Pripadnici nacionalnih manjina u Srbiji u nedelju, 4. novembra po treći put biraju svoje predstavnike za nacionalne savete nacionalnih manjina. Ovo telo je po važećem Zakonu o nacionalnim savetima nacionalnih manjina zaduženo za ostvarivanje prava u četiri oblasti - kultura, službena upotreba manjinskih jezika, informisanje i obrazovanje.
Glasaće se za ukupno 22 nacionalna saveta, a pravo glasa ima 509.315 birača. Republička izborna komisija (RIK) utvrdila je 58 zbirnih izbornih lista kandidata za članove nacionalnih saveta nacionalnih manjina.
Birači albanske manjine moći će da biraju između šest lista, za bošnjačku manjinu proglašene su četiri liste, aškalijsku tri, romsku pet lista, rumunsku četiri, rusinsku sedam, slovačku četiri, slovenačku jedna, ukrajinsku pet i češku nacionalnu manjinu tri liste.
Po dve liste utvrđene su za bugarsku manjinu, bunjevačku i vlašku.
Pravo učešća na izborima imaju svi oni koji su zatražili da budu upisani u posebne biračke spiskove manjinskih zajednica.
Prema podacima resornog ministarstva za pripadnike četiri nacionalne manjine - makedonske, hrvatske, crnogorske i ruske - upisano je ukupno 44.424 birača. Od tog broja, za makedonske izbore upisano je 9.469, za ruske 2.534, hrvatske 22.077, crnogorske 10.344. Ovi birači ne ulaze u ukupan broj birača koji ostvaruju biračko pravo na neposrednim izborima za članove nacionalnih saveta, jer će sastav saveta birati elektori na elektorskim skupštinama.
Za pripadnike 18 nacionalnih manjina koje neposredno biraju svoje predstavnike upisano je ukupno 462.759 birača. Od toga pravo glasa na izborima za albanski savet ima 35.662 birača, aškalijski 2.721, bošnjački 103.492, bugarski 18.106, bunjevački 7.842, vlaški 26.549, grčki 2.458, egipatski 3.879, mađarski 129.328, nemački 2.513, poljski 345, romski 66.225, rumunski 20.142, rusinski 7.911, slovački 29.436, slovenački 2.105, ukrajinski 2.674 i češki 1.371.
Republička izborna komisija je u procesu podnošenja prijava odbila proglašenje tri liste zbog nepravilnosti.
Šta su Nacionalni saveti nacionalnih manjina?
Nacionalni saveti su prvi put uvedeni kao kategorija 2002. godine. Osnovni zadaci saveta se odnosne na ostvarivanje manjinske autonomije. Saveti imaju ključnu ulogu u ostvarivanju kulturnih, jezičkih prava, kao i prava na informisanje i obrazovanje, a zadatak im je i da neguju i pospešuju napredak u ovim oblastima.
Direktor Instituta društvenih nauka Goran Bašić objašnjava za Radio Slobodna Evropa da su to suštinska ovlašćenja saveta, ali da se i nakon izmena Zakona, koje su se dogodile ove godine, to nažalost i dalje ne vidi.
"Nacionalni savet nije i dalje precizno definisan, niti to koja je njegova uloga u političkom i društvenom sistemu Srbije", kazao je Bašić.
Prema njegovim rečima, poteškoće u ostvarivanju nadležnosti saveti imaju i zbog činjenice da se njihove aktivnosti saveta mahom fokusiraju na one delove zemlje u kojima su u većem broju prisutni pripadnici tih zajednica.
"Recimo u Beogradu niti su vidljivi, niti znamo za bilo koju aktivnost nacionalnih saveta iako imamo jake i bošnjačke i slovačke i mađarske i druge savete. Pripadnici tih zajednica teško mogu ostvariti svoja ustavna i zakonska prava u sredinama gde ih je u znatno manjem broju", objašnjava Bašić.
Govoreći o problemima, Bašić je dodao da je nedavnom izmenom zakona, političkim strankama sa manjinskim predznakom omogućeno da "direktno ističu svoje liste na izborima", što otvara mogućnost dalje politizacije ovih tela.
Kako funkcionišu izbori?
Prvi izbori za nacionalne savete održani su 2010. godine, a drugi su sprovedeni četiri godine kasnije, dok je treće izbore po redu raspisao ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu Branko Ružić za 4. novembar ove godine.
Prema važećim propisima, izbori su mogući na dva načina - na neposredan način ili na takozvanim elektorskim skupštinama.
Elektorska skupština bira članove nacionalnog saveta ako nisu ispunjeni uslovi za neposredne izbore, odnosno ako je u posebne biračke spiskove nacionalnih manjina upisano manje od 40 posto pripadnika jedne zajednice.
Prema podacima Ministarstva državne uprave i lokalne samouprave u nedelju četiri zajednice biraju nov sastav nacionalnih saveta na elektorskim skupštinama, i to hrvatska, ruska, crnogorska i makedonska zajednica.
Na dan izbora
Elektorske skupštine ove godine biće organizovane u Beogradu. Elektorskim skupštinama prisustvuju elektori čije su prijave prihvaćene. Nadležno ministarstvo ove godine je ukupno odobrilo 379 elektorskih prijava.
Elektori su članovi nacionalnih zajednica koji su prikupili zakonom određen broj potpisa podrške za predstavljanje zajednice na skupštini. Broj potrebnih potpisa podrške zavisi od broja pripadnika nacionalne manjine prema poslednjem popisu stanovništva. Elektori imaju pravo da izaberu novi sastav saveta.
Biračka mesta za neposredne izbore biće otvorena od 7 do 20 časova, a Republička izborna komisija je odredila 926 mesta za glasanje. Biračima koji su se zatekli na biračkom mestu u trenutku zatvaranja biće omogućeno glasanje. Od petka u ponoć, na snazi je predizborna tišina.
Za izbore su pripremljeni overeni glasački listići A4 formata koji sadrže nazive proglašenih lista na srpskom jeziku kao i na jezicima nacionalnih manjina. Glasa se zaokruživanjem rednog broja ispred naziva izborne liste za koju se glasa. Građani prilikom glasanja moraju da pokažu ličnu kartu ili neki drugi dokument koji potvrđuje njihov identitet.
Na biračkom mestu i na 50 metara od biračkog mesta zabranjeno je isticanje svakog propagandnog materijala. Izveštaj sa ukupnim rezultatima izbora RIK objavljuje u roku od 96 časova od časa završetka glasanja.
Ko prati izbore?
Izbore za nacionalne savete pratiće predstavnici izbornih lista kao i ambasade stranih država ali i Misija Evropske unije i Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS).
Programski direktor Centra za istraživanje, transparentnost i odgovornost - CRTA Raša Nedeljkov kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da je reč o vrlo kompleksnim izborima i zbog toga je teško pratiti regularnost procesa.
"Jednostavno ovi izbori su kompleksni, jedan deo saveta se bira na direktnim izborima, dok drugi deo kroz elektorske skupštine. Zatim imate oko 900 biračkih mesta na kojima se može glasati za sve ove nacionalne savete. Ovo znači da kada biste hteli da pratite izbore, osim kampanje i medijskog izveštavanja morali biste pratiti proces na svim biračkim mestima i dodatno i elektorske skupštine", rekao je on.
Vojvodina
Mađari, kojih u Srbiji ima 253.900, na ove izbore idu sa dve prijavljene izborne liste - Mađarska sloga, na kojoj polovinu kandidata čine članovi Saveza vojvođanskih Mađara i Mađarski pokret, čije kandidate čine pristalice opozicione stranke Mađarski pokret.
Bira se ukupno 35 članova nacionalnog saveta.
Bunjevci, sa ukupno 16.700 članova, biraju 19 članova za svoj nacionalni savet, sa dve izborne liste - Bunjevci zajedno, oko koje su okupljeni stranke koje su činile većinu u dosadašnjem nacionalnom savetu i lista Udruženja građana "Bunjevačko kolo" Sombor.
Hrvati, sa 57.000 svojih građana, svoj nacionalni savet biraju preko elektorske skupštine, a u RIK su pristigle 82 elektorske prijave. Inače, Hrvatsko nacionalne vijeće ima 30 članova.
Daleko malobrojnija od navedenih, nemačka nacionalna manjina, sa oko 4.000 članova, na ove izbore izlazi sa tri izborne liste - "Gerhard" Podunavske Švabe - zajedno", "Nemačka lista" i lista "Podunavske Nemice i Nemci, svi zajedno". Sadašnji Nacionalni savet Nemaca ima 15 članova.
Dosadašnje izborno iskustvo je pokazalo da su najviše glasova u svim zajednicama osvajale liste sa imenima najjačih stranaka u toj zajednici - liste u okviru kojih su nastupali Savez vojvođanskih Mađara, Savez bačkih Bunjevaca i Demokratski savez Hrvata u Vojvodini.
Preševo, Bujanovac i Medveđa
Predsednik Koordinаcionog telа zа opštine Preševo, Bujаnovаc i Medveđа Zoran Stanković pozvаo je pripаdnike nаcionаlnih mаnjina koje žive u te tri opštine dа izаđu u nedelju, 4. novembrа nа izbore i izаberu člаnove nаcionаlnih sаvetа.
"Pozivаm vаs, pripаdnike nаcionаlnih mаnjinа iz Preševа, Bujаnovcа i Medveđe dа u nedelju izаđete nа izbore i u demokrаtskoj аtmosferi izаberete svoje predstаvnike u nаcionаlnim sаvetimа, rаdi ostvаrivаnjа prаvа nа sаmouprаvu u kulturi, obrаzovаnju, obаveštаvаnju i službenoj upotrebi jezikа i pismа", naveo je Stanković u saopštenju.
Za izbore se prijavilo šest partija albanske nacionalne manjine. Alternativa za promene (AP) čiji je lider Šćiprim Arifi, predsednik opštine Preševo, Demokratska partija (DP) čiji je lider Nagip Arifi, Partija za demokratsko delovanje (PDD) ispred koje je Šaip kamberi, predsednik opštine Bujanovac, Pokret za reforme čiji je lider predsednik Skupštine opštine Preševo Sami Salihu, Demokratska partija Albanaca (DPA) čiji je lider Ragmi Mustafa. Na izborima učestvuje i udruženje "Albanski forum za ekonomski razvoj u Srbiji" - Muharem Saljihu.
Sandžak
U poseban birački spisak upisano je 103.492 Bošnjaka, koji će birati jednu od četiri prijavljene liste za novi saziv Bošnjačkog nacionalnog vijeća (BNV), a u šest gradova Sandžaka otvoreno je ukupno 196 biračkih mesta.
Prava glasa na izborima za BNV ima 50.227 građana Novog Pazara, koji će glasati na 61 biračkom mestu.
Pravo glasa ima 20.838 građana Tutina, 12.284 Sjenice, 11.860 Prijepolja, 4.598 Priboja i 875 Nove Varoši.
Glasači će birati između četiri liste: “Samoopredjeljenje”, “Matica bošnjačka”, “Vakat je” i “Stari dedo”.
U Novoj Varoši pravo glasa ima 891 punoletnih pripadnika nacionalnih manjina koji su se upisali u poseban birački spisak.
„Upisano je 887 birača bošnjačke i jedan birač mađarske nacionalne manjine, kao i troje Roma. Na jedinom biračkom mestu u našoj opštini oni će moći da glasaju u vremenu od 7 do 20 sati", kaže načelnik opštinske uprave Nova Varoš, Mirel Roljević.
U Priboju će biti otvoreno 11 biračkih mesta. U poseban birački spisak upisano je 4.617 punoletnih građana, pripadnika nacionalnih manjina. Za Bošnjačko nacionalno vijeće pravo glasa ima 4.613 Bošnjaka, a za Nacionalni savet romske nacionalne manjine pravo glasa ima četvoro pripadnika ove nacionalne manjine.
U Prijepolju će se glasati na 33 biračka mesta, a pravo da glasaju za nacionalne savete svojih nacionalnih manjina ima 12.038 Bošnjaka, dvoje Makedonaca, 123 Roma i jedan Rusin, potvrdila je za RSE načelnica Opštinske uprave Prijepolje i Kordinatorka radnog tela RIK-a Sabira Hodžić.
Uoči izbora upadljive su tenzije u Novom Pazaru - pre svega između dve glavne liste -"Samoopredeljenje" na čijem je čelu Sulejman Ugljanin, predsednik Bošnjačkog nacionalnog veća i liste "Matica Bošnjaka" Muamera Zukorlića, bivšeg muftije Islamske zajednice u Srbiji.
