Srbija danas obeležava 65 godina od oslobođenja Beograda. Pripadnici Narodno oslobodilačkog pokreta uz saveznike oslobodili su glavni grad tadašnje Jugoslavije i donele mir njenim građanima.
Iako su tada slavljeni kao pobednici, današnji revizionizam u istoriji, potpomognut sudskim odlukama i rehabilitacijama, stvorio je novi pogled na antifašističku borbu, izjednačavajući tako pobednike i poražene, žrtve i dželate.
Iako su se borili jedni protiv drugih pre više od 60 godina, priča o partizanima i četnicima još uvek nema svoj epilog. Imajući u vidu, kako se danas gleda na ono što su ta dva pokreta simbolizovala, očito se to skoro neće ni dogoditi.
I upravo zbog toga, poslednjih nekoliko godina, odnos prema antišafizmu dobija svoje nove oblike.
Sve učestalije rehabilitacije osoba ranije proglašenih kao kvislinzi, zatim, revizije u udžebenicima u vezi sa grupama koje su učestvovale u Drugom svetkom ratu i njihovim značajem, kao i institucionalno izjednačavanje patrizanskog i četničkog kao ravnopravnih antifašističkih pokreta, samo su najdrastičniji primeri konfuzije koja trenutno vlada u pogledu razumevanja antifašističkog pokreta i njegovog značaja za društvo.
Neki stručnjaci ističu da je državni revizionizam antifašističkog pokreta nedopustiv, dok drugi tvrde da je upravo on put do istine.
Istoričarka Branka Prpa, koristi psihološke odrednice kako bi opisala stanje u kom se srbijansko društvo nalazi u odnosu na antifašizam i njegovu tradiciju.
”Mi se danas nalazimo u jednoj šizofrenoj situaciji”, ocenjuje Prpa.
Međutim, to državnog sekretara Ministarstva pravde Slobodana Homena, ne brine. On za RSE kaže da je antifašistička tradicija u Srbiji vrlo jaka, ali njegov pogled na tu tradiciju nije baš jednostran.
”Kada kažem antifašistički pokret, tu mislim i na četnike i partizane jer 99 odsto svih boraca za slobodu u Drugom svetskom ratu su bili antifašisti. Ono o čemu otvoreno treba govoriti jeste da bilo ko je sarađivao sa okupatorima, koji je vodio ljude na streljanje – ne sme nikada biti rehabilitovan. Ono što mene posebno zabrinjava jeste upravo to što se mladi ljudi, kao u organizaciji Nacionalni stroj, probagiraju nacističke vrednosti koje su potpuno neprihvatljive i nepoznate srpskom narodu”, kaže Homen
Za razliku od Nacionalnog stroja ili drugih desničarskih organizacija koje se javno zalažu za rehabilitacije Milana Nedića ili Dimitrija Ljotića, postoje i one organizacije koja javno lobiraju za antifašističke vrednosti.
Matija Medenica iz “Antifašisti i antifašistkinje u akciji”, kaže za RSE da je stav sekretara Homena za njih nedopustiv i da predstavlja još jedan vid relativizacije i revizije istorijkih činjenica.
”Ne znam koji je taj negativan izraz koji bi mogao da upotrebim. To je blaćenje cele antifašističke tradicije. Prosto, zna se ko su bili antifašisti i to ne zato što je neki istoričar bio pod ovakvom ili onakvom ideologijom, tako napisao, pa da to mora da se prihvati. Činjenica je da postoje dokumenti koji potvrđuju ko su ljudi koji su sarađivali sa okupatorom i ko su ljudi koji su se protiv okupatora i fašizma borili. To izjednačavanje izraslo je na talasu promocije nacionalizma od kraja osamdesetih i početkom devedesetih godina koji je doveo do katastrofalnih posledica”, objašnjava svoj stav Medenica.
Od svih pojava, koje antifašizam, učen u komunističkom periodu, najviše dovode u pitanje jesu rehabilitacije.
Rehabilitacija nekadašnjeg predsednika Vlade Kraljevine Jugoslavije Dragiše Cvetkovića, potpisnika pristupanja Trojnom paktu izazvala je najače rekacije i možda najbolje pokazuje kako se antifašizam u Srbiji doživljava.
Branaka Prpa kaže da je takva sudska odluka pokazala institucionalno nasilje nad istorijom.
”Dragiša Cvetković na kraju uopšte nije ni suđen, da se razumemo, već je samo stavljen u tu kategoriju neprijatelja i izdajnika”, kaže Prpa.
Ali, za razliku od nje, Srđan Cvetković, saradnik u Institutu za savremenu istoriju, kaže za RSE da je određeni revizionizam neophodan i da je pomenuti Dragiša Cvetković trebalo biti rehabilitovan.
”Trebalo je da bude, jer je samo sprovodio neku realnu politiku u vremenu kada se te iste real-politike držao i sam Staljin”, objašnjava Srđan Cvetković.
Međutim, pitanje koje poslednjih 20 godina deli čitavo društvo u Srbiji jesu četnici i partizani. Danas se i jedni i drugi smatraju antifašistima, što je za Branku Prpu nedopustivo.
”Nije suština u tome da je Draža Mihajlović kolaboracionista, ali ono što njega najviše diskvalifikuje, to su zločini prema stanovništvu”, smatra Prpa.
Ostaje pitanje, šta je sada sa antifašizmom? On se danas nalazi u rukama malog broja nevladinih organizacija, a vlast mu pribegava samo u trenicima kada se to čini kao krajnje pragamatično. Znakovi jednakosti mogu se povući na nekoliko mesta: dolazak ruskog predsednika Medvedeva, proslava 65 godina od oslobođenja Beograda, sećanje na poginule crvenoarmejce, finansijaka ili politička dobit.
“Fašistička ideologija kao ideologija nije umrla i društvo na vreme mora da se iščisti od takvih ideja kako one sutra ne bi ponovo bile stavljene u praksu. I borba protiv revizije i istorije koja jednog Dražu izjednačava sa antifašističkim borcima iz NOB-a. Na talasu takve politike, fašizam danas ponovo ima određenu bazu sledbenika“, smatra Medenica.
Mnogi veruju da se iza te konfuzija u vezi sa antifašističkim nasleđem zapravo kriju krajnje banalni i lični razlozi porodica koje su dovoljno moćne da svoje pretke putem sudskih odluka proglase nevinima, a da takve postupke često pomažu razne političke i ideološke koncepcije.
Uprkos svemu, Branka Prpa nije zabrinuta za budućnost antifašističkih ideja i istine koja bi trebalo da pokaže svu složenost perioda koji neki doživljavaju kao nekadašnju tamnicu, a drugi kao vreme sloboda i ravnopravnosti.
“Istorijske istine su istorijske istine. Istorija se dogodila i nju istinski niko ne može da promeni. Mi sa ove distance jedino možemo da to vreme definišemo kao korpus znanja, činjenica i shvatanja jednog vremena. Ali, ne možemo da mirimo krvnike i žrtve, niti da ih izjednačavamo“, opominje Prpa.
Iako su tada slavljeni kao pobednici, današnji revizionizam u istoriji, potpomognut sudskim odlukama i rehabilitacijama, stvorio je novi pogled na antifašističku borbu, izjednačavajući tako pobednike i poražene, žrtve i dželate.
Iako su se borili jedni protiv drugih pre više od 60 godina, priča o partizanima i četnicima još uvek nema svoj epilog. Imajući u vidu, kako se danas gleda na ono što su ta dva pokreta simbolizovala, očito se to skoro neće ni dogoditi.
I upravo zbog toga, poslednjih nekoliko godina, odnos prema antišafizmu dobija svoje nove oblike.
Sve učestalije rehabilitacije osoba ranije proglašenih kao kvislinzi, zatim, revizije u udžebenicima u vezi sa grupama koje su učestvovale u Drugom svetkom ratu i njihovim značajem, kao i institucionalno izjednačavanje patrizanskog i četničkog kao ravnopravnih antifašističkih pokreta, samo su najdrastičniji primeri konfuzije koja trenutno vlada u pogledu razumevanja antifašističkog pokreta i njegovog značaja za društvo.
Neki stručnjaci ističu da je državni revizionizam antifašističkog pokreta nedopustiv, dok drugi tvrde da je upravo on put do istine.
Istoričarka Branka Prpa, koristi psihološke odrednice kako bi opisala stanje u kom se srbijansko društvo nalazi u odnosu na antifašizam i njegovu tradiciju.
”Mi se danas nalazimo u jednoj šizofrenoj situaciji”, ocenjuje Prpa.
Homen: Partizani i četnici su jednaki
Sve više narastajući fašizam, netrpeljivost, mržnja drugog i drugačijeg, svoje korene, na izvestan način vuče i iz te šizofrenosti.
Međutim, to državnog sekretara Ministarstva pravde Slobodana Homena, ne brine. On za RSE kaže da je antifašistička tradicija u Srbiji vrlo jaka, ali njegov pogled na tu tradiciju nije baš jednostran.
”Kada kažem antifašistički pokret, tu mislim i na četnike i partizane jer 99 odsto svih boraca za slobodu u Drugom svetskom ratu su bili antifašisti. Ono o čemu otvoreno treba govoriti jeste da bilo ko je sarađivao sa okupatorima, koji je vodio ljude na streljanje – ne sme nikada biti rehabilitovan. Ono što mene posebno zabrinjava jeste upravo to što se mladi ljudi, kao u organizaciji Nacionalni stroj, probagiraju nacističke vrednosti koje su potpuno neprihvatljive i nepoznate srpskom narodu”, kaže Homen
Za razliku od Nacionalnog stroja ili drugih desničarskih organizacija koje se javno zalažu za rehabilitacije Milana Nedića ili Dimitrija Ljotića, postoje i one organizacije koja javno lobiraju za antifašističke vrednosti.
Matija Medenica iz “Antifašisti i antifašistkinje u akciji”, kaže za RSE da je stav sekretara Homena za njih nedopustiv i da predstavlja još jedan vid relativizacije i revizije istorijkih činjenica.
”Ne znam koji je taj negativan izraz koji bi mogao da upotrebim. To je blaćenje cele antifašističke tradicije. Prosto, zna se ko su bili antifašisti i to ne zato što je neki istoričar bio pod ovakvom ili onakvom ideologijom, tako napisao, pa da to mora da se prihvati. Činjenica je da postoje dokumenti koji potvrđuju ko su ljudi koji su sarađivali sa okupatorom i ko su ljudi koji su se protiv okupatora i fašizma borili. To izjednačavanje izraslo je na talasu promocije nacionalizma od kraja osamdesetih i početkom devedesetih godina koji je doveo do katastrofalnih posledica”, objašnjava svoj stav Medenica.
Od svih pojava, koje antifašizam, učen u komunističkom periodu, najviše dovode u pitanje jesu rehabilitacije.
Rehabilitacija nekadašnjeg predsednika Vlade Kraljevine Jugoslavije Dragiše Cvetkovića, potpisnika pristupanja Trojnom paktu izazvala je najače rekacije i možda najbolje pokazuje kako se antifašizam u Srbiji doživljava.
Branaka Prpa kaže da je takva sudska odluka pokazala institucionalno nasilje nad istorijom.
”Dragiša Cvetković na kraju uopšte nije ni suđen, da se razumemo, već je samo stavljen u tu kategoriju neprijatelja i izdajnika”, kaže Prpa.
Ali, za razliku od nje, Srđan Cvetković, saradnik u Institutu za savremenu istoriju, kaže za RSE da je određeni revizionizam neophodan i da je pomenuti Dragiša Cvetković trebalo biti rehabilitovan.
”Trebalo je da bude, jer je samo sprovodio neku realnu politiku u vremenu kada se te iste real-politike držao i sam Staljin”, objašnjava Srđan Cvetković.
Međutim, pitanje koje poslednjih 20 godina deli čitavo društvo u Srbiji jesu četnici i partizani. Danas se i jedni i drugi smatraju antifašistima, što je za Branku Prpu nedopustivo.
”Nije suština u tome da je Draža Mihajlović kolaboracionista, ali ono što njega najviše diskvalifikuje, to su zločini prema stanovništvu”, smatra Prpa.
Ostaje pitanje, šta je sada sa antifašizmom? On se danas nalazi u rukama malog broja nevladinih organizacija, a vlast mu pribegava samo u trenicima kada se to čini kao krajnje pragamatično. Znakovi jednakosti mogu se povući na nekoliko mesta: dolazak ruskog predsednika Medvedeva, proslava 65 godina od oslobođenja Beograda, sećanje na poginule crvenoarmejce, finansijaka ili politička dobit.
Fašistička ideologija nije umrla?
Ljudi koji se danas zalažu za antifašističke vrednosti kažu da je takva vrsta angažmana prethodnih godina bila, gotovo, nemoguća jer su nacionalisti Milana Nedića proglasili za ,,srpsku majku”, a huligane i kriminalce nazvali navijačima. Matija Medenica ističe da fašizam danas nije pretnja kakav je bio nekad, ali da u srbijanskom društvu postoji prostor koji im omogućava da se šire u ratu.
“Fašistička ideologija kao ideologija nije umrla i društvo na vreme mora da se iščisti od takvih ideja kako one sutra ne bi ponovo bile stavljene u praksu. I borba protiv revizije i istorije koja jednog Dražu izjednačava sa antifašističkim borcima iz NOB-a. Na talasu takve politike, fašizam danas ponovo ima određenu bazu sledbenika“, smatra Medenica.
Mnogi veruju da se iza te konfuzija u vezi sa antifašističkim nasleđem zapravo kriju krajnje banalni i lični razlozi porodica koje su dovoljno moćne da svoje pretke putem sudskih odluka proglase nevinima, a da takve postupke često pomažu razne političke i ideološke koncepcije.
Uprkos svemu, Branka Prpa nije zabrinuta za budućnost antifašističkih ideja i istine koja bi trebalo da pokaže svu složenost perioda koji neki doživljavaju kao nekadašnju tamnicu, a drugi kao vreme sloboda i ravnopravnosti.
“Istorijske istine su istorijske istine. Istorija se dogodila i nju istinski niko ne može da promeni. Mi sa ove distance jedino možemo da to vreme definišemo kao korpus znanja, činjenica i shvatanja jednog vremena. Ali, ne možemo da mirimo krvnike i žrtve, niti da ih izjednačavamo“, opominje Prpa.
