2010. godine dobio je novinar i profesor Filozofskog fakulteta u Novom Sadu Dinko Gruhonjić.
"Mi smo pokušavali da naplatimo tu građansku parnicu. Međutim, nismo uspeli u tome, jer on navodno nema u vlasništvu na svoje ime. Ja se ipak nadam da je on u dijaspori, s obzirom da je Italija razvijena zemlja, uspeo nešto da uštedi dovoljno novca i da će mi plati ono što duguje. A da mi potom uplatimo taj novac žrtvama ratnih zločina", kaže Gruhonjić.
Ističe da ga ne iznenađuje Davidovićev povratak u Srbiju.
"Sve je to posledica činjenice da ova zemlja nije denacifikovana, da se nije suočila sa odgovornošću za ratove devedesetih godina, i ne samo za ratove, nego i za najgore, nepojamne zločine na tlu Evrope posle Drugog svetskog rata. Ovo što mi živimo danas izgleda kao 'eksperiment naživo' – šta se desi kada fašizam pobedi", naglašava Gruhonjić.
U Srbiji 23 ekstremne organizacije
U istraživanju „Gde stanuje ekstremizam u Srbiji“ Vojvođanska antifašistička koalicija je mapirala 23 organizacije, koje se mogu smatrati ekstremno desnim, ili su većoj ili manjoj meri na ekstremnom spektru desnih organizacija.
"Vidi se njihova ideološka konsekventnost, vidi se njihova međuzavisnost, vidi se saradnja lidera i istaknutih članova. Ovaj trend jeste višegodišnji, on je u poslednjim godinama negovan iz sfera javne vlasti", objašnjava Srdić.
Na "mapi ekstremizma" označena su službena sedišta ili mesta okupljanja fašističkih i ekstremističkih skupina. Neke od njih su aktivne godinama, poput Srpskog narodnog pokreta 1389, Otačastvenog pokreta Obraz ili Nacionalnog srpskog fronta – pokreta koji je naslednik Davidovićevog zabranjenog Nacionalnog stroja.
Među mapiranim organizacijama ima i novoosnovanih, koje se dovode u vezu sa Mišom Vacićem (lider "Srpske desnice", ranije zaposlen i u Kancelariji za Kosovo Vlade Srbije).
'Ekstremizam kao politika'
Marija Srdić naglašava da je postignuta "normalizacija" desnog ekstremizma na političkoj sceni.
"Kao takav nastavlja svoj put u pravcu budućih saziva skupštine, kako na nacionalnom, tako i na lokalnom nivou. I sada ćemo videti samo kako će biti grupisani. To će biti rezultat matematike, kao i toga koliko će im prostora ostaviti vladajuća Srpska napredna stranka i angažovati se na polju njihovog pozicioniranja na izborima", kaže Srdić.
Davidović je, po povratku u Srbiju, u Novom Sadu viđen i na promociji knjige osuđenog ratnog zločinca i narodnog poslanika u Skupštini Srbije Vojislava Šešelja kojom se negira genocid u Srebrenici. Na društvenim mrežama proteklih dana objavljivao je i fotografije sa članovima pokreta Levijatan.
Članovi ovog pokreta sebe predstavljaju „borcima za zaštitu prava životinja“, a u javnosti su poznati po pretnjama i privođenjima. Vođe grupe "Levijatan", Pavle Bihali i Aleksandar Buhanac uhapšeni su 2018. godine po nalogu Višeg javnog tužilaštva u Beogradu, zbog pretnji na internetu jednom azilu za pse. U utorak, 11. februara "Levijatan" je najavio učešće na parlamentarnim izborima.
Istoričar Milovan Pisarri smatra da najava političkog delovanja nekih ekstremno desnih organizacija jeste povratak fašizma u političke okvire Srbije, te da Srbija po tome ne odstupa od drugih evropskih zemalja.
"To odgovara i političkoj klasi, odnosno onima koji se danas na vlasti. Ti desničari su za njih mnogo manje opasni od neke leve opozicije. Upravo ono što vidimo na primeru Nemačke i u nekim drugim zemljama, gde su se čak formirale lokalne vlade ili skupštine koje su podržane od strane, kako liberalnih, tako i desnih fašističkih stranaka. To se dešava u Evropi, a mislim da će se desiti i ovde", kaže Pisarri.
Marija Srdić, ipak, uočava jednu razliku.
"Vi ćete vrlo često videti pojavu da se ekstremna desnica 'umiva', da se učini prihvatljivijom, pa da onda nastupa na političkoj sceni. To je nekakav očekivani put. U Srbiji, vi potpuno zaoštrite scenu, i onda uopšte nije potrebno da se oni transformišu i da se 'umivaju'. Oni mogu nastupiti u svom autentičnom izdanju", ističe Srdić.
Milovan Pisarri ukazuje i na, kako navodi, sličnosti desničarskih organizacija i vladajuće koalicije. Vlast koju čine Srpska napredna stranka i Socijalistička partija Srbije reprezentovana je u dvojici političara koji su bili u vlasti i tokom ratova devedesetih - predsedniku države Aleksandru Vučiću i šefu diplomatije Ivici Dačiću.
"Današnja politička klasa je to malo sakrila, ali je pozadina apsolutno ista. I u tom smislu, ne samo da koketira sa desničarskim organizacijama, nego ih nekako podržava. Ako, na primer, uzmemo da pregledamo novinske natpise ili da slušamo govore tih ljudi koji su danas na vlasti od pre 10 ili 20 godina – mislim da tu nećemo videti neku razliku u odnosu na to što su Goran Davidović i njemu slični govorili, i govore dan-danas", uveren je Pisarri.
Podsetimo, Ustavni sud je 2011. godine ustanovio da je Davidovićev Nacionalni stroj tajno udruženje čiji je oblik udruživanja zabranjen Ustavom Srbije i zabranio delovanje ove organizacije kao i širenje njenih programskih ciljeva.
Od 2016. godine u Srbiji je registrovan Nacionalni srpski front – ultradesničarska organizacija, na čijem su sajtu objavljivani Davidovićevi tekstovi.
Facebook Forum