Po prvi put se glasa za Nacionalni savet Rusa
Na izborima za savet nacionalnih manjina po prvi put učestvuje ruska zajednica, tako da bi Srbija, po prvi put, mogla da dobije i Savet ruske manjine.
U intervjuu za RSE u julu, državni sekretar Ministarstva državne uprave i lokalne samouprave u Vladi Srbije Ivan Bošnjak, objasnio je da je tokom maja i juna završena procedura koju su podneli građani koji se izjašnjavaju kao pripadnici ruske nacionalne manjine, i da je po toj proceduri omogućeno da pripadnici ruske nacionalne manjine formiraju birački spisak. On je naveo da su u pitanju ljudi iz centralnog dela Srbije.
Nedovoljno medijsko praćenje i brojne nepravilnosti
Prethodnih mesec dana javnost je prošla kroz kampanju predstavljanja lista i elektora, kao i medijsko izveštavanje, koje sagovornici Radija Slobodna Evropa ocenjuju kao nedovoljno i praćeno raznim nepravilnostima.
Iako im je jedna od važnijih zakonskih obaveza da informišu građane koji pripadaju manjinskim zajednicama, monitoring medijskog izveštavanja u kampanji koji je sprovela Novosadska novinarska škola, pokazao je da se oba Javna servisa - Radio televizija Vojvodine i Radio televizija Srbije, nisu bavili suštinskim praćenjem kampanje, već su se fokusirali na proceduralna pitanja.
Istraživačica Jelena Jovović iz Novosadske novinarske škole, kaže za RSE da će konačni rezultati monitoringa biti objavljeni nakon izbora i da će predstaviti i rad manjinskih medija.
"Javni servisi uglavnom se bave proceduralnim pitanjima. Relativno skoro je izmenjen zakon o nacionalnim savetima manjina, čiji je osnovni zadatak bio da depolitizuje rad nacionalnih saveta. Ovu promenu je na neki način prepoznala Radio-televizija Vojvodine koja vesti u vezi sa ovom temom objavljuje u rubrici društvo, dok Radio-televizija Srbije informacije u vezi sa izborima objavljuje u rubrici politika", kaže Jovović.
Sa druge strane, predsednik Nezavisnog društva novinara Vojvodine Nedim Sejdinović, skrenuo je pažnju da su novinari i urednici Javnih servisa, itekako pratili kampanju, ali kao njeni učesnici.
"Ono što primećujemo je da funkcioneri i urednici Javnog servisa, pre svega mislim na javni servis Vojvodine, veoma direktno učestvuju u kampanji", rekao je Sejdinović koji je i upozorio da je, prema podacima koje su sakupili istraživački novinari redakcije VOICE, medijsko izveštavanje "upodobljeno velikom pritisku koji su republičke vlasti tokom kampanje izvršile na pojedine manjinske zajednice, kako bi preuzele kontrolu i nad ovim telima".
Medijska kampanja je, prema tvrdnjama naših sagovornika, obilovala i kršenjem novinarskog kodeksa, pre svega zbog angažmana manjinskih novinara i urednika na izbornim listama. Medijski stručnjak Boris Varga kaže da je u pitanju samocenzura, zbog egzistencijalnih razloga, ali je upozorio i da su manjinski mediji jedna od nadležnosti Nacionalnih saveta.
"Ipak bi u tom Nacionalnom savetu trebalo da sede kompetentni ljudi novinari, u tim odborima. Sa druge strane tu dolazi do problema da oni postaju akteri. Imali smo slučajeve da su oni u isto vreme izveštavali i sedeli u telima saveta. Mislim da je to grubo kršenje kodeksa", ukazuje Varga.
Varga, koji je i direktor manjinskog medija "Ruske slovo", koji izdaje Rusinski nacionalni savet, dodao je da je još veći problem kasniji uticaj nacionalnih saveta na uređivačku politiku.
Rezultati do 8. novembra, konstituisanje do kraja meseca
Inače, prema izbornom kalendaru, konačni rezultati izbora za nacionalne savete nacionalnih manjina trebalo bi da budu poznati 8. novembra, posle čega sledi rok od 20 dana za konstituisanje i izbor organa nacionalnih saveta nacionalnih manjina.
Svaki savet ima predsednika, izvršni odbor, odbore za obrazovanje, kulturu, obaveštavanje i službenu upotrebu jezika i pisma.
Facebook Forum