Nedavna odluka iz sjedišta Evropske unije da se potpiše Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sa Srbijom, a “iz tehničkih razloga” odgodi potpisivanje takvog sporazuma s Bosnom i Hercegovinom, dočekana je s lako predvidivom mješavinom razočarenja, gorčine i cinizma u bosanskoj – i naročito bošnjačkoj – javnosti. Novine u naslovima izvještaja govore o “hladnom tušu iz Brisela” i još jednoj “nepravdi prema BiH”; politički prvaci bošnjačkih partija utrkuju se u prigovorima Evropi kako je ostavila Bosnu u zapećku; kako je pragmatične potrebe – da se učini ustupak Srbiji nakon gubitka Kosova – uzdigla iznad principa da ona ne može u evropsku porodicu sve dok najodgovorniji za ratne zločine ne budu uhapšeni i izručeni u Hag; sve do moralne litanije predsjednika SDA Sulejmana Tihića o tome kako je “onaj ko je počinio agresiju i genocid” pozvan na pridruživanje “prije nego žrtva” i insinuacija predsjedavajućeg bosanskohercegovačkog Predsjedništva Harisa Silajdžića kako se radi “o jednom odnosu koji stvara dileme i otvara neka vrlo ozbiljna pitanja”.
Treba priznati kako bar u ovom sumnjičavom odnosu prema Evropi Silajdžić i Tihić prilično vjerno odražavaju razočarenja u javnosti koju predstavljaju odsustvom bilo kakvog smislenog evropskog odgovora na ubijanje Bosne devedesetih. Nedavno sam, učestvujući u jednoj američkoj univerzitetskoj panel-diskusiji o Balkanu, imao priliku da to i neposredno doživim u vidu pitanja jednog inače nesumnjivo proevropskog bosanskog profesora povodom moje teze kako će na Balkanu prevladati mir tek onda kad se on integriše u evropsku porodicu.
“Zar vi mislite da je Evropa do sada imala ikakvu pozitivnu ulogu u Bosni i Hercegovini?” – pitao je taj sagovornik.
Odgovorio sam kako sam u evropskim i američkim novinama i magazinima objavio nebrojene analize katastrofalnih učinaka evropske politike u BiH devedesetih, počev od njenog unošenja u mirovni proces “etničkih mapa” u kojima su balkanske poglavice vidjele direktno ohrabrenje za “etničko čišćenje” počev od Kutiljerovih mapa u Lisabonu nakon kojih je uslijedio prvi talas masovnih progona preko Vens-Ovenovih ženevskih mapa koje su potakle bošnjačko-hrvatske sukobe oko vlasti nad dodijeljenim im teritorijama sve do Oven-Stoltenbergovog razgraničenja tri republike – ti mapadžijski projekti uvijek su bili prije poziv na nasilje nego put okončanja sukoba. Moglo bi se kritički govoriti i o poratnim nespretnostima ili nedosljednostima evropske politike, uključujući suštinski nesporazum o samoj ulozi najvišeg predstavnika međunarodne zajednice u poratnoj Bosni s katastrofalno preuranjenim prepuštanjem “vlasništva” nad mirovnim procesom domaćim partijama na vlasti prije nego što je stvoren ustavni okvir u kojem bi dogovaranje o tome bilo uopšte moguće i krajnje štetnim odustajanjem od “evropskih kriterija” kad god bi se pojavila domaća protivljenja onom što je Evropa zahtijevala.
“Hoću reći: nemam baš nikakvih iluzija o evropskoj politici i njenim učincima, ali – za razliku od bošnjačkih političara i većeg dijela javnosti – oduvijek sam smatrao da su za evropsku budućnost zemlje najodgovorniji njeni, a ne evropski, politički prvaci: Evropa nas ne može ‘europeizirati’ ako za taj posao nema istinski proevropske partnere među nama” – odgovorio sam uvaženom profesoru.
U uvrijeđenim reagovanjima bošnjačkih političara na odgodu poziva na pridruženje Evropi vidim samo potvrdu ove teze. Tihićev prigovor Evropi što prije poziva na pridruženje “počinioca agresije i genocida” nego “žrtvu” upitan je i pravno-tehnički, jer Srbija pred Međunarodnim sudom pravde nije osuđena za agresiju i genocid nego za njihovo nesprečavanje; i politički, jer u samoj Bosni i Hercegovini nije proveden postupak istorijske valorizacije naših predstava o “agresoru” i “žrtvi” koji bi osigurao neko zajedničko razumijevanje zajedničke prošlosti; i naročito strateški – jer nema nikakve političke koristi, a ima i te kakve štete, od neprestanog spočitavanja Evropi njenog prvobitnog balkanskog grijeha umjesto da se zajedno sa njom traže putevi evropske budućnosti. Silajdžić je u pravu kad kaže kako odgoda poziva na pridruživanje njegovoj zemlji “otvara neka vrlo ozbiljna pitanja” ali – ako ćemo pravo – to su uglavnom pitanja o potpunom odsustvu evropske vizije u bosanskoj političkoj eliti čiji je on najviši predstavnik.
Umjesto proizvodnje novih epizoda vječite balkanske zaokupljenosti “teorijom zavjere”, kojima se potiču i antievropska osjećanja u zemlji koja sudbinski zavisi od pripadanja Evropi, bosanski političari morali bi se suočiti s pitanjem: koliko su oni sami istinski opredijeljeni za evropsku budućnost. Da jesu – onda bi se genocidom bavili sudovi i istoričari, umjetnici i hroničari, a oni bi se bavili poslovima na koje su izabrani i vrhovni kriterij njihove uspješnosti bilo bi to koliko je zemlja napredovala prema “eurokompatibilnosti”. Na žalost, ništa od toga: bosanski polkitički izabranici su okrenuti prošlosti, oni troše godine nadvikujući se o projektima “ukidanja” ili “osamostaljenja” entiteta nad kojima nemaju nikakve moći ili nadležnosti i uporno blokirajući bilo kakav napredak u evropskim reformama. A kad prispiju računi zaostajanja, u vidu ove najnovije odgode potpisivanja sporazuma s Briselom, onda je mnogo lakše okriviti Evropu za “potiskivanje Bosne u zapećak” nego se suočiti s vlastitom odgovornošću za zaostajanje iza svih susjeda na evropskom putu.
A to suočavanje pokazalo bi da nema ni traga od bilo kakvih zavjera nego su jednostavno sve zemlje koje su napredovale prema Evropi već odavno prihvatile ‘europeizaciju’ kao najviši nacionalni prioritet. Evropa je u tome mogla samo da ih posavjetuje – uglavnom o tome šta sve mora da se uradi u nacionalnom zakonodavstvu da bi se zemlja osposobila za prijem – a sve ostalo zavisilo je od entuzijazma i sposobnosti domaćih političkih snaga. Od svih zemalja bivše Jugoslavije Slovenija se prva, još kasnih osamdesetih, ujedinila oko tog projekta – sažetog u poklič “Europa zdaj” ili “Evropa sada” – i eno je danas predsjedava Unijom. Oni čija je preokupacija prošlost još su, naravno, u prošlom vijeku i za to su im krivi svi osim njih samih